چشم‌ زخم چیست ؟ بررسی چشم زخم از نظر علمی و در دین اسلام

چشم زخم چیست ؟

چشم‌زخم یا چشم حسد یا چشم شیطان (به انگلیسی Evil Eye) و آن عبارت است از نگاه حسودانه به یک شیء یا به انسان که بسیاری به آن اعتقاد دارند و در فرهنگ بسیاری از کشورها به چشم می‌خورد.

بر اساس این باورها چشم‌زخم باعث بدشانسی یا رخداد بد می‌شود و نمادش به شکل تک‌چشم است.

در زبان فارسی به آن چشم زخم و در زبان عربی نظر و در زبان یونانی το μάτι و به اسپانیاییmal de ojo، و در زبان ایتالیایی malocchio و در آخر هاوایی به آن stink eye گفته می‌شود.

در فرهنگ‌های مختلف برای گریز از چشم حسد راهکارهای مختلفی ارائه می‌شود. درکتب باستانی نیز از آن سخن به میان آمده‌است مخصوصاً در ایران بزرگ و خاورمیانه و قاره آسیا و در اقوام مختلف طلسم‌های برای دوری از چشم حسد درست می‌کنند و از نماد آن که به صورت یک تکه شیشه ای که در وسط آن شبیه چشم است در منازل و در محل کار استفاده شده و به دیگران هدیه داده می‌شود.

این عمل چشم زدن یا نظر زدن نامیده می‌شود و در مقابله با آن طلسم‌هایی ابداع شده‌است که نظرقربانی خوانده می‌شوند. این اصطلاح اشاره بر این دارد که صدمات و بداقبالی‌های وارده از طریق نگاه دشمنانه یا بدخواهانه به دیگران وارد می‌گردد.

چنین عقیده‌ای بسیاری از فرهنگ‌ها را بر آن داشته تا به دنبال اقدامات پیشگیرانه در برابر آن باشند. گرچه این عقیده به گونه‌های مختلف در سراسر جهان (اروپا، آسیا، آفریقا و آمریکا) پراکنده‌است اما اصل این موضوع و شدت اهمیت آن در فرهنگ‌های مختلف، تفاوت بسیار با هم دارند و بیشترین تأثیرپذیری از آن در خاور میانه وجود دارد به گونه‌ای که گردن‌آویزها و لوازم زینتی منزل که در جلوگیری از چشم زخم کاربرد دارد یکی از سوغات و یادگاری‌هایی است که گردشگران از کشورهای ایران و افغانستان با خود همراه می‌کنند.

چشم زخم در دین اسلام

در قرآن اشاره مستقیمی به چشم زخم وجود ندارد اما برخی آیات از جمله آیه و ان یکاد را برخی مفسران به این قضیه مربوط می‌دانند و برخی دیگر نیز آن را به چشم زخم کاملاً بی‌ارتباط می‌دانند.

اما در احادیث این موضوع به صراحت بیان شده‌است از جمله حدیث مشهوری از پیامبر اسلام می‌گوید: «چشم زخم واقعیت دارد و مرد را در قبر و شتر را در دیگ قرار می‌دهد.» (بحارالانوار، ج ۶۳، ص ۲۶)

چشم زخم در نهج البلاغه

نهج البلاغه حکمت ۳۹۲ – وَ قَالَ ع الْعَیْنُ حَقٌّ وَ الرُّقَى حَقٌّ وَ السِّحْرُ حَقٌّ- وَ الْفَأْلُ حَقٌّ وَ الطِّیَرَةُ لَیْسَتْ بِحَقٍّ- وَ الْعَدْوَى لَیْسَتْ بِحَقٍّ
ترجمه : سحر و چشم زخم و فال نیک واقعیت دارد ، اما فال بد و عدوی خرافه است

با این وجود برخی اعتقادات در این مورد از نظر اسلام در زمره خرافات قرار دارد از جمله ارتباط داشتن این نیروی مخرب با حسادت در هیچ‌کجا مورد اشاره قرار نگرفته و نیز راه مقابله با آن تنها دعا کردن دانسته شده‌است (یاد خداوند، گفتن «تبارک اللّه احسن الخالقین»، «امنتُ باللّه و صلی اللّه علی محمد و آله» قرائت سوره «ناس» و «فلق» و «آیةالکرسی» در ورقه‌ای و به همراه داشتن آن، سه مرتبه ذکر «ماشااللّه لاحول ولا قوة الا باللّه العلی العظیم») و بنابراین سایر اعمالی که برای این منظور انجام می‌شود (مثل شکستن تخم مرغ یا زدن به تخته) از نظر اسلام خرافی است.

همچنین اعتقاد به چشم زخم همواره بر آن است که تنها برخی افراد استثنایی (مثلاً در هر شهر یکی دو نفر) دارای چنین خاصیتی هستند و می‌توانند دیگران را چشم بزنند، اما گسترش چنین اعتقادی به تمام افراد، زمینهٔ بدبینی شهروندان به یکدیگر را فراهم می‌کند.

از امام صادق(ع) روایت شده است: اگر کسی از شما چیزی از برادرش او را متعجب ساخت سه بار بگویید: ماشاء‌الله لا حول و لا قوة الا بالله العلی العظیم. در برخی روایات گفته می‌شود که تکبیر بگویید تا تأثیر چشم زخم از بین برود و در امان باشید. همچنین برای دفع چشم زخم سوره یس را نوشته و همراه داشته باشید.

عوامل ایجاد کننده چشم زخم عبارتند از :

1. حسادت در انسان ایجاد انرژی منفی می کنند که مخرب ذهن و روان است و آسیب (شر) می رساند.
2. محبت بیش از حد نسبت به چیزی یا کسی، باعث چشم زخم و آسیب می شود. چنانچه علاقه به نعمت های خداوند از علاقه به خالق آنها بیشتر باشد، شر رخ می دهد. زیرا انسان محدود به خود می شود و آن نعمت را متعلق به خود می داند و شر وجودش را می گیرد. خداوند در قرآن می فرماید: اگر پدران، فرزندان و ثروت خود را بیش از خدا دوست بدارید، آنگاه منتظر عذاب الهی باشید.
3. حیرت و تعجب انسان تنگ نظر وقتی به چیزی یا کسی نگاه کند، از چشم او انرژی منفی خارج می شود و آسیب می رساند.

در قرآن اشاره مستقیمی به چشم زخم وجود نداشته اما برخی آیات از جمله آیه «وَ إِنْ یَکادُ الَّذینَ کَفَرُوا لَیُزْلِقُونَکَ بِأَبْصارِهِمْ لَمَّا سَمِعُوا الذِّکْرَ وَ یَقُولُونَ إِنَّهُ لَمَجْنُونٌ »(قلم/51) را بعضی از مفسران به این قضیه مربوط می‌دانند و در احادیث این موضوع به صراحت بیان گردیده.

از جمله پیامبر اسلام می‌فرماید: چشم زخم حقیقت دارد و اگر چیزی بر قدر (تقدیر) پیشی می گرفت چشم بود. چشم زخم واقعیت دارد و مرد را در قبر و شتر را در دیگ قرار می‌دهد.

همچنین در تفسیر سوره حجر آیات 14-15 بیان شده است کافران مکه نیز در برابر معجزات پیامبر(ص) مدعی بوده که چشمانش در برابر مشاهده گشایش درهای آسمان مسحور گردیدند و در حقیقت پیامبر در چشمان ایشان تصرف نموده تا نتوانند حقیقت و واقعیت را از خیال جدا کنند.

چنانچه کافران در تلاش بودند چشم زخمی به پیامبر(ص) برسانند که آنان از هر راهی تلاش نموده و تا آن حضرت را بکشند و یا دعوتش را به تعطیلی بکشانند از ساحران و جادوگران بهره گرفتند تا این کار را انجام بدهند.

در آیه67 سوره یوسف به امکان و حقانیت چشم زخم اشاره نموده و در این آیه حضرت یعقوب(ع) به فرزندان خویش فرمان داده که در هنگام ورود به مصر از یک دروازه شهر وارد آن نشوند و از آن جایی که فرزندان ده‌گانه ایشان افرادی زیبا و تنومند و جوان بودند از ایشان می‌خواهد برای در امان ماندن از چشم زخم مردم مصر از دروازه‌های متعدد وارد بشوند تا به چشم نیایند.

در حقیقت حضرت یعقوب(ع) از چشم زخم مصریان نسبت به فرزندانش دل نگران بوده که هر چند که آن حضرت بر این نکته تأکید ‌ورزیده که قدرت انسان‌های دارای چشم زخم به گونه‌ای بوده که او نمی‌تواند جلوی آن‌ها را گرفته، مگر آن که اراده الهی به این تعلق داشته که چشم زخم مردم در ایشان اثر نگذاشته باشد.

راه پیشگیری از چشم زخم

1. در روایات ساده‌ترین دستور برای رفع چشم زخم خواندن سوره ناس و فلق می باشد و پیامبر اسلام(ص) این سوره‌ها را برای امام حسن و امام حسین علیهماالسلام به عنوان تعویذ قرائت می فرمود.
2. از پیامبراکرم (ص) نقل شده است که فرمودند: هرگاه یکی از شما انسانی یا حیوانی را ببیند که از آن خوشش آید بگوید: آَمَنتُ بِاللهِ وَ صَلَّی الله ُعَلَی مُحَمَّدٍ وَ اَلِه تا چشم او به آن زیان نرساند.
3. از امام صادق(ع) روایت شده است: اگر کسی از شما چیزی از برادرش او را متعجب ساخت سه بار بگویید: ماشاء‌الله لا حول و لا قوة الا بالله العلی العظیم. در برخی روایات گفته می‌شود که تکبیر بگویید تا تأثیر چشم زخم از بین برود و در امان باشید. همچنین برای دفع چشم زخم سوره یس را نوشته و همراه داشته باشید.
4. امام رضا علیه السلام در پاسخ سوال راوی که پرسید آیا چشم زخم واقعیت دارد؟ حضرت فرمود: آری، هرگاه تو را چشم زنند، کف دستت را مقابل صورتت قرار ده و سوره حمد و قل هو الله احد و معوذتین را قرائت کن و هر دو کف را به صورتت بکش. خداوند تو را از گزند آن حفظ می‌کند.
5. در مفاتیح الجنان آمده است: برای در امان ماندن از چشم زخم این دعا خوانده شود: «اَللّهُمَّ رَبَّ مَطَرٍ حابِسٍ وَ حَجَرٍ یابِسٍ وَ لَیْلٍ دامِسٍ وَ رَطْبٍ وَ یابِسٍ رُدَّ عَیْنَ الْعایِنِ عَلَیْهِ فی کَبِدِهِ وَ نَحْرِهِ وَ مالِهِ فَارْجِعِ الْبَصَرَ هَلْ تَری مِنْ فُطُورٍ ثُمَّ ارْجِعِ الْبَصَرَ کَرَّتَیْنِ یَنْقَلِبْ اِلَیْکَ الْبَصَرُ خاسِئاً وَ هُوَ حَسیرٌ.

بیشتر بخوانید :

آیا چشم زخم یا چشم زدن حقیقت دارد ؟

فواید اسپند (اسفند) برای دور کردن بلا و چشم زخم