منظور از سه گانه باوری یا تثلیث در دین مسیحیت چیست؟
تثلیث چیست؟
تثلیث یا سه‌گانه‌باوری یکی از اعتقادات بنیادین مسیحیت است که بر اساس آن خدای یگانه در سه شخص خدای پدر، خدای پسر (که در عیسی مسیح تجسم پیدا کرد) و خدای روح‌القدس می‌باشند. این سه، ذات یکسانی دارند ولی از هم متمایز می‌باشند. با وجود اختلاف‌نظری که در مسلک های کاتولیک، ارتدکس و پروتستان مشاهده می‌شود اما مسأله تثلیث در همه این مسلک‌ها وجود دارد.
بحث از خداوند در آیین مسیحیت با مسأله سه گانه باوری گره خورده است و با وجود مسلک‌های متفاوت در این دین، این مساله در همه این مسلک‌ها به چشم میخورد و همین مسأله این دین را از ادیان دیگر متمایز می‌کند؛ چرا که در هیچ دین آسمانی، چنین عقیدهای به چشم نمیخورد. از طرف دیگر مسأله تثلیث محور تعالیم دین مسیحی است.
خدای سه گانه در کتاب مقدس و ظهور راست کیشی
جان ناس در کتاب «تاریخ جامع ادیان» در این‌باره می‌نویسد:
«سرگذشت مسیحیت، تاریخ دیانتی است که از عقیده به تجسم الهی در جسد شارع و بانی آن ناشی شده…». سراسر تعالیم نصاری، در اطراف ایمان به این قضیه دور میزند که شخص عیسی روشنترین ظهوری از ذات الوهیت است؛ امّا این دین که با عقیده به تجسم الهی آغاز می‌شود منقلب گردیده و در طی تحولات گسترده، جنبه بشری پیدا کرده و بشریت با همه امیال و با همه ضعف‌ها و قصورها، در آن متجلی شده است.
نکته قابل تأمل آن که، گرچه تثلیث، محور تعالیم دین مسیحی است، ولی در تفسیر آن، اتفاق رای وجود ندارد و سرّ این اختلاف را میتوان در تبیین تثلیث، در عهد جدید جستجو کرد زیرا در این زمان، در تفسیر و تبیین سه گانه باوری، وحدت نظر وجود ندارد.
تعریف تثلیث در عصر جدید
تَثلیث واژه‌ای عربی است به معنای «سه‌گانگی» این واژه همچنین در ترجمه واژه«تری‌آس» در یونانی آمده‌است. در کتاب «اصول اعتقادات کاتولیک» سه گانه باوری چنین تعریف شده است:
«تثلیث، واحد است؛ ما قائل به سه خدا نیستیم، بلکه به یک خدای واحد در سه شخص، یعنی «تثلیثِ هم‌ذات» [معتقد هستیم]. شخص‌های الهی در الوهیتِ یکتا شریک نیستند، بلکه هر یک از آن‌ها، خدای کامل است: «پدر، همانی است که پسر است و پسر همانی است که پدر است و پدر و پسر همانی هستند که روح‌القدس است؛ یعنی در طبیعت خود، یک خدای واحد.» هر یک از این سه شخص همین واقعیت است، یعنی ذات، جوهر، یا ماهیت الهی».
لوئیس برکوف، الهی‌دان مسیحی، در کتاب «خلاصه اعتقادات مسیحی» سه گانه باوری را این‌چنین شرح می‌دهد:
«پدر و پسر و روح‌القدس… چنان ماهیتی دارند که می‌توانند با یکدیگر وارد رابطه شخصی شوند… هر یک از اشخاص از تمامی و کل ذات یا جوهر الهی برخوردارند و این‌که این جوهر خارج از این سه شخص موجودیت ندارد».
مهرداد فاتحی در کتاب «خدای مسیحیان نگاهی به تثلیث» می‌نویسد:
«در خدا بُعدی متعال وجود دارد که «پدر» خوانده می‌شود. خدا بی‌نهایت برتر و بالاتر از همه مخلوقات خویش است و هیچ چیز و هیچ‌کس را با او قیاس نتوان کرد. اما در همین خدا، چون محبت است، بُعدی دوم وجود دارد که بُعدی حلولی یا درون‌باشنده است و سبب می‌شود که او در شخص عیسای ناصری در تاریخ حلول کند و خود را از نزدیک به انسان بشناساند.
خدا مخلوقیت را بر خود می‌گیرد و این‌گونه در تجربه بشری و رنج‌های او شریک می‌شود تا از درون، وضعیت او را شفا بخشد. این بُعد دوم «پسر» خوانده می‌شود. همچنین بُعد سومی در خدا وجود دارد؛ یعنی «روح‌القدس»، که باز بُعدی حلولی است، با این تفاوت که خدا این‌بار نه به‌طور عینی در یک شخصیت تاریخیِ خاص، بلکه در قلوب تک‌تک مومنان و در جامعه مسیحی یعنی کلیسا ساکن می‌شود و با مؤمنان رفاقت و صمیمیت نزدیک برقرار می‌کند».
تثلیث در عهد قدیم
الهی‌دانان مسیحی به صورت سنتی به آیاتی از عهد عتیق در جهت اثبات تکثر در خدا اشاره می‌کردند. به عنوان مثال آیه ۲۶ فصل ۱ از «کتاب پیدایش» آمده است: «بیاییم انسان را در تصویر خودمان و شبیه به خودمان بسازیم» یا اشاره به روح خداوند در آیه ۲ فصل ۱ کتاب پیدایش جهت تأیید سه گانه باوری و سازگاری آن با عهد عتیق ذکر می‌شده است.
حتماً بخوانید:
برخی از الهی‌دانان مسیحی خدای قوم اسرائیل را با تثلیث یکی گرفته، گروهی دیگر خدای قوم اسرائیل را با پدر یکی گرفته و گروه دیگری از الهی‌دانان خدای قوم بنی‌اسرائیل را با عیسی یکی گرفته‌اند؛ دیدگاه اول و دوم طرفداران بیشتری نسبت به دیدگاه سوم داشته‌است.
تثلیث یا سه گانه باوری در عهد جدید
مسیحیان با استناد به برخی از آیات کتاب مقدس چنین اعتقاد دارند که خدا، در عهد جدید (و همچنین عتیق) خود را یک خدای واحد در سه شخص معرفی کرده است که بعداً در قرن دوم میلادی این آموزه «تثلیث» نام گرفت.
سه گانه باوری به صورت مستقیم در عهد جدید وجود ندارد ولی این تعلیم به طور غیرسیستماتیک در عهد جدید مطرح شده است. چنان‌چه ترتولیان، پدر کلیسای شهیر قرن ۲–۳ میلادی می‌نویسد: «کتاب مقدس به بهترین شکل سه‌گانه‌باوری را بیان می‌سازد».
