هر آنچه باید در مورد داروی ایوهگزول بدانید!

موارد مصرف و عوارض ایوهگزول

ایوهگزول (Iohexol) از راه داخل نخاعی برای میلوگرافی ناحیه سینه، گردن، کمر و تمامی ستون فقرات (استاندارد یا توموگرافی کامپیوتری)؛ از راه داخل عروقی برای آنژیوکاردیوگرافی، آنژیوگرافی، آئورتوگرافی، آرتریوگرافی، ونوگرافی، اوروگرافی دفعی، توموگرافی کامپیوتری مغز و بدن، هرنیوگرافی؛ از راه داخل مجرا برای پانکراتوگرافی برگشتی؛ کولانژیوپانکراتوگرافی برگشتی، و از راه داخل مایع سینوویال برای آرتروگرافی مفصل؛ از راه خوراکی، برای توموگرافی کامپیوتری شکم و رادیوگرافی دستگاه گوارش مصرف می شود.

نام‌های تجاری : Omnipaque

مکانیسم اثر ایوهگزول

ایوهگزول یک ترکیب غیر یونیزه آلی ید می باشد. ترکیبات آلی ید در هنگام عبور از مجرای مختلف بدن با جذب اشعه x باعث تشخیص ساختار بافت مورد نظر می شوند. شدت جذب اشعه به غلظت ید بستگی دارد.

فارماکوکینتیک ایوهگزول

وقتی داخل نخاعی تزریق می شود، به سرعت در قسمتهای مختلف مغز توزیع می شود که در بیماران نرمال ظرف چند ساعت به داخل خون می رود و حذف می شود و نیمه عمر دارو از این راه 4/3 ساعت است. در داخل عروق به سرعت در مایعات خارج سلولی توزیع می شود، اما در جائی رسوب نمی کند.

ضمناً از این طریق از سد خونی- مغزی عبور نمی کند، گرچه در تومورهای مغزی به دلیل از بین رفتن سد خونی- مغزی در محل تومور توزیع می گردد و نیمه عمر دارو تقریباً 2 ساعت (در صورت سلامت کلیه) می باشد. در روش تزریقی دفع کلیوی بوده و در راه خوراکی یا داخل مجرا دفع عمدتاً از طریق مدفوع صورت می گیرد.

مصرف ایوهگزول در دوران بارداری و شیردهی

برای دارو های گروه B در دوران بارداری مطالعات در حیوانات خطری را برای جنین نشان نداده است ولی مطالعات کافی در زنان حامله وجود ندارد؛ یا مطالعات در حیوانات بیانگر ایجاد عارضه جانبی در جنین بوده است ولی مطالعات کافی در زنان حامله خطری را برای جنین در سه ماهه اول بارداری نشان نداده است و شواهدی از خطر در مورد مصرف دارو در بقیه دوران حاملگی نیز وجود ندارد.

مصرف در شیردهی: میزان ترشح آیوهگزول در شیر مشخص نیست. با این وجود، شیردهی تا حداقل 24 ساعت بعد از مصرف آیوهگزول توصیه نمی‌شود.

اثر ایوهگزول بر آزمایشهای تشخیصی

در صورت مصرف آیوهگزول ممکن است تعداد گلبولهای سفید و قرمز خون به طور موقت کاهش و زمان پروترومبین (PT) و زمان ترومبوپلاستین افزایش یابد (در تعیین عملکرد تیروئید و تصویربرداری از تیروئید غلظتهای ید پیوند یافته به پروتئین سرم و برداشت ید رادیواکتیو یا ید پرتکنتات تا دو هفته تغییر می‌یابد)، آزمون تیروئید باید قبل از مصرف آیوهگزول انجام شود.

در مورد آزمونهای دیگر عملکرد تیروئید، که بر اساس تعیین ید انجام نمی‌گیرند، مانند برداشت رزینی تری یدوتیرونین، ممکن است آیوهگزول بی تأثیر باشد؛ در تجزیه ادرار، ایوهگزول ممکن است با بعضی از سنجش های شیمیایی که بر روی ادرار انجام می‌گیرند، مانند اندازه‌گیری پروتئین و وزن مخصوص، تداخل کند (ادرار باید قبل یا حداقل دو روز بعد از تزریق وریدی آیوهگزول جمع آوری شود) ؛ غلظت سرمی ید پیوند یافته به پروتئین (PBI) ممکن است افزایش یابد.

موارد منع مصرف ایوهگزول

در صورت وجود حساسیت به ترکیبات حاوی ید، سابقه آسم یا آلرژی، دهیدراتاسیون این دارو را نباید از هیچکدام از راههای مصرف تجویز نمود.

همچنین برای هر یک از راهها موارد منع مصرف بطور اختصاصی در زیر ذکر شده است: فئوکروموسیتوم (از راه داخل عروقی)، هوموسیستینوری (برای آرتریوگرافی مغز)؛ بیماری برگر، ایسکمی شدید (برآرتریوگرافی محیطی)؛ آنوری، دیابت شیرین (برای اوروگرافی دفعی)؛ عفونت مجاور مفصل مورد نظر (برای پرتونگاری از مفصل)

عوارض جانبی ایوهگزول

عوارض جانبی ممکن است بر حسب غلظت دارو، میزان مصرف و روش مورد استفاده و پاتولوژی زمینه متفاوت باشد. با افزایش اسمولالیته، حجم، غلظت، ویسکوزیته و سرعت تجویز محلول ممکن است میزان بروز و شدت عوارض جانبی افزایش یابد. اکثر این عوارض جانبی معمولاً خود محدود بوده و طول مدت کوتاهی دارند.

گزارش شده است که میزان بروز کلی عوارض جانبی مواد حاجب غیریونی، مانند آیوهگزول، تغییرات معدود و کمتری از مواد حاجب یونی در همودینامیک قلبی و الکتروکاردیوگرام (EKG) ایجاد می‌کنند. گزارش شده است که مواد حاجب دارای اسمولالیته بالا، مانند دیاتریزواتها و یوتالامات، کمتر سبب بروز گرما و درد در محل تزریق می‌شوند.

دهیدراسیون ممکن است با اثر مدر اسموتیک محلولهای هیپرتونیک آیوهگزول تشدید شود، که این امر در بعضی موارد، به دنبال تزریق وریدی آیوهگزول در بیماران سالخورده دهیدراته دچار ازتمی یا بیماران سالخورده ناتوان به بروز حالتی شبیه به شوک منجر شود.

• واکنش آلرژیک:‌ بثورات پوستی یا کهیر، گرفتگی بینی، تورم صورت یا پوست، خس خس سینه، احساس فشار در قفسه سینه یا اشکال در تنفس. این عوارض نادر و گذرا بوده و ممکن است تظاهرات اولیه واکنشهای شدیدتر آنافیلاکتیک باشند.
• دستگاه تنفس:‌ اسپاسم نایژه‌ای، ادم ریوی (خس خس شدید سینه یا اشکال در تنفس).
• قلبی ـ ‌عروقی: کمی فشار خون (خستگی یا ضعف شدید و غیر معمول)، ضربان آهسته یا نامنظم قلب.
• دستگاه گوارش:‌ تهوع و استفراغ خفیف تا متوسط، کاهش اشتها (در تزری
• ق از راه غلاف طناب نخاعی)، احساس طعم فلزی در دهان (در تزریق وریدی).
• اعصاب مرکزی:‌ حملات تشنجی، سردرد خفیف تا متوسط، درد پشت، سرگیجه، تحریک مننژ (سفتی گردن)، سردرد شدید، زنگ زدن یا وزوز گوش، خستگی یا ضعف غیرمعمول (فقط در تزریق از راه غلاف طناب نخاعی)، خواب آلودگی (در تزریق وریدی و از راه غلاف طناب نخاعی)، منگی (فقط در تزریق وریدی).
• ادراری ـ تناسلی: اشکال در دفع ادرار (فقط در تزریق از راه غلاف طناب نخاعی).
• موضعی:‌ درد یا سوزش در محل تزریق وریدی.
• چشم:‌ افزایش حساسیت چشم به نور (فقط در تزریق از راه غلاف طناب نخاعی)، تاری دید یا سایر تغییرات بینایی (فقط در تزریق وریدی).
• سایر عوارض: ‌احساس غیرمعمول گرما، افزایش تعریق (فقط در تزریق از راه غلاف طناب نخاعی).

تداخلات دارویی ایوهگزول

مصرف همزمان این دارو با داروهای ضد افسردگی سه حلقه ای و یا مهار کننده منوآمین اکسیداز باعث اثر آنها می شود. تجویز داخل نخاعی این دارو برای بیماری که فنوتیازین مصرف می کند، ممکن است باعث بروز حملات تشنجی گردد.مصرف همزمان با آنتاگونیست های بتا باعث بروز واکنشهای آنافیلاکتوئید می گردد.

مصرف همزمان این دارو با داروهای خوراکی پرتونگاری کیسه صفرا احتمال سمیت کلیوی را افزایش می دهد. مصرف همزمان این دارو با داروهای ضد فشار خون بالا، باعث افت شدید فشار خون می شود. تجویز اینترلوکین 2 با این دارو، احتمال بروز عوارض تاخیری مواد حاجب داخل وریدی را افزایش می دهد.

هشدار ها در رابطه با مصرف ایوهگزول

1. این دارو به علت خاصیت مدراسموتیک، موجب ایجاد یا تشدید دهیدراتاسیون و افزایش احتمال نارسائی حاد کلیوی می شود. در اطفالی که کم ادراری، زیادی ادرار و یا دیابت دارند، این مشکل بیشتر دیده می شود. به منظور جلوگیری از دهیدراتاسیون، باید قبل از آزمایش به مقدار کافی مایعات به بیمار داده شود. احتمال بروز نارسائی کلیوی در بیماران سالخورده بیشتر است.
2- این دارو در بیماران مبتلا به فئوکروموسیتوم ممکن است باعث تشدید حمله فشار خون گردد.
3- به دلیل حساسیت متقاطع، بیماران حساس به مواد حاجب رادیواکتیو ید دار ممکن است نسبت به این دارو نیز حساسیت نشان بدهند.

توصیه های دارویی ایوهگزول

1- در افراد دارای حساسیت به پنی سیلین یا سابقه آلرژی وبیماری آسم یا نارسائی کلیوی، این دارو باید با احتیاط مصرف شود.
2- دو ساعت قبل از آزمایش بیمار باید از خوردن خودداری کند، فقط می توان در صورت لزوم از مایعات استفاده کرد.
3- پس از مصرف این دارو احتمال بروز تداخل در آزمایش تیروئید وجود دارد.
4- سعی شود که پس از مصرف دارو از تحرک زیاد بیمار جلوگیری شود.
5- مصرف این دارو در موارد زیر باید با احتیاط انجام شود: برای تزریق دارو در فضای زیر عنکبوتیه(در صورت اعتیاد به الکل، خونریزی زیر عنکبوتیه، ابتلا به بیماری صرع ،هیپرتیروئیدیسم، مولتیپل اسکلروز، عفونت وکم خونی داسی شکل)، برای آنژیوکاردیوگرافی (در صورت آنژین نا پایدار، نارسائی قلبی، افزایش فشار خون ریوی)، برای آرتریوگرافی مغزی (در صورت آرتریواسکلروز، جبزان قلبی، آمبولیسم مغزی، پرفشاری شدید خون، میگرن، افراد مسن، ترومبوز جدید)
6- قطع موقتی شیردهی (حداقل 24 ساعت) بعد از تجویز دارو توصیه می شود.

ملاحظات اختصاصی ایوهگزول

به هنگام تزریق از راه غلاف طناب نخاعی

1ـ بیمارانی را که سابقه حملات تشنجی دارند ولی تحت درمان با داروهای ضد تشنج نیستند، می‌توان قبل از تجویز آیوهگزول با باربیتوراتها درمان کرد. بیمارانی که داروهای ضد تشنج مصرف می‌کنند، طی دریافت آیوهگزول باید درمان با داروهای ضد تشنج را ادامه دهند.
2ـ تا دو ساعت قبل از مصرف آیوهگزول می‌توان به طور معمول غذا صرف کرد.
3ـ در صورت ورود تصادفی و یک باره مقادیر یا غلظت زیاد آیوهگزول به داخل جمجمه می‌توان درمان ضد تشنجی به‌کار برد تا خطر حملات تشنجی به حداقل برسد.
4ـ تزریق مستقیم آیوهگزول به داخل سیسترن یا بطنهای مغزی برای رادیوگرافی استاندارد توصیه نمی‌شود.
5ـ طی و چند ساعت بعد از انجام آزمایش، بیمار باید غیرفعال باقی بماند تا انتشار زیاد دارو در سر به حداقل برسد.
اطلاعات مربوط به اتخاذ تدابیر درمانی برای بیمار و تعیین وضعیت مناسب وی در طی و پس از انجام این آزمون در دستورالعمل کارخانه سازنده، که همراه بسته دارو است، قید شده است.

به هنگام تزریق از راه وریدی

1ـ گزارش شده که خون در تماس با سرنگهای حاوی آیوهگزول منعقد شده است. بنابراین، این امکان وجود دارد که حوادث ترومبوآمبولیک منجر به انفارکتوس میوکارد و سکته مغزی که طی روشهای آنژیوگرافیک گزارش گردیده‌اند، ناشی از انعقاد خون در اثر تماس با ماده حاجب در خارج از بدن باشد. با انجام آزمون در کوتاه ترین مدت ممکن، استفاده از سرنگهای پلاستیکی به جای شیشه‌ای، و شستن کاتترها با محلول نمکی حاوی هپارین احتمال بروز انعقاد خون به حداقل می‌رسد.
2ـ طی و بلافاصله بعد از تجویز آیوهگزول برای آنژیوگرافی سر و گردن به طریقه digital subtraction، بیمار باید بی حرکت مانده و از بلعیدن خودداری کند. در غیر این صورت شریانها به سختی نمایان می‌شوند.

مصرف در سالمندان: بیماران سالخورده ممکن است نسبت به اثرات سمی مواد حاجب حساس تر باشند و تحمل آنها نسبت به تغییرات خونی ناشی از محلولهای دارای غلظت زیاد این مواد کمتر باشد. در بیماران سالخورده، بخصوص بیماران مبتلا به پر ادراری، اولیگوری، دیابت با سابقه دهیدراسیون، ممکن است دهیدراسیون تشدید شود، زیرا آیوهگزول یک مدر اسموتیک است. تامین کافی آب بدن قبل از مصرف آیوهگزول توصیه می‌شود.

مصرف در کودکان: کودکان بخصوص کودکان مبتلا به آسم، آلرژی، نارسایی احتقانی قلب، یا آنهایی که کراتینین سرم بیشتر از mg/dl 1.5 دارند و یا کودکان کوچکتر از 12 ماه بیشتر در معرض خطر عوارض جانبی این دارو هستند. همچنین، در شیر خواران و کودکان کم سن، بخصوص کودکان مبتلا به پرادراری، اولیگوری، دیابت یا سابقه دهیدراسیون ممکن است. دهیدراسیون تشدید شود، زیرا آیوهگزول یک مدر اسموتیک است. تامین کافی آب بدن قبل از تزریق وریدی آیوهگزول توصیه می‌شود.

داروهای هم گروه ایوهگزول

• باریم سولفات
• گادوبوترول
• گادوپنتتات
• ایودیکسانول
• گادوتریک اسید
• گادودیامید
• آیوپامیدول
• مگلومین کامپاند
• مگلومین آنتی موان
• آیوپرومید

بیشتر بخوانید:

اطلاعات دارویی گادوپنتتات دیمگلومین

آشنایی با موارد مصرف داروی آیوپامیدول

موارد مصرف و عوارض داروی باریم سولفات