تفکر انتقادی چیست و تقویت آن در کودکان چه اهمیتی دارد؟

پرورش مهارت تفکر انتقادی برای کودکان

تفکر انتقادی توانایی تفکر به شکلی واضح و معقولانه و درک ارتباط منطقی بین ایده ها است. تفکر انتقادی موضوع بحث ها و افکار زیادی از دوران فیلسوف های یونان باستان مثل افلاطون و سقراط بوده است و تا دوران مدرن با مهارت هایی مثل توانایی تشخیص اخبار دروغ ادامه داشته است.

تفکر انتقادی را می توان به عنوان توانایی به کار گرفتن تفکر اندیشمندانه و مستقل از آنچه دیده و شنیده می شود بیان کرد. به طور خلاصه لازمه تفکر انتقادی استفاده از تواناییتان برای قانع کردن و قانع شدن با استدلال است. در به کارگیری تفکر انتقادی فرد به جای اینکه تنها پذیرنده منفعل اطلاعات باشد یک یاد گیرنده فعال است.

به زبان عامیانه تر تفکر انتقادی طرز فکر درباره هر چیزی است که ذهن شما را در حال حاضر مشغول کرده و شما به دنبال گرفتن بهترین نتیجه برای این دغدغه ذهنی هستید.

افرادی که تفکر انتقادی دارند به جای پذیرش ظاهر امر با دقت زیاد ایده ها و فرضیات را مورد بررسی قرار می دهند. آنها همیشه به دنبال این هستند که آیا ایده ها، بحث ها و یافته های ارائه شده تصویری کامل ارائه می دهند و برای آنچه به دنبال آن هستند روشن است یا خیر.

افرادی با تفکر انتقادی برای حل مشکل به جای استفاده از شهود و غریزه آنها را با روشی معین و از روی قاعده حل می کنند.

فردی که مهارت تفکر انتقادی دارد می تواند:

• ارتباط بین ایده ها را درک کند.
• اهمیت و ارتباط استدلالات و ایده ها را تعیین کند.
• استدلال کند،استدلالات را تشخیص دهد و ارزیابی کند.
• تناقض ها و خطاها را در استدلال ها تشخیص دهد.
• درباره توجیهات خودِ فرضیات، باورها و ارزش ها فکر کند.
• در حل مشکلات روشی بی تناقض و از روی حساب و کتاب دارد.

اهمیت تفکر انتقادی برای کودکان

تفکر انتقادی یک مهارت ضروری در زندگی است. با خواندن ادامه مقاله متوجه خواهید شد چرا این موضوع در تربیت کودک مهم است و چطور می توانید به کودکان کمک کنید این مهارت را یاد بگیرند و تمرین کنند. ذات کنجکاو کودک به ایجاد تفکر انتقادی در کودک کمک می کند.

برای تفکر انتقادی لازم است اطلاعات را دریافت کنیم، آنها را تجزیه تحلیل و درباره آنها قضاوت کنیم و لازمه چنین روندی قوه تخیل و تصور و کنجکاوی ما است. بچه ها وقتی اطلاعاتی جدید دریافت می کنند آنها را در ذهنشان که مثل یک کتابخانه دسته بندی شده است وارد می کنند.

آنها فکر می کنند چطور این اطلاعات جدید را با آنچه تا الان می دانسته اند متناسب کنند یا آیا این اطلاعات جدید می تواند آنچه را تا الان درست فرض می کرده اند تغییر دهد.

تقویت تفکر انتقادی در کودکان

هیچ راهکاری برای آموزش طرز تفکر انتقادی به کودک وجود ندارد. به عنوان یکی از والدین می توانید سوالات استدلالی از بچه ها بپرسید تا آنها را به تفکر بیشتر و پیچیده تر راهنمایی کنید. در بعضی مواقع هم ممکن است خوب باشد به کودک اجازه دهید نظریه های خودش را نسبت به آنچه اتفاق می افتد تجربه کند و آنها را بهبود ببخشد.

راهنمایی بچه ها برای تفکر انتقادی می تواند تاثیری مثبت بر مهارت های حل مشکل او داشته باشد.

یادگیری تفکر انتقادی احتمالا یکی از مهم ترین مهارت هایی است که بچه های امروزی برای آینده شان به آن نیاز دارند. در واقع تفکر انتقادی یکی از 7 مهارت ضروری زندگی است که برای هر کودکی لازم است. در این دهکده جهانی امروزی مدام در حال تغییر کودکان باید بتوانند کاری بیشتر از تکرار آنچه دیگران قبلا انجام داده اند انجام دهند.

آنها باید با تفکر انتقادی بتوانند مفهوم اطلاعات را متوجه شوند، آنها را بررسی، با هم مقایسه کنند، از آنها برداشت خودشان را داشته باشند و به این ترتیب مهارت های فکری سطح بالاتری داشته باشند. با توجه به آنچه گفته شد اگر می خواهید تفکر انتقادی را در فرزندتان ایجاد کنید و پرورش دهید این نکات به شما کمک می کند کودکتان با تقویت تفکر انتقادی مشکلات را بهتر حل کند.

تقویت مهارت های درک مطلب کودکان و پرورش تفکر انتقادی

کمک به کودکان برای گسترش مهارت های درک مطلب یک گام اساسی اولیه برای گسترش مهارت های کودکان در مطالعه کردن و علاقه مندی آنها به کتاب است. بچه ها باید تواناییشان را برای تشخیص بین آنچه درباره یک عبارت، پاراگراف یا کتاب درک می کنند و نمی کنند گسترش و بهبود دهند.

این مهارت ضروری است چون به این ترتیب می توانید به آنها کمک کنید روش هایی را کشف و تمرین کنند که به بهبود این توانایی انتقادی و در نتیجه پرورش تفکر انتقادی در کودکان کمک کند.

پرسیدن سوال برای تقویت تفکر انتقادی در کودک

پرسش و پاسخ کودکتان درباره آنچه در کتاب می خواند روشی عالی برای کمک به تفکر فعال آنها هنگام کتاب خواندن است. این کار به تمرکز آنها روی آنچه درباره یک داستان خاص یاد می گیرند هم کمک می کند. با پاسخ دادن به سوالات، بچه ها می توانند نشان دهند توانایی درک و تفسیر آنچه را خوانده اند دارند.

این کار به والدین کمک می کند متوجه شوند کودکان چه مشکلاتی در مهارت درک مطلب دارند. همچنین این کار به آنها امکان ابراز مهارت تفکر انتقادی را می دهد.

ارتباط مفهوم فراشناخت با تفکر انتقادی

فراشناخت تفکر درباره فکر کردن یا داشتن آگاهی و دانش درباره روند فکری شخص است. اینکه کودکتان بتواند به راهکارهایی فکر کند که می تواند برای درک یک پاراگراف معین به کار گیرد یا روش های متفاوتی را برای فهمیدن آنچه می خواند استفاده کند یعنی می تواند مهارت های درک مطلبش را تا حد بسیار زیادی بهبود بخشد.

شما می توانید با حوصله از آنها سوالاتی با چرا، کجا، چه کسی، چه زمانی و چطور درباره یک پاراگراف بپرسید. این تمرین به درک تدریجی آنها از توانایی تفکر انتقادی کمک می کند.

کودک شما باید توانایی ایجاد رابطه بین پاراگراف ها را هنگام مطالعه داشته باشد. با کار کردن با آنها و سوال پرسیدن از آنها برای آنها امکان تمرین تفکر انتقادی را فراهم می کنید. این کار به آنها این امکان را می دهد چطور یک پاراگراف را به پاراگراف دیگری مربوط کند.

تمرین این مهارت ها می توانند به کودکان کمک کند حدس بزنند چطور یک داستان را تمام کنند. این تمرین توانایی بررسی تدریجی و دقیق یک موقعیت و یک بررسی انتقادی از نتیجه احتمالی را به کودک می دهد.

توانایی خلاصه گویی و ارتباط آن با مهارت تفکر انتقادی

وقتی کودک داستان یا قسمتی از کتابش را می خواند از او خلاصه آن را بپرسید. این مهارت به آنها کمک می کنند تشخیص دهند چه چیزی در آن داستان یا آن قسمت از کتاب مهم است. از کودکتان بخواهید ایده اصلی و نقش شخصیت ها را در داستان تشخیص دهند.

خلاصه گویی به کودک کمک می کند آنچه را خوانده به یاد بیاورد و در کنار مهارت های درک مطلب تفکر انتقادی را تمرین کند. با انجام این تمرین می توانید متوجه شوید چه چیز را در آن قسمت مشخص از کتاب متوجه شده و چه چیز را متوجه نشده است.

تقویت تفکر انتقادی در کودک با حل معما

برای کودکتان چند معما بخوانید و سعی کنید جواب آنها را با هم پیدا کنید. این تمرین به تحلیل و بررسی اطلاعات و تقویت مهارت تفکر انتقادی در کودک کمک می کند.

مطالعه کودکان با والدین و پرورش تفکر انتقادی

چند تا مقاله را در یک روزنامه محلی انتخاب کنید و آنها را با همدیگر بخوانید. از کودکتان بخواهید دنبال کلمه یا سرنخی باشد که ببیند آیا این مقاله قصد فروش چیزی به آنها را دارد. دوباره با هم مقاله را مرور کنید و به آنها نشان دهید چطور از تحلیل و بررسی و مهارت های تفکر انتقادی می توان استفاده کرد.

روش های صحیح مطالعه مختص کودکان

تشویق بچه ها به سوال کردن و تقویت تفکر انتقادی

عبارت های چالش برانگیز و سوال درباره آنها برای اطمینان از واقعی و قابل اعتماد بودن آنها نکته ای بسیار مهم در تقویت تفکر انتقادی است. با اینکه شاید از بازی 20 سوالی خوشتان نیاید اما این بازی و زمانی که برای آن صرف می کنید به کودکان در مفهوم سازی از ایده ها و تشخیص عبارات نادرست یا نیمه درست کمک می کند.

در سوال از کودک به جز “چه” از “چطور” و “چرا” هم استفاده کنید

بیایید فرض کنیم کودکتان در مدرسه درباره آب و هوا یاد گرفته است. معلمش از او پرسیده “دلیل اصلی تغییرات آب و هوایی چیست؟” این سوال دو مشکل اساسی دارد؛ این سوال را می توان با یک سرچ ساده سریع پاسخ داد و پاسخ سریع به افراد یک حس امنیت اشتباه می دهد و باعث می شود فکر کنند جواب را می دانند اما دانش و اطلاعات آنها در واقع سطحی است.

در خانه می توانید کودک را با سوالاتی مثل “چطور آن دلیل باعث تغییر آب و هوا می شود؟” یا “چرا ما باید نگران تغییرات آب و هوایی به این دلیل باشیم؟” به تفکر بیشتری وادار کنید. برای پاسخ به این سوالات آنها باید به سراغ چیزی بیشتر از واقعیت های مشخص و آشکار بروند و درباره آن موضوع واقعا فکر کنند.

سوالات دیگری که می توانید بپرسید این است که “چطور تغییرات آب و هوایی می تواند روی محل زندگی ما تاثیر داشته باشد؟” یا “چرا شهر ما باید بیشتر نگران این تغییرات آب و هوایی باشد؟” بومی کردن سوالات به کودکان فرصتی می دهد تا هر اطلاعاتی که دارند را به چیزی شخصی در زندگیشان مربوط کنند.

تقویت توانایی کودک برای دفاع از جواب هایش

بچه ها برای دفاع از پاسخ هایشان در برابر بعضی سوالات به نوعی مدارک و شواهد نیاز دارند. پاسخ به سوال “از کجا می دانی این طور است؟” باعث می شود کودکان به جمله قبلی شان برگردند و ارزیابی کنند از کجا این اطلاعات را به دست آورده اند.

تشویق کودک به درک طرز فکرهای متفاوت

پرسیدن سوالی مثل “چطور تغییرات آب و هوایی شرایط زندگی کردن در آن شهر یا کشور را تغییر می دهد؟” یا “چرا مردمی که در این کشور یا آن شهر زندگی می کنند باید نگران این تغییرات آب و هوایی باشند؟” بچه ها را وادار می کند درباره اولویت ها و نگرانی های دیگران فکر کنند و سعی کنند با روشن بینی آینده افراد آن شهر یا کشور را درک کنند و این طرز تفکر لازمه مهارت حل مشکل خلاقانه است.

تشویق افکار بچه ها برای حل مشکل

برای این کار باید روی سوالی که از آنها می پرسیم تمرکز داشته باشیم. مثلا به جای آنکه سوالی کلی و پیچیده مثل “چطور می توانیم مشکلات تغییر آب و هوا را حل کنیم” را بپرسیم می توانیم بپرسیم چطور می توانیم دلیل مشخصی در تغییر آب و هوا را حل کنیم؟

پاسخ به این سوال باعث می شود کودکان دانششان را با هم ترکیب و ادغام کنند. با سوال درباره راه حل های مختلف ارائه شده آنها را تشویق کنید: چه راه حل های علمی مشخصی می تواند درباره آن دلیل تغییرات آب و هوایی مورد بررسی قرار گیرد؟ راه حل نهایی چیست؟

می توانید این روند را در هر زمانی و برای هر موضوعی شروع کنید؛ لازم نیست درباره آنچه کودک می خواند تخصص داشته باشید. موضوع آموزش داشتن افکار مستقل برای خودشان و ماهر شدن کودک در تفکر انتقادی است.

بیشتر بخوانید:

تفکر استراتژیک در کودکان

چگونه می‌توان فکر کردن را به کودکان آموخت