کم‌خونی ناشی از کمبود اسید فولیک چیست و چگونه درمان میشود ؟
کم‌خونی ناشی از کمبود اسید فولیک
نام کم‌خونی ناشی از کمبود اسید فولیک یا فولات در بدن، کم‌خونی مگالوبلاستیک است.
در این نوع کم خونی، اندازه گلبول‌های قرمز بزرگتر از حد معمول است، تعداد محدودتری دارد و شکل آن به جای گرد بیضی شکل است.
اسید فولیک یکى دیگر از ویتامین‌هائى است که براى تولید سلول‌هاى قرمز ضرورى است، اگرچه در این مورد شایع‌ترین علت کم‌خونى میزان ناکافى آن در رژیم غذائى است.
بدن تنها قادر است اسید فولیک موردنیاز چندماه را ذخیره کند. چون اسید فولیک عمدتاً در سبزى‌هاى سبز یافت مى‌شود و با پختن زیاد از بین مى‌رود، رژیم غذائى اى که حاوى مقدار ناکافى سبزى‌هاى تازه باشد ممکن است به کم‌خونى منجر شود.
این پدیده به‌ویژه در الکلى‌هاى مزمن و گروهى از افراد که به ‘چاى و نان سوخاری’ معروف هستند و به‌علت بى‌تفاوتى یا صرفاً عادات بد، خود را به غذاهاى خیلى ساده و محدود سازگار کرده‌اند، معمول است.
این عارضه در میان سالخوردگانى که تنها زندگى مى‌کنند شایع است. سوءجذب روده‌اى و درمان طولانى‌مدت با آنتى‌بیوتیک‌ها نیز مى‌تواند منجر به کمبود اسید فولیک گردد. علائم شبیه کم‌خونى ناشى از ویتامین B۱۲ و بدون علائم عصبى است.
وظیفه گلبول‌های قرمز خون، رساندن اکسیژن به بافت‌هاست، در موارد زیر احتمال ابتلا به کم‌خونی کمبود اسید فولیک بالا می‌رود:
فولات که در واقع در ساخت گلبول‌های قرمز مشارکت دارد از دسته ویتامین‌های گروه B به شمار می‌آید.
- رژیم غذایی که مواد غذایی حاوی فولیک اسید در آن کم باشد
- مصرف مداوم الکل
- برخی از بیماری‌ها نظیر سلیاک یا انواعی از سرطان‌ها که بر جذب اسید فولیک اثر می‌گذارند
- مصرف انواعی از داروها از جمله داروهای مصرفی در صرع
- بارداری که نیاز به اسید فولیک را بالا میبرد و کمبود آن با خطراتی نظیر اسپینا بیفیدا همراه است
کم‌خونى فقر آهن
آهن یکى از اجزاء مهم تشکیل‌دهندهٔ هموگلوبین است. هنگامى که ذخایر آهن بدن شما ناکافى باشد، مغز استخوان با ساختن سلول‌هاى قرمز کوچکتر که حاوى مقدار کمى هموگلوبین است واکنش نشان مى‌دهد.
این عارضه شایع‌ترین علت کم‌خونى است و به‌دلیل قاعدگى در خانم‌ها شایع‌تر است. به‌طور طبیعى آهن کمى که از بدن دفع مى‌شود به‌راحتى توسط آهن موجود در رژیم غذائى جبران مى‌گردد. سه علت اصلى براى از دست رفتن آهن وجود دارد:
شایع‌ترین علت کمبود آهن از دست دادن خون به‌طور مزمن است. علل شایع خونریزى عبارتند از: قاعدگى شدید، خونریزى ناشى از التهاب معده، زخم‌هاى معده، سرطان معده و بیمارى التهابى روده.
حتى بواسیر نیز ممکن است آنقدر خونریزى کند که شما را کم خون نماید. پاسخ مغز استخوان به از دست دادن خون، ساختن سلول‌هاى قرمز بیشتر است.
این عمل ذخایر آهن مغز استخوان و کبد را بیرون مى‌کشد. هنگامى که ذخایر براى پاسخ‌گوئى به افزایش تقاضا کافى نباشد، کم‌خونى بروز مى‌کند. یک علت بسیار نادر از دست دادن آهن تخریب بیش از حد سلول‌هاى قرمز (همولیز) و دفع هموگلوبین در ادرار است.
علت دوم ناکافى بودن آهن کاهش جذب روده‌اى است که در نشانگان سوءجذب بروز مى‌کند (به مبحث نشانگان سوء جذب مراجعه کنید).
شایع‌ترین علت آن برداشتن بخشى از معده در شرایطى مثل زخم یا سرطان معده است زیرا اسید معده براى جذب آهن ضرورى است.
سومین علت کم‌خونى فقر آهن در رژیم غذائى است. این پدیده گاهى در کودکان در دو سال اول زندگى در صورتى‌که آهن رژیم غذائى براى پاسخ به نیازهاى رشد سریع آنها کافى نباشد، دیده مى‌شود.
دختران نوجوان ممکن است هنگامى که نیازهاى رشد آنها با شروع قاعدگى درهم آمیزد، دچار کم‌خونى شوند. افرادى که رژیم غذائى بسیار محدود یا عادات غذائى غیرطبیعى دارند نیز ممکن است آهن ناکافى دریافت کنند.
علایم کم‌خونی کمبود اسید فولیک
پس از بررسی شرایط لازم به نظر می‌رسد که در مورد علایم این بیماری بدانیم:
علایم کم‌خونی ناشی از کمبود اسید فولیک ممکن است با انواع دیگر کم‌خونی مشابهت داشته باشد اما هر کدام از این موارد می‌تواند هشداری باشد برای بررسی بیشتر و اقدام مناسب تا دستیابی به سلامت.
رنگ‌پریدگی، خستگی و بی‌حالی، اسهال، تحریک‌پذیری و کم‌اشتهایی از علایم کمبود اسید فولیک به شمار می‌آیند.
پس از مراجعه به مراکز درمانی، پزشک یا متخصص تغذیه شما پس از بررسی علایم و پرسیدن سابقه دارویی شما نظر دقیق‌تری در رابطه با احتمال کم‌خونی شما خواهد داد. انواعی از آزمایش خون وجود دارند که این کمبود را بررسی می‌کنند.
درمان کم‌خونی کمبود اسید فولیک
مراحل درمان شامل برطرف کردن یا کنترل بیماری زمینه، اصلاح برنامه غذایی، استفاده از مکمل‌ها و درمان دارویی است.
حداقل دو تا چهار ماه از شروع درمان ممکن است زمان نیاز باشد تا کمبود برطرف شود. مصرف مکمل‌ها به شکل قرص و یا در موارد پیشرفته‌تر، انواع تزریقی می‌توانند کمک‌کننده باشند.
برخی سبزیجات نظیر اسفناج، کاهو و کلم بروکلی حاوی اسید فولیک هستند
برنامه غذایی مهم برای افراد مبتلا به کمبود اسیدفولیک
شاید بدون اغراق بتوان گفت که شیوه انتخاب خوراکی‌ها و رژیم غذایی افراد، مهم‌ترین عامل ایجاد یا پیشگیری از کم‌خونی ناشی از کمبود اسید فولیک است.
مواد غذایی معمول و متداول زیادی هستند که حاوی اسید فولیک هستند، بنابراین دسترسی به منابع این ویتامین چندان دشوار نیست.
- سبزیجات برگ سبز نظیر اسفناج، کاهو، کلم بروکلی
- غلات کامل
- مرکبات
- حبوبات خشک‌شده از جمله لوبیا، نخود، عدس. حبوبات درصد متفاوتی از اسید فولیک را دارا هستند و مصرف لوبیا و عدس در برنامه غذایی دریافت اسید فولیک را بالا ببرد
- مواد غذایی غنی‌شده با اسید فولیک سرشار از این ماده غذایی هستند
منابع حیوانی
جگر گاو و تخم مرغ دارای مقادیر مناسبی از اسید فولیک هستند اما بحث بر سر توصیه مصرف جگر حتی در موارد کمبود شدید به دلیل تجمع داروها و هورمون‌هایی که در حیوانات مصرف میشود در بین متخصصان امر تغذیه همچنان وجود دارد.
بسیاری معتقدند که توصیه به مصرف جگر حیوانات این روزها چندان منطقی به نظر نمی‌رسد. اما تخم مرغ با دارا بودند مواد مغذی متعدد انتخاب خوبی در برنامه غذایی سالم است.
پختن و حرارت دادن
اسید فولیک محلول در آب است و در مواردی که خوراکی‌های حاوی اسید فولیک را می‌پزیم بهتر است از آب کم استفاده کرد و در ظرف را گذاشت تا بخار حاصل از پخت هدر نرود.
اگر آب پخته‌شده مورد استفاده قرار گیرد، تا حد زیادی از هدر رفتن اسید فولیک جلوگیری خواهد شد.
بیشتر بخوانید :
علائم کم خونی داسی شکل چیست و چگونه درمان میشود ؟
آیا خوردن ترشی باعث کم خونی میشود ؟
علل بروز بیماری کم خونی همولایتیک (همولیتیک) نوزادان چیست ؟
