همه چیز در مورد داروی بیهوشی سوفنتانیل

معرفی داروی سوفنتانیل

سوفنتانیل (Sufentanil) یک ضد درد مخدر است که به عنوان داروی همراه و همچنین برای القای بیهوشی مصرف می‌شود. این دارو همچنین با تجویز داخل نخاعی و درون سخت شامه برای ایجاد بی‌دردی و پس از عمل جراحی به کار می‌رود.

استفاده اصلی از این دارو در اتاق عمل و مراقبت‌های ویژه، در مواردی که تسکین درد برای یک دوره کوتاه مدت مورد نیاز است. خواص بی دردی و آرامبخشی این دارو باعث می‌شود که در طی فرایند بیهوشی از آن به عنوان یک ضد درد مناسب استفاده شود. معمولاً تجویز آن تحت نظر پزشک از طریق داخل وریدی انجام می‌شود. در برخی از کشورها سوفنتانیل، تنها برای اپیدورال استفاده می‌شود.

به دلیل قدرت بسیار بالای سوفنتانیل این دارو اغلب در موارد عمل جراحی و مدیریت درمان درد بعد از عمل برای بیمارانی که به شدت به مواد مخدر وابسته یا مقاوم شده‌اند استفاده می‌شود. در حال حاضر سوفنتانیل قوی‌ترین داروی مسکن مخدر است که برای استفاده در انسان در دسترس است. اگر چه مخدرهای قوی تری نیز وجود دارد اما همه آنها فقط برای استفاده در دامپزشکی تأیید شده‌اند.

از این دارو در اعمال جراحی و کنترل درد بعد از عمل برای بیمارانی که در حال مصرف دوز بالا بوپرنورفین برای درد مزمن هستند استفاده می‌شود، به دلیل آنکه تنها ماده مخدری که دارای قدرت و میل اتصال قوی به گیرنده‌های مخدری برای جابجایی بوپرنورفین از گیرنده‌ها در سیستم اعصاب مرکزی و ایجاد بی دردی است این دارو است.

مکانیسم اثر سوفنتانیل

سوفنتانیل می تواند از طریق باز شدن کانال های K و مهار کانال های کلسیم باعث افزایش آستانه درد و تغییر در ادراک درد گردد. هم چنین می تواند موجب مهار مسیر صعودی درد گردد.

فارماکوکینتیک سوفنتانیل

سوفنتانیل به راحتی از سد خونی –مغزی عبور می‌کند. تجمع سوفنتانیل در بافت‌های چربی ممکن است باعث طولانی شدن اثر دارو شود. متابولیم دارو عمدتآً کبدی است. سوقنتانیل نیمه عمر سهمرحله‌ای دارد و نیمه عمر دفعی آن 7/2 ساعت است. زمان شروع اثر دارو حدود 6/1-1 دقیقه بعد از تزریق وریدی است. پیوند دارو به پروتئین‌های پلاسما بسیار زیاد است. دارو از طریق کلیه دفع می‌شود.

موارد و مقدار مصرف سوفنتانیل

الف) به عنوان داروی کمکی برای بیهوشی عمومی.

بزرگسالان: مقدار mcg/kg 8-1، همراه با اکسید نیترو و اکسیژن، تزریق وریدی می‌شود. دوز نگهدارنده mcg 50-10 در صورت نیاز است.

ب) بیهوش کننده اصلی.

• بزرگسالان: مقدار mcg/kg 30-8، همراه با اکسیژن 100 درصد و یک داروی شل‌کننده عضلانی، تزریق وریدی می‌شود. دوز نگهدارنده mcg 50-25 می‌باشد.
• اطفال: mcg/kg 25-10 همراه با اکسیژن 100 درصد و یک داروی شل ‌کننده عضلانی، تزریق وریدی می‌شود. دوز نگهدارنده حداکثر mcg 50-25 در صورت نیاز است.

عوارض جانبی سوفنتانیل

برادی کاردی، کاهش فشار خون و ضعف تنفسی طی‌ و بعد از عمل جراحی از عوارض شایع و مهم سوفنتانیل هستند. سایر اثرات عبارتند از:

• اعصاب مرکزی: لرز، خواب‌آلودگی.
• قلبی ـ عروقی: آریتمی، تاکیکاردی، برادیکاردی، افت فشارخون، افزایش فشارخون.
• عضلانی ـ اسکلتی: حرکت و تکان عضلات در حین عمل جراحی.
• پوست: خارش، قرمزی.
• دستگاه گوارش: تهوع، استفراغ.
• تنفسی: آپنه، اسپاسم ریوی، سفتی دیواره قفسه سینه.

توجه: در صورت بروز حساسیت مفرط، تشنج یا آریتمی قلبی مخاطره‌آمیز باید مصرف دارو قطع شود.

تداخلات دارویی سوفنتانیل

مصرف همزمان با داروهای مضعف CNS (ضد دردهای مخدر، بیهوش کننده عمومی، آنتی‌هسیتامینها، فنوتیازینها، باربیتوراتها، بنزودیازپینها، داروهای تسکین‌بخش، خواب‌آور، ضدافسردگی‌های سه‌حلقه‌ای، الکل، و داروهای شل کننده عضلات) اثرات مضعف CNS و تنفسی، تسکین‌بخشی و کاهنده فشار خون این دارو را تقویت می‌کند.

مصرف همزمان با سایمیتیدین ممکن است اثرات مضعف CNS و تنفسی را افزایش دهد و موجب اغتشاش شعور، از دست دادن حس جهت‌یابی، آپنه، یا تشنج شود. کاهش میزان مصرف سوفنتانیل معمولاً لازم است.

• مصرف همزمان با آنتی‌کولینرژیکها ممکن است موجب انسداد فلجی روده شود.
• بیماران دچار وابستگی جسمی به این دارو در صورت تجویز مقادیر زیاد یک داروی آگونیست- آنتاگونیست مخدر یا مقدار واحد یک داروی آنتاگونیست مخدر برای آنها ممکن است متحمل علائم شدید قطع مصرف دارو شوند.
• با مصرف همزمان سوفنتانیل با داروهای بیهوش کننده عمومی ممکن است ضعف شدید قلبی- عروقی عارض شود.
• اکسید نیترو ممکن است در صورت مصرف همزمان با مقادیر زیاد سوفنتانیل سبب تضعیف قلبی- عروقی شود.

اثرات واگولیتیک پانکرونیوم ممکن است طی مصرف سوفنتانیل و اکسیژن سبب افزایش ضربان قلب شود. این حالت به مقدار مصرف بستگی دارد. در صورت مصرف همزمان آنها، مقادیر متوسط پانکرونیوم یا داروهای بلوک کننده عصبی- عضلانی دارای اثرات کمتر واگولیتیک استفاده شود. اثر واگولیتیک پانکرونیوم ممکن است در بیمارانی که اکسید نیترو با سوفنتانیل مصرف می‌کنند، کاهش یابد.

سوفنتانیل ممکن است سبب سفتی عضلانی از جمله سفتی عضلات صاف شود (میزان بروز و شدت آن به مقدار مصرف بستگی دارد). در صورت مصرف همزمان باید یک داروی بلوک کننده عصبی- عضلانی مناسب با وضعیت قلبی ـ عروقی بیمار انتخاب شود.

بتابلاکرها ممکن است باعث کاهش نیاز به سوفنتانیل شوند بهتر است اگر قبل از عمل از بتابلاکرها استفاده شده است از دوز کمتری استفاده شود.

مسمومیت با سوفنتانیل و درمان آن

تظاهرات بالینی: تجربیات چندانی با مسمومیت حاد آن وجود ندارد اما به نظر می‌رسد علائم و نشانه‌های آن مشابه با سایر مخدرها باشد، با این تفاوت که مسمومیت قلبی ـ عروقی ناشی از آن کمتر است. شایعترین علائم و نشانه‌های مصرف بیش از حد و حاد عبارت‌اند از ضعف CNS و تنفسی و میوز (مردمک ته‌سنجاقی). اثرات سمی حاد دیگر عبارتند از کمی فشار خون، برادیکاردی، کاهش حرارت بدن، شوک، آپنه، ایست قلبی ـ ریوی، کلاپس گردش خون، خیز ریوی، و تشنجات.

درمان: ابتدا باید تبادل گازهای تنفسی کافی را از طریق برقراری راه هوایی و تهویه، در صورت لزوم،‌ تأمین کرد. یک آنتاگونیست مخدر (نالوکسان) برای برطرف کردن ضعف تنفسی تجویز شود (از آنجا که طول مدت اثر سوفنتانیل بیشتر از نالوکسان است، تکرار مصرف نالوکسان لازم است). نالوکسان جز در موارد ضعف شدید تنفسی یا قلبی ـ عروقی نباید مصرف شود. علائم بالینی به دقت پیگیری شوند.

درمان علامتی و حمایتی (مانند حمایت مداوم تنفسی و تصحیح عدم تعادل مایعات یا الکترولیتها) تأمین گردد و معیارهای آزمایشگاهی، علائم حیاتی، و وضعیت نورولوژیک بیمار به دقت پیگیری شوند.

هشدار ها در مورد داروی سوفنتانیل

1-در صوت وجود عیب کار کبد، سوفنتانیل باید با احتیاط فراوان تجویز شود.
2. داروهای ضد درد مخدر باعث تشدید ضعف تنفسی می‌شوند.
3. در بیماران سالخورده ، بسیار بیمار و بیماران بسیار جوان، مصرف این دارو به دلیل احتمال بروز علائم تنفسی باید با احتیاط فراوان صورت گیرد.
4. هنگام تجویز دارو باید امکانات لازم برای کنترل علائم مسمومیت احتمالی با دارو از جمله آنتاگونیست‌های مواد مخدر در دسترس باشد.
5. مقدار مصرف دارو باید برای هر بیمار به‌ طور جداگانه و با توجه به سن، وزن، اندازه بدن، شرایط فیزیکی بیمار، مصرف همزمان سایر داروها و طول مدت احتمالی عمل جراحی تعیین می‌شود.
6. این دارو ممکن است باعث سختی عضلات سینه وشکم شده و در نتیجه باعث اختلال در تنفس گردد.
7. تزریق وریدی دارو بهتر است به صورت آهسته و طی حداقل 2-1 دقیقه صورت گیرد.
8. اگرچه مصرف بنزودیازپین‌ها ممکن است باعث بهبود بیهوشی گردد، احتمال افزایش ضعف تنفسی و یا کاهش فشار خون باید در نظر گرفته شود.
9. مصرف متناوب دارو ممکن است باعث ایجاد تحمل به اثرات دارو گردد. این دارو مانند سایر داروهای ضد درد مخدر ممکن است باعث ایجاد وابستگی و اعتیاد به دارو شود.

توصیه های دارویی سوفنتانیل

1- تا 24 ساعت پس از مصرف این دارو ، در صورت بروز سرگیجه ، خواب‌آلودگی ، منگی یا تاری دید باید احتیاط نمود.
2- تا 24 ساعت پس از مصرف این دارو از مصرف فرآورده‌های حاوی الکل یا سایر داروهای مضعف CNS باید خودداری نمود. مگر اینکه اختصاصاً توسط پزشک تجویز شده باشد.

علاوه بر ملاحظات مربوط به تمامی داروهای مخدر، رعایت موارد زیر نیز توصیه می‌شود:
1- سوفنتانیل باید فقط توسط افرادی تجویز شود که در استفاده از داروهای بیهوش کننده از راه تزریق وریدی آموزشهای خاص دیده‌اند.
2- در صورت مصرف مقادیر بیش از mcg 8، استفاده از تهویه مکانیکی بعد از عمل جراحی و مراقبت دقیق بیمار ضرورت اساسی دارد (به دلیل ضعف تنفسی بعد از عمل جراحی).
3- در مقایسه با فنتانیل، سوفنتانیل زمان شروع اثر سریعتر و طول مدت اثر کوتاه‌تری دارد.
4- مقادیر زیاد دارو می‌تواند سبب سفتی عضلات شود. این اثر را می‌توان با تجویز داروهای بلوک کننده عصبی- عضلانی برطرف کرد.
5- در بیمارانی که وزن آنها بیش از 20 درصد وزن ایده‌آل است،‌ مقدار مصرف سوفنتانیل باید براساس وزن ایده‌آل بدن ایشان محاسبه شود.

نکات قابل توصیه به بیمار هنگام مصرف سوفنتانیل

• به همراهان توصیه کنید بیمار را به طور دائم مانیتور کنند.
• مصرف در سالمندان: برای افراد سالخورده معمولاً مقادیر مصرف کمتر تجویز می‌شود، زیرا ایشان نسبت به اثرات درمانی و عوارض جانبی دارو حساس‌تر هستند.
• مصرف در کودکان: بی‌ضرری و اثربخشی این دارو فقط در تعداد محدودی از کودکان کوچکتر از دو سال گزارش شده است.

اثر سوفنتانیل بر آزمایشهای تشخیصی

سوفنتانیل ممکن است غلظت پلاسمایی آمیلاز و لیپاز و همچنین غلظت سرمی پرولاکتین را افزایش دهد.

شرایط نگهداری سوفنتانیل

در دمای 30-15 درجه سانتیگراد دور از یخ زدگی و نور نگهداری شود.

بیشتر بخوانید:

موارد مصرف و عوارض داروی بیهوشی اتومیدیت

موارد مصرف و عوارض داروی بیهوشی دسفلوران

همه چیز در مورد داروی بیهوش کننده متوهگزیتال

گردآوری توسط بخش سلامت

مجله دلگرم