علت بالا و پایین بودن ACP در آزمایش خون

آزمایشACP یا پروستاتیک اسید فسفاتاز

ACP یا پروستاتیک اسید فسفاتاز آزمایشی است که برای تشخیص سرطان‌های متاستاتیک پروستات به کار می رود. مقادیر افزایش یافته ACP در سرطان پروستات افزایش یافته و به سایر نقاط بدن مخصوصاً به استخوان می رود. وقتی کارسینوم پخش می‌شود، پروستات شروع به آزاد سازی اسید فسفاتاز می‌کند که نهایتاً مقدار آن در خون بالا می‌رود. پروسه سنجش بخش پروستاتیک آنزیم، می‌تواند اسید فسفاتاز پروستاتیکی را اندازه گیری نماید که از سلول‌های غذه پروستات ترشح می‌شود در حالی که فعالیت تام آنزیم به طور غیر مستقیم بیانگر این فعالیت است.

سایر نام ها : o – فسفوریک منواستر، فسفوهیدرولاز، اسید فسفاتاز پروستاتی، اسید فسفاتاز استخوانی Acid Phosphatase, Total, Phosphatase Acid Total

اسید فسفاتاز (ACP) به طور طبیعی در همه جا وجود دارد و شاید یکی از منابعی که بیشترین تمرکز را در آن دارد غده پروستات باشد که این واقعیت توسط شمی دانهای بالینی کشف شد کسانی که سطح آنزیم در سرم را به عنوان شاخصی از سرطان پروستات اندازه می گیرند.فرم های مختلف اسید فسفاتاز در ارگانهای مختلف یافت می شوند و سطح سرمی آنها به عنوان یک علامت تشخیصی برای بیماری بافت مربوطه استفاده می شود. به عنوان مثال سطح بالای اسید فسفاتاز پروستات ممکن است نشانگر احتمال سرطان پروستات باشد.

آنزیم اسید فسفاتاز یا ACP در غده پروستات و مایع منی در غلظت بالا یافت میشود، نیز در مقادیرخیلی کمتر در مغز استخوان، RBC، کبد و طحال هم وجود دارد. در سرطان پروستات بیشترین افزایش سرمی ACP رخ می دهد.در شروع هایپرتروفی پروستات (BPH) سطح ACP بالای مقدار طبیعی است.

مقادیر طبیعی :

• Acp پروستاتیک : تا 3.7
• Acp توتال :تا 13.5

شرایط نمونه گیری برای آزمایش ACP

1. بدلیل اینکه لیپمی باعث تداخل با این آزمایش می‏گردد، نمونه ناشتا ارحجیت دارد.
2. نمونه‏گیری بلافاصله پس از معاینه رکتال (DRE)، بیوپسی پروستات، ماساژ پروستات و بیوسی پروستات از طریق مجرا نباید انجام گردد.

ملاحظات نمونه گیری برای آزمایش ACP

1. از بیمار نمونه خون وریدی گرفته شود. جهت جمع اوری نمونه، لوله درب بنفش (EDTA) ارجح است اما می‏توان از لوله لخته (درب قرمز) نیز استفاده نمود.
2. پس از نمونه گیری، محل خونگیری را از لحاظ خونریزی یا هماتوم بررسی نمایید.
3. در صورت استعمال داروهای مؤثر بر نتایج آزمایش، آن را در برگه آزمایش یادداشت نمایید.
4. از جمع آوری نمونه سرم لیز، ایکتریک و یا لیپمیک اجتناب نمایید.
5. در صورت نمونه گیری در خارج آزمایشگاه بالافاصله ان را ارسال نمایید.
6. پس از نمونه گیری و لخته شدن خون، بالافاصله آن را سانتریفیوژ نمایید. و سرم را به بخش بیوشیمی ارسال نمایید.

موارد عدم پذیرش نمونه برای آزمایش ACP

• نمونه فریز نشده
• همولیز شدید نمونه
• نمونه در معرض حرارت بالا
• نمونه بدون برچسب یا با برچسب اشتباه
• ماندن نمونه به مدت طولانی در دمای اتاق پیش از انجام آزمون

شرایط نگهداری نمونه آزمایش پروستاتیک اسید فسفاتاز (ACP)

1. نمونه را در عرض یک ساعت سانتریفیوژ نموده و سرم را از سلول جدا نمایید. پس از جداسازی فوراً آن را فریز نمایید.
2. نمونه در دمای اتاق و دمای یخچال ناپایدار است (حداکثر یک ساعت). چون آنزیم به حرارت و PH حساس بوده و فعالیتش کاهش می‏یابد. آزمایش در اسرع وقت انجام پذیرد. پایداری نمونه در -۲۰oC یک ماه می باشد.

اطلاعات تکمیلی در مورد آزمایشACP

اسید فسفاتازها دارای ایزوآنزیم‏های متفاوتی می‏باشند. اشکال لیزوزومال و اریتروسیتی آن در بیشتر سلول¬‏ها یافت می‏شوند در حالی که اشکال پروستاتی و ماکروفاژی اسید فسفاتاز توزیع سلولی و بافتی محدودتری دارند. اشکال اریتروسیتی و ماکروفاژی گروه مقاوم به تارترات را تشکیل می‏دهند که با اختلالات گوناگونی مانند استئولیز، بیماری گوشه و لوسمی سلول موئی (hairy cell leukemia) در ارتباط هستند. تشدید شدن و فروکش نمودن آدنوکارسینوم پروستات با سطح سرمی اسید فسفاتاز همسویی ندارد.

ایزوآنزیم‏ها توسط الکتروفورز به پنج باند، مجزا می‏شوند. باند ۵ که عمدتاً در استئوکلاست‏ها دیده می‏شود مقاوم به مهار تارترات نیز هست. باند ۳ فرم اصلی ACP در پلاسمای نرمال است که از منشاء پلاکت، اریتروسیت‏ها و منوسیت‏ها می‏باشد. باندهای ۲ و ۴ از گرانولوسیت‏ها منشاء گرفته و منبع اصلی باند ۱، پروستات است که توسط تارترات مهار می‏شود. ACP لیزوزومی هم توسط تارترات مهار می‏شود. تقریباً تمامی ACP سرم در افراد نرمال از پلاکت‏ها و اریتروسیت‏ها منشاء می‏ گیرد. نیمه عمر ACP پروستاتی حدود ۱ تا ۳ ساعت است.

به طورکلی سطوح بالای ACP سرم در کارسینوم پروستات، میلوم متعدد، بیماری پاژت، کریز سیکل سل، بیماری گوشه، دستکاری اخیر پروستات، BPH، پروستاتیت، کانسر پستان و استخوان، سیروز، هیپرپاراتیروئیدی، ترومبوسیتوز و متاستاز کانسر به استخوان دیده می‏شود.

روش مرجع و ارجح برای آزمایشACP

روش متداول: ACP توتال معمولاً براساس توانایی آن در شکستن گروه‏های فسفات در PH اسیدی اندازه‏گیری می‏شود. بطور شایع –P نیتروفنیل فسفات به عنوان سوبسترا استفاده شده و محصول رنگی –P نیتروفنل اندازه‏گیری می‏شود. ایزوآنزیم‏های ACP را می‏توان به کمک الکتروفورز از هم جدا کرد.

سایر روشها: روش‏های ایمونواسی هم برای ایزوآنزیم‏های پروستاتی و استخوانی دردسترس هستند.

تفسیر آزمایش ACP

در حال حاضر سطح سرمی آنتی‏ ژن اختصاصی پروستات (PSA) جایگزین اسید فسفاتاز در بیماریابی، مرحله‏بندی و پی‏گیری بدخیمی‏های پروستات شده است. PSA از اسید فسفاتاز حساس‏تر و اختصاصی ‏تر است. تقریباً تمام بیماران مبتلا به سرطان پروستات و با افزایش ACP، گسترش خارج کپسولی یا متاستاز دارند.

بعد از درمان جراحی سرطان پروستات، ACP سریع‏تر از PSA افت کرده و بعد از برداشتن کامل تومور باید غیرقابل اندازه‏گیری باشد. درمان محرومیت از آندروژن تولید PSA راکاهش می‏ دهد اما اثری روی ACP ندارد، که پیشنهاد کننده استفاده از ACP جهت پی‏گیری بیماران درمان شده با این روش است.

اسید فسفاتاز در بیماری‏های پروستات غیر از سرطان پروستات همچون انفارکتوس پروستات، التهاب پروستات و هیپرپلازی خوش‏خیم پروستات (BPH) نیز افزایش می‏یابد. افزایش سطح سرمی اسید فسفاتاز پروستاتی به همراه سطح سرمی طبیعی PSA مطرح کننده بیماری‏های غیرپروستاتی است. ACP بندرت در سایر بدخیمی‎هایی که حتی به استخوان متاستاز نداده‏اند نیز بالا می رود.

افزایش متوسط میزان کل اسید فسفاتاز در تهاجم بدخیمی‏ها با منشاء اولیه غیر از پروستات به استخوان و همچنین در لوسمی میلوسیتیک، بیماری‏ گوشه (Gaucher) و بیماری نیمن – پیک (Niemann-pick) نیز مشاهده شده است.

عدم اختصاصیت اسید فسفاتاز را می‏توان به طرق زیر کاهش داد:

• استفاده از مهارکننده‏های انتخابی (مثل تارترات)
• استفاده از سوبستراهای انتخابی (مثل تیمول فتالئین، آلفا نفتیل فسفات)

عوامل مداخله گر در آزمایش ACP

• در مردان به دنبال تحریک پروستات مثلاً به دنبال DRE یا cystoscopy ممکن است مقادیر بالای کاذب مشاهده شود.
• آندروژن‏ها در جنس مؤنث و کلوفیبرات ممکن است موجب افزایش ACP سرم شوند، در حالی که مصرف فلورایدها، فسفات‏ها، اگزالات‏ها و الکل ممکن است آنرا کاهش دهند.
• نمونه لیپمیک و همولیزه در نتایج آزمون تداخل ایجاد می نماید.

روشهای تشخیص و ارزش تشخیصی آزمایش پروستاتیک اسید فسفاتاز (ACP)

با توجه به اینکه این آنزیم به طور عمده ای با تمرکز بالا در پروستات و حدود 1000 برابر بیشتر درمایع منی نسبت به سایر مایعات بدن یافت می شود این واقعیت در علوم قضایی و حقوق کاربرد دارد زیرا تشخیص وجود اسید فسفاتاز پروستات در میزان های بیشتر از 3 در بافت واژینال به عنوان شاهدی مبنی بر وقوع یک تجاوز استفاده می شود .

گواه دیگر بر اینکه این آنزیم منشا منی دارد تا مایع واژینال به وسیله یک بخش اسید فسفاتاز پروستات فراهم می شود که میزان سنجی مقداری از ایزوآنزیم های گوناگون است که در Acp تو لید شده توسط پروستات یافت می شود.علاوه بر این همزمان با این تست عموما یک تست آنتی ژن ویژه پروستات (PSA) نیز انجام می شود که وجود اسپرم را تصدیق می کند.اندازه گیری سطح سرمی Acp در تشخیص بسیاری از وضعیت های بالینی مفید است.

برای مثال ،سطح غیر عادی ممکن است مبنی بر وجود یک عفونت سیستمی ،آنمی ،هپاتیت،ترومبوفلبیتیسی یا هایپرتیروئیدیسمی باشد. میزان بالای PAP نشانه ی ویژه التهاب پروستات است که در سرطان پروستات به وجود می آید و اغلب سرطان به استخوان متاستاز می دهد. تست فسفاتاز هم چنین برای تشخیص تخریب آنزیمی ایجاد شده است به وسیله بیماری های کلیوی ،کبدی یا حملات قلبی استفاده می شود.

تست میزان Acp با یک آزمایش ساده خون انجام می شود نمونه خون در معرض یکی از چندین عامل برای جداسازی یک واکنش شیمیایی قرار می گیرد که 4- آمینو آنتی پیرین نامیده می شود یا محلول از روی سدیم فنیل فسفات ویسترات استفاده می شود.برای اندازه گیری سطح PAPتارتارات استفاده می شود.با مشاهده واکنش با چند عامل مختلف ،کارشناسنان قادر خواهند بود تشخیص دهند که کدام بافت را به جریان آزاد کرده و اینکه از چه نوع هستند.معمولا جواب آزمایش ها یک یا دو روزه آماده می شود.

توضیحات در رابطه آزمایش ACP

• چندین اسید فسفاتاز در سرم وجود دارند که شامل انواع پروستاتی، استخوانی، پلاکتی و لکوسیتی می‏باشند.
• اسید فسفاتاز پروستاتی با تارترات مهارمی‏گردد. اسید فسفاتاز مقاوم به تارترات یک نشانگر جذب استخوانی است.
• سوبستراهایی مانند تیمول فتالئین برای اسید فسفاتاز پروستاتی حساس‏تر از اسید فسفاتازهای با منشاء غیرپروستاتی هستند.
• در آقایان تقریباً نیمی از اسید فسفاتاز کل طبیعی منشاء پروستاتی دارد. افزایش سطح بیلی‏روبین سرم (بیش از ۲ میلی‏گرم در دسی لیتر) با تعیین میزان اسید فسفاتاز مقاوم به تارترات تداخل می‏نماید.
• ACP توتال معمولاً براساس توانایی آن در شکستن گروه‏های فسفات در PH اسیدی اندازه‏گیری می‏شود. بطور شایع –P نیتروفنیل فسفات به عنوان سوبسترا استفاده شده و محصول رنگی –P نیتروفنل اندازه‏گیری می‏شود. ایزوآنزیم‏های ACP را می‏توان به کمک الکتروفورز از هم جدا کرد. روش‏های ایمونواسی هم برای ایزوآنزیم‏های پروستاتی و استخوانی دردسترس هستند.

بیشتر بخوانید:

LDL در آزمایش خون : تفسیر کامل کلسترول بد (LDL) در آزمایش چیست ؟

P-LCR در آزمایش خون و بررسی سطح آن در بیماری های مختلف

HGB در آزمایش خون | عوامل موثر در کاهش و افزایش هموگلوبین (HGB)