دندان عقل و مشکلاتی که به همراه دارد؟

آنچه باید درباره دندان عقل بدانیم

یکی از رایج‌ترین مشکلات دختران و پسران جوان در رده سنی ۱۸، ۱۹ تا حدود ۳۰ سال دردسرهایی است که بابت دندان عقل متحمل می‌شوند. البته افراد مسن‌تر هم کمابیش با این مشکلات درگیر هستند ولی معمولا مشکلات دندان عقل در بیماران جوان دیده می‌شود. بیماران کلافه از شرایط عذاب‌آور دندان عقل معمولا می‌پرسند این دندان عقل اصلا چیست؟

چرا اینقدر دیر درمی‌آید؟

آیا حتما باید آن را کشید؟

جراحی‌اش درد دارد و ده‌ها سوال مشابه دیگر. اگر این سوالات برای شما هم پیش آمده خواندن این بخش از دلگرم را به شما توصیه می‌کنیم.

دندان عقل، دندان سوم آسیا، آخرین دندانی است كه در سنین 25 تا 17 سالگی در دهان میروید. به طور كلی تناقضات فراوانی درباره نگهداری یا خارج كردن این دندانها وجود دارد. پیشینیان ما، آروارههای بزرگتری داشتند. بنابراین فضای كافی برای رویش 32 دندان وجود داشت؛ اما امروزه آروارههای ما كوچكتر شده است، درنتیجه فضای زیادی برای رویش 32 دندان وجود ندارد. پس دندان عقل معمولا نهفته میشود و از رویش طبیعی محروم میماند.

در واقع از وقتی انسانهای اولیه آموختند كه تكههای بزرگ مواد غذایی را با دستشان خرد كنند، ارتفاع استخوانی فك كوتاهتر و برجستگی استخوان آرواره كمتر شد. به این ترتیب در خیلی از انسانهای امروزی دندان عقل به دندانی بیكاربرد و نهفته تبدیل میشود؛ به طوری كه گاهی باید به كمك روشهای جراحی خارج گردد.دندانهای نهفته یا رویشنیافته یا آنهایی كه در وضعیت طبیعی نروییدهاند، در بیشتر موارد ناراحتی ایجاد میكنند. (دندانپزشك شما میتواند به وسیله رادیوگرافی نوع نهفتگی دندانی را مشخص كند.)

این دندان عقل از کجا آمده؟

دندان عقل یکی از نمونه‌های تکامل بشر در طول هزاران سال است. انسان‌های اولیه استخوان‌بندی و اسکلت درشت‌تری داشته‌اند. جمجمه‌های بدست آمده نشان داده بشر اولیه سه دندان آسیای بزرگ داشته که از هر سه آن‌ها برای جویدن استفاده می‌کرده است. علت هم این بوده که غذاهای انسان‌های اولیه اغلب خام و سفت بوده و آن‌ها برای جویدن این غذا‌ها به دندان‌های آسیای بیشتر و آرواره‌های قوی‌تر نیاز داشته‌اند. به مرور با پیشرفت شرایط زندگی بشر یاد می‌گیرد غذا‌ها را بپزد.

در نتیجه رژیم غذایی نرم‌تر می‌شود و کم کم نیاز به آرواره‌های قوی‌تر و دندان‌های بیشتر از بین می‌رود. در نتیجه فک انسان در کنار سایر استخوان‌ها به مرور کوچک‌تر می‌شود. بنابراین آخرین دندان آسیای بزرگ به تدریج فضای کافی برای رویش را از دست می‌دهد. در نتیجه شیوع نهفتگی در این دندان افزایش می‌یابد. هرچه جلو‌تر می‌رویم نهفتگی در این دندان شایع‌تر می‌شود. در واقع سومین آسیای بزرگ فک به تدریج در حال حذف شدن از ژنتیک انسان است.

چرا می‌گوییم دندان عقل

معمولا جوانه دندان عقل از حدود سن ۱۱، ۱۲ سالگی شروع به تشکیل می‌کند یعنی زمانی که عمده دندان‌های دائمی رویش پیدا کرده‌اند. بعد از شکل‌گیری دندان، فرآیند رویش آغاز می‌شود که معمولا در سن ۱۸، ۱۹ سالگی است. چون این دندان در سنی رویش پیدا می‌کند که فرد دارد پا به مرحله بزرگسالی می‌گذارد به آن دندان عقل (wisdom tooth) می‌گویند. مشکلات فرد هم از‌‌ همان سن آغاز می‌شود. البته سن رویش دندان عقل به میزان رشد اسکلت صورت بستگی دارد. در برخی افراد در ۱۶، ۱۷ سالگی دندان عقل تقریبا تکمیل شده ولی در برخی موارد در ۲۰ سالگی هنوز ریشه‌ها کامل نشده‌اند.

• پوسیدگی: بزاق، باكتری و خردههای مواد غذایی میتوانند اطراف دندان عقل نهفته تجمع یابند و باعث شوند كه آن دندان یا دندان مجاورش پوسیده شود. از بین بردن این پوسیدگی بسیار سخت است. درد و عفونت نیز به دنبال دارد.
• عفونت: هنگامی كه دندان عقل نیمهنهفته است، غذا و باكتری در لثه تجمع مییابند و باعث ایجاد عفونت موضعی میشود. بوی بد دهان، درد، تورم و تریسموس (ناتوانی در باز كردن دهان) از عوارض آن است. عفونت میتواند در نواحی گونه و گردن تجمع یابد.
• درد فشاری: درد ممكن است به دلیل فشار دندان عقل در حال رویش به سوی دندانهای دیگر باشد. در بعضی اوقات این فشار ممكن است باعث سایش دندانهای دیگر شود.
• ارتودنتیك: بسیاری از بیماران جوان برای مرتبكردن دندانهایشان درمان ارتودنسی میكنند. دندان عقل ممكن است سبب حركت دندانها بخصوص دندانهای قدامی در حال رویش شود و درمان ارتودنسی را با مشكل مواجه كند.
• پروستودنتیك: بیمارانی كه میخواهند دست دندان مصنوعی بگذارند، باید دندانهای عقل خود را خارج كنند اگر دندان عقل زیر دست دندان باشد، سبب تحریكات موضعی جدی میشود و اگر بعدا كشیده شود، بیمار احتیاج به ساخت مجدد دندان مصنوعی پیدا میكند. چرا كه دیگر شكل اولیه لثه تغییر میكند.
• كیست: كیست میتواند از بافت نرم اطراف دندان عقل ایجاد شود. كیست میتواند سبب تخریب استخوان، اتساع فك، جابجایی یا تخریب دندان مجاور شود. خارج كردن دندان عقل برای جلوگیری از تخریب استخوانی بیشتر، واجب است.در موارد نادری كیستها میتوانند به تومور تبدیل شوند یا استخوان فك متعاقب اتساع زیاد بشكند.

اما چرا دندان عقل نهفتهای كه مشكلی ایجاد نكرده است، باید خارج شود؟

در پاسخ باید گفت : تقریبا به طور حتم، دندان عقل نهفته اگر همان طور رها شود، باعث ایجاد مشكل میشود. این موضوع بیشتر در مورد دندانهای عقل پایین صدق میكند.این مشكلات ممكن است ناگهانی و در موقعی نامناسب رخ دهد.بنابراین محققان پیشنهاد میكنند دندانهای عقل نهفته چه باعث مشكل باشند چه نباشند، بین سنین 22تا17 سال خارج شوند.چرا كه از نظر تكنیكی جراحی سادهتر است و مریض جوان زودتر بهبود مییابد.

دندان عقل كه براحتی در سن 20 سالگی جراحی میشود، در سنین بالای 40 سال با مشكل مواجه میشود. همچنین ریسك پیچیدگیها با فاكتور سن افزایش مییابد و روند ترمیم كندتر میشود.بنابراین اگر به نقاطی سفر میكنید كه به دندانپزشك دسترسی ندارید، توصیه میشود به عنوان پیشگیری از بروز مشكلات ناگهانی، دندانهای عقل نهفته خود را خارج كنید.

اما آیا وقتی كه مریض دچار التهاب و عفونت لثه (پری كورونیت) است، میتوان دندان عقل را خارج كرد؟در پاسخ به این سوال هم باید گفت : به طور كلی خیر؛ جراحی در حضور عفونت در موضع، میتواند به گسترش عفونت دامن بزند و آن را جدیتر كند. اول باید عفونت موضعی توسط رعایت بهداشت و آنتیبیوتیك درمانی كنترل شود، بعد اقدام به خارج نمودن دندان كرد.

مشکلات وجود دندان عقل در دهان

عفونت لثه؛ لثه پوشاننده دندان نهفته ای که تعدادی از آن به محیط دهان باز شده بطور مکرر دچار عفونت و التهاب شده و دردناک می گردد.
عفونت استخوان
آبسه و سلولیت؛ اگر عفونت لثه درمان نشود به استخوان رسیده و باعث تخریب دندان و استخوان می گردد. اگر عفونت از استخوان بگذرد و به بافتهای نرم گونه، گردن، حلق و زیر زبان سرایت کند ایجاد آبسه و یا تورم منتشر بافت نرم را که سلولیت نامیده می شود می کند که توام با درد، تب، تورم ، قرمزی و مشکل در بازکردن دهان خواهد بود.
صدمه به دندان مجاور؛ دندان نهفته با فشار بر ریشه دندان مجاور ممکن است باعث تحلیل ریشه آن شود.
ایجاد کیست؛ کیسه نازکی تاج دندان رویش نیافته را در استخوان فک در برگرفته است که بعد از رویش دندان به داخل حفره دهان از بین می رود. اگر دندان رویش نیابد ممکن است بزرگ شده و تبدیل به کیست گردد. کیست ها تدریجاً بزرگ شده و سبب تخریب و تضعیف استخوان و مشکلات بعدی می گردند.
درد؛ یک دندان عقل نهفته می تواند ایجاد دردهای با علت نا مشخص و منتشر به نواحی سر و گردن نماید.
حرکت دندانی؛ اعتقادی وجود دارد که ممکن است فشار ناشی از این دندانها سبب بی نظمی در ردیف دندانها شود که از نظر علمی ثابت شده نمی باشد.

زمان مناسب درآوردن آنها چه موقع می باشد؟

این دندانها تا جایی که قادر به رویش باشند، به طرف سطح حرکت می کنند و معمولاً در سطح پشتی دندانهای آسیای بزرگ دوم گیر می افتند و جلوتر نمی روند. این حالت معمولاً در سنین 16 تا 17 سالگی اتفاق افتاده و بهترین زمان برای درآوردن آنهاست. در این سن به دلیل وجود کیسه رویشی بزرگی که تاج دندان را در بر گرفته و هم چنین به این علت که ریشه دندان هنوز رشد نکرده و کوتاه می باشد، کشیدن آنها را آسان می کند، ضمن اینکه از بروز عوارض فوق الذکر و عوارض حین جراحی نیز پیشگیری می شود.

جراحی دیرتر دندانهای عقل تا سنین بالاتر و سالمندی چه مشکلاتی دارد؟

موکول نمودن درآوردن دندانهای عقل به سنین سالمندی ممکن است مشکلات ذیل را به همراه داشته باشد:

• با افزایش سن ریشه ها قطورتر شده و ممکن است کشیدن دندان را سخت تر کند.
• التیام زخم بعد از کشیدن دندان ضعیف تر است .
• امکان بروز پوسیدگی در دندانهای مجاور وجود دارد .
• احتمال شکسته شدن استخوان در افراد با سنین بالاتر در حین جراحی و درآوردن دندان می رود .
• تحمل بیمار به دلیل شرایط سنی و درمانهای پزشکی از قبیل مصرف داروهای قلبی، ریوی و… کاهش می یابد البته باید در نظر داشت ، در صورتیکه در فردی دندان عقل تا سنین بالای 40 سال نهفته باقی مانده باشد به علت عوارض احتمالی جراحی بهتراست که دندان در معاینات دوره ای بررسی شود و تا زمانی که دچار عارضه پاتولوژیک خاصی نشده ، اقدام به جراحی نکرد.

دشواری کشیدن دندان عقل در سنین بالا و سالمندی

با افزایش سن ریشه ها قطورتر شده و ممکن است کشیدن دندان را سخت تر کند، التیام ضعیف تر بعد از کشیدن دندان، پوسیدگی دندان های مجاور، احتمال فک جوش شدن دندان، احتمال شکسته شدن استخوان در افراد پیر در حین جراحی و درآوردن دندان، کاهش تحمل بیمار به دلیل شرایط سنی و درمان های پزشکی از قبیل مصرف داروهای قلبی، ریوی و … .

عوارض کشیدن دندان عقل

حفره خشک:اگر لخته خون در حفره ناشی از کشیدن دندان تشکیل نشود و یا پس از تشکیل از بین برود، در ناحیه کشیده شدن دندان یک حفره خالی دردناک و همراه با بوی بد ایجاد می شود. برای درمان این عارضه که اغلب 3 تا 4 روز بعد از خارج شدن دندان اتفاق می افتد، به دندانپزشک خود مراجعه کنید. علت این عارضه مشخص نیست اما گفته می شود کشیدن سیگار پس از جراحی دهان ممکن است در ایجاد این عارضه موثر باشد.

پارستزی: از عوارض نادر جراحی دندان های عقل پائین پارستزی است. این عارضه به معنای ایجاد بی حسی موقتی در ناحیه زبان، لب پائین و یا فک پائین است که ممکن است از چند روز تا چند ماه طول بکشد. به ندرت اتفاق می افتد که این بی حسی به صورت دائمی باقی بماند.

دندان نهفته و مشکلات آن

دندان نهفته دندانی است که از زمان رویش آن گذشته و به دلایل متعدد قادر نیست که در ردیف مناسب سایر دندان ها قرار گیرد.چنین دندان عقلی ممکن است در بافت نرم یا سخت، گیر کرده باشد. مشکلاتی که دندان های نهفته عقل می توانند ایجاد کنند عبارت است از التهاب بافت نرم پوشاننده این دندان ها که در اغلب موارد در ارتباط با دندان های نیمه رویش یافته اتفاق می افتد، پوسیدگی دندان عقل یا پوسیدگی در ناحیه مجاور دندان عقل و خطر صدمه رسیدن به دندان مجاور.

گردآوری شده ی مجله اینترنتی دلگرم

مرجان امینی