خطوط الفبایی مختلف در جهان
سیری در خطوط الفبایی به مناسبت روز جهانی سوادآموزی
سازمان یونسکو در سال ۱۹۶۶ روز ۸ سپتامبر را به عنوان روز جهانی مبارزه با بیسوادی اعلام کرد. شمار بیسوادان در جهان ۷۷۴ میلیون نفر برآورد می‌شود. حدود یکصد خط الفبایی در سراسر جهان وجود دارد.
علایم بیشمار
نخستین شواهد از پیشینه‌ی خط در چین علایمی است که بر پوست گاومیش‌های شخم‌زن حک شده است. این شواهد به ۱۴۰۰ سال پیش از میلاد مسیح برمی‌گردد. خط چینی امروزه حدود ۵۰ هزار علامت یا کاراکتر را در برمی‌گیرد. آشنایی با ۳۵۰۰ کاراکتر برای خواندن ۹۸ درصد از متنی معمولی کافی است. کودکان دبستانی در چین برای آموختن این کاراکترها به چندین سال زمان نیاز دارند.
نگاره به جای حرف
نخستین تصاویر کشف‌شده که برای ایجاد ارتباط مورداستفاده قرار گرفتند، به‌مراتب کهن‌تر هستند. در غارهای لاسکو، واقع در جنوب غربی فرانسه بیش از ۲ هزار نگاره بر دیوار کشیده یا حک شده. زمان پیدایش این نگار‌ه‌ها ۲۰ هزار سال پیش بوده است. افزون بر تصاویر انسان‌ها و جانوران شماری علایم سمبولیک نیز بر دیوارهای غارهای لاسکو وجود دارد که دانشمندان آن را به‌نوعی مرحله مقدماتی پیدایش خط می‌دانند.
خط میخی
خط میخی که حدود ۳۳۰۰ سال پیش از میلاد مسیح توسط سومری‌ها در بین‌النهرین ابداع شد، از کهن‌ترین خط‌های اندیشه‌نگار محسوب می‌شود. این خط با سنگی تیز در کتیبه‌های گلی حک می‌شده است. خط میخی گونه‌های مختلفی دارد، از جمله خط میخی سومری، اکدی، ایلامی و هخامنشی.
کنده‌کاری مقدس
مصریان باستان خط خود راMedu Netjer “کلمات الهی” می‌نامیدند و بر این باور بودند که این خط از نیروی جادویی برخوردار است. واژه هیروگلیف که امروزه برای این خط به کار می‌رود، برگرفته از زبان یونانی و به معنای “کنده‌کاری مقدس” است. گفته می‌شود که تنها یک تا پنج درصد از مصریان باستان توانایی نوشتن داشته‌اند. ناگفته نماند که شغل کتابت در مصر باستان از وجهه و اعتبار زیادی برخوردار بوده است.
تمدنی که از میان رفت
در سال ۱۵۶۲ میلادی بود که دیه‌گو د لاندا، اسقف اسپانیایی دستور نابودی محراب‌ها، تصاویر و لوح‌های تمدن مایا در مکزیک را داد. از این ویرانگری تنها ۴ متن سالم ماندند. باستان‌شناسان تا کنون حدود ۸۰۰ علامت نوشتاری مایاها را رمزگشایی کرده‌اند. رمزگشایی این علائم بسیار دشوار است و هنوز هم از برخی از اسرار این متون پرده برداشته نشده است.
رواج خط لاتین
با پیدایش امپراتوری رم باستان بود که گسترش خط لاتین نیز آغاز شد. خط لاتین ریشه در خط یونانی داشت. رومی‌ها این خط را بر حسب نیازهای خود تغییر داده و علائمی جدید برای آواهایی چون G، Y و Z بر این خط افزودند. حرف W در قرون وسطی به الفبای لاتین افزوده شد. الفبای لاتین امروزه رایج‌ترین خط الفبایی در جهان محسوب می‌شود.
خط‌های گوناگون در جهان
حدود یکصد خط الفبایی در سراسر جهان رواج دارد، از جمله خط عربی که نقشی مهم و کلیدی در هنر اسلامی ایفا می‌کند. خط عربی در خط‌هایی کهن‌تر ریشه دارد. خط عبری قرن‌های متمادی تنها در متون مذهبی مورد استفاده قرار می‌گرفت. با بنیادگذاری دولت اسرائیل در سال ۱۹۴۸ میلادی این وضع تغییر کرد و عبری به زبان و خط رسمی این کشور بدل شد.
اختراعی که جهان را دگرگون کرد
در این موزه در شهر ماینس آلمان قدیمی‌ترین کتاب چاپی جهان نگهداری می‌شود: انجیلی که گوتنبرگ، مخترع چاپ آن را در قرن پانزدهم میلادی منتشر کرد. او بیش از ۲ سال وقت صرف کرد تا ۲۰۰ نسخه از انجیل را به چاپ برساند. اختراع گوتنبرگ جهان اندیشه را دگرگون کرد.
از دست‌نوشته تا ماشین
بشر متون را در طول تاریخ با دست می‌نوشت تا اینکه انقلاب صنعتی اوضاع را دگرگون کرد. قلم‌هایی که از پر ساخته می‌شدند، جای خود را به خودنویس و خودکار دادند و ماشین تحریر نیز به جزیی جدایی‌ناپذیر از مکاتبات بدل شد. با ابداع ماشین تحریر دوران دست‌نوشته‌های ناخوانا در مکاتبات رسمی و اداری نیز به سرآمد.
به قرن ۲۱ خوش آمدید
علیرغم دستاوردهایی که یاد شد، هنوز هم استفاده از قلم و کاغذ و چاپ کتاب به روال معمول ادامه داشت تا اینکه ورود رایانه فرهنگ بشر را تغییر داد. در زبان کامپیوتر صفرها و یک‌ها و توالی آنها تعیین‌کننده است. در پس آنچه ما در صفحه نمایش می‌بینیم این دو رقم نهفته و این، تنها برنامه‌ریزان کامپیوتر هستند که باید به این زبان احاطه داشته باشند.
مبارزه با بیسوادی
با وجود دستاوردهای گوناگون بشر، باید اذعان کرد که سوادآموزی هنوز هم در سراسر جهان امری بدیهی نیست. طبق آمار سازمان یونسکو حدود ۷۷۴ میلیون نفر در جهان، به ویژه در هند و کشورهای آفریقایی قادر به خواندن و نوشتن نیستند. این سازمان در سال ۱۹۶۶ روز ۸ سپتامبر را به عنوان روز جهانی سوادآموزی تعیین کرده است.
