انوکساپارین سدیم : انوکساپارین سدیم چیست؟ (موارد مصرف + عوارض)

انوکساپارین چیست؟

انوکساپارین باعث رقیق شدن خون می شود. این دارو شبیه هپارین است. وزن مولکولی انوکسوپارین از وزن مولکولی هپارین کمتر است و به همین دلیل ایمنی بیشتری نسبت به هپارین دارد. این دارو ممکن است در بیماران بستری برای پیشگیری از آمبولی مخصوصا متعاقب جراحی تعویض مفصل زانو یا لگن، کاهش ریسک خطر حمله قلبی یا سکته مغزی ( مخصوصا پیشگیری از سکته قلبی در آنژین ناپایدار) و یا در زنان باردار برای خون رسانی بهتر به جنین و پیشگیری از سقط جنین استفاده شود.

مکانیسم اثر انوکساپارین

انوکساپارین با وزن مولکولی حدود 4500 (8000-2000) دالتون جزء هپارین های با وزن مولکولی پایین (LMWHs) است . این دارو با اتصال به آنتی ترومبین II و فعال کردن آن موجب مهار فاکتور X و IIa می شود. اثر عمده این دسته از داروها بر روی مهار فاکتور Xa است و به میزان کمی بر روی فاکتور IIa (ترومبین) و زمان لخته شدن موثر هستند (یعنی زمان ترومپین (TT) و aPTT) دیده شده است که انوکساپارین سبب افزایش غلظت سرمی اسیدهای چرب غیراستریفیه می شود، بدون این که تغییری در غلظت کلسترول، تری گلیسرید یا فسفولیپیدها ایجاد کند.

این دارو بی درنگ و تقریباً به طور کامل به دنبال تزریق SC جذب می شود و فراهمی زیستی آن 92% است. حجم توزیع آن 3/9-2/5 لیتر است. متابولیسم آن کبدی است. 5-3 ساعت پس از تزریق SC به حداکثر اثر خود می رسد. طول مدت اثر دارو حداکثر 24 ساعت است. دفع آن بیشتر کلیوی است و در نارسایی کلیه کلیرانس آن کاهش می یابد.

پروفیلاکسی DVT و آمبولی ریه

بزرگسالان

جراحی تعویض مفصل هیپ یا زانو :

30 میلی گرم هر 12 ساعت SC تزریق می شود. اولین دوز طی 24-12 سال اول پس از عمل تجویز می شود. طول مدت تجویز دارو 10-7 روز نیز ادامه داده شده است. در مورد عمل تعویض مفصل هیپ می توان یک دوز 40 میلی گرمی را 15-9 ساعت قبل از جراحی به صورت SC تزریق کرد و همین دوز را یک بار در روز تا 3 هفته پس از عمل تجویز کرد.

جراحی شکمی :

در بزرگسالانی که مستعد ترومبوآمبولی هستند، 40 میلی گرم یکبار در روز به مدت حدوداً 10-7 روز (تا حداکثر 12 روز) پس از عمل و یک دوز نیز 3 ساعت قبل از عمل SC تزریق می شود.

درمان DVT و آمبولی ریه

بزرگسالان:

در صورتی که فرد مبتلا به DVT حاد بدون آمبولی ریه شده باشد و بتوان وی را در منزل درمان کرد، رژیم سرپایی یا دوز 1mg/kg هر 12 ساعت تزریق SC توصیه می شود و اگر DVT و به همراه آن آمبولی ریه وجود داشته باشد و یا این که بیمار کاندید مناسبی برای درمان سرپایی نباشد، وی را بستری کرده و 1mg/kg هر 12 ساعت SC یا 1/5mg/kg یک بار در روز تجویز می شود.

در هر دو صورت معمولاً طی 2 روز اول درمان با انوکساپارین، تجویز وارفارین شروع می شود. درمان با انوکساپارین به مدت حداقل 4 روز و تا زمانی که اثر ضدانعقادی وارفارین به حد درمانی برشد ادامه می یابد، دوره درمان با انوکساپارین 7 روز است و گاهی تا 14 روز ادامه پیدا می کند.

کودکان و نوزادان :

1mg/kg هر 8 ساعت SC تزریق می شود.

آنژین ناپایدار و MI بدون موج Q

بزرگسالان :

جهت جلوگیری از بروز عوارض ترومبوتیک ناشی از آنژین ناپایدار و یا MI بدون موج Q، 1mg/kg انوکساپارین هر 12 ساعت SC تزریق می شود و همراه با آن درمان با آسپیرین خوراکی انجام می شود (100-325mg یک بار در روز) مدت درمان حداقل 2 روز است و تا زمانی که بیمار وضعیت بالینی پایداری پیدا کند، باید ادامه داده شود.

طول مدت درمان به طور معمول 8-2 روز است. توجه داشته باشید که گذاشتن راه وریدی در این بیماران با خطر خونریزی همراه خواهد بود و جهت کاهش خطر مذکور، توصیه می شود بعد از گذاشتن راه وریدی حداقل 8-6 ساعت پس از تزریق انوکساپارین راه وریدی خارج شود و در ضمن تزریق دوز بعدی انوکساپارین باید حداقل 8-6 ساعت پس از خارج کردن راه وریدی انجام شود.

توجه: به نکات زیر در هنگام تجویز این دارو دقت کنید :

1) این دارو را فقط SC تزریق کنید .

2) بیمارانی که پارامترهای انعقادی قبل از عمل آن ها طبیعی است نیاز به مونیتورینگ روزانه ی اثر انوکساپارین ندارند.

3) فاکتورهایی که از نظر بروز DVT پرخطر هستند و نیاز به پروفیلاکسی دارند، عبارتند از سن بالای 40 سال، چاقی، افرادی که تحت عمل جراحی قرار می گیرند و نیاز به بیهوشی عمومی به مدت بیشتر از 30 دقیقه دارند با این که عامل خطرساز دیگری نظیر بدخیمی یا سابقه DVT یا آمبولی ریه دارند.

4) جهت تزریق انوکساپارین به طور متناوب از جدار قدامی خارجی و خلفی خارجی سمت راست و چپ شکم استفاده کنید.

5) برای انجام تزریق SC، تمام طول سوزن را به داخل چین پوستی که آن را با انگشت شست و نشانه گرفته اید وارد کنید و به منظور کاستن از بروز کبودی، محل تزریق را مالش ندهید.

6) برای بیمارانی که مبتلا به نارسایی شدید کلیه هستند یا افرادی که وزن زیر 45 کیلوگرم دارند، دوز را اصلاح کنید.

7) انوکساپارین را با دیگر داروهای تزریقی یا محلول های انفوزیون مخلوط نکنید.

موارد منع مصرف و احتیاط انوکساپارین

1. در صورت وجود حساسیت مفرط نسبت به LMWHs، هپارین یا محصولات برگرفته از خوک مصرف این دارو کنترااندیکه است.
2. در افراد مبتلا به خونریزی فعال ماژور، ترومبوسیتوپنی شدید ناشی از هپارین یا انوکساپارین طی چند ماه گذشته، هیپرتانسیون شدید و کنترل نشده، خونریزی مغزی تایید شده یا مشکوک و حاملگی تهدید به سقط نباید تجویز شود.
3. مصرف این دارو همراه با آنستزی اپی دورال یا نخاعی ممکن است با تشکیل هماتوم آپی دورال یا نخاعی همراه باشد و منجر به فلج دائم یا دراز مدت شود. خطر بروز هماتوم به ویژه در مواردی که کانتر اپی دورال در محل باقی گذاشته می شود و یا از داروهای دیگری که هموستاز را مختل می کنند استفاده می شود، بیشتر است. در این موارد باید با احتیاط فراوان و پس از سنجیدن خطرات احتمالی در مقابل منافع حاصل از تجویز دارو از انوکساپارین استفاده کرد.
4. در کلیه افرادی که مستعد بروز خونریزی هستند نظیر مبتلایان به بیماری های خونریزی دهنده، رتینوپاتی دیابتی، اندوکاردیت باکتریال، اختلالات انعقادی مادرزادی یا اکتسابی، زخم فعال و آنژیودیسیلازی در GI، سکته مغزی هموراژیک، مدت کوتاهی پس از جراحی های مغز، نخاع یا چشم، پریکاردیت یا پریکاردیال افیوژن باید با احتیاط تجویز شود.
5. در مواردی نظیر رادیوتراپی اخیر، زایمان اخیر، استفاده از IUD، پونکسیون اخیر نخاع، ترومای شدید به ویژه ترومای CNS، سل فعال، نارسایی شدید کلیه، واسکولیت شدید، جراحاتی با سطح وسیع باز، نارسایی شدید کبد و هیپرتانسیون خفیف تا متوسط نیز انوکساپارین باید با احتیاط مصرف شود.
6. در افراد پیر به علت دفع کند دارو باید با احتیاط تجویز شود. بی خطری و کارایی مصرف آن در کودکان ثابت نشده است.

تداخلات مهم دارویی انوکساپارین

1) مصرف هم زمان انوکساپارین با سایر داروهای ضدانعقاد و یا مهار کننده های پلاکتی نظیر آسپیرین، سالیسیلات ها، NSAIDs، دی پیریدامول، سولفین پیرازون و یا تیکلوپیدین سبب افزایش خطر خون ریزی می شود.

2) داروهایی مثل سفوپرازون، سفامندول، سفوتتان یا والپروات ممکن است هیپوپروترومبینمی ایجاد کنند. علاوه بر این والپروات سبب مهار تجمع پلاکتی نیز می شوند. بنابراین مصرف هم زمان انوکساپارین با این داروها خطر خونریزی را افزایش می دهد.

3) مصرف هم زمان انوکساپارین و داروهای ترومبولیتیک نظیر استرپتوکیناز یا آلتپلاز، خطر خون ریزی را افزایش می دهد.

آزمایشگاهی :

1) افزایش سطح سرمی ALT، الکالین فسفاتاز و AST 2) میزان هموگلوبین، هماتوکریت شمارش گلبول های قرمز.

عوارض جانبی انوکساپارین

شایع ترین : افزایش خونریزی قاعدگی، تحریک، درد یا قرمزی در محل تزریق، تهوع و استفراغ، هماتوم محل تزریق، کم خونی، تب، سردرد.

مهم ترین : خون ریزی از قسمت های مختلف بدن نظیر هماچوری، مدفوع خونی یا سیاه، کبودی، اکیموز، کم خونی هیپوکروم، هماتوم، خونریزی از بینی، خروج مداوم خون از مخاط یا زخم های جراحی، ترومبوسیتوبنی، کانفیوژن، تب، ادم محیطی، آمبولی ریه، انفارکتوس اعضاء بدن، سکته مغزی (در اثر تجمع بیش از حد پلاکت ها) آنژیوادم (، سمیت قلبی عروقی، هماتوم ایی دورال یا نخاعی و راش پوستی نیز از عوارض مهم ولی نادر انوکساپارین هستند.

مصرف انوکساپارین در بارداری و شیردهی

عبور انوکساپارین از جفت مشاهده نشده است. مطالعات کافی در مورد عوارض مصرف این دارو در مادران باردار انجام نشده است با این حال تجویز دوزهای بالا به حیوانات آزمایشگاهی، هیچ آثار تراتوژنی را در جنین آن ها به همراه نداشته است.

بنابراین می توان در صورت نیاز این دارو را در زنان باردار تجویز کرد.در مورد ترشح این دارو در شیر اطلاع دقیقی در دست نیست و باید با احتیاط در مادران شیرده تجویز شود.

مسمومیت و درمان

عوارض تجویز بیش از حد این دارو به شکل خونریزی بروز می کند.درمان اختصاصی در این موارد شامل تجویز وریدی (آهسته) پروتامین، سولفات است.

دوز پروتامین سولفات به صورت 7mg به ازای هر 1mg انوکساپارین محاسبه می شود. پروتامین سولفات فعالیت ضدفاکتور IIa این دارو را به طور کامل و فعالیت ضدفاکتور Xa را فقط در حدود 60% خنثی می کند.

توجهات پزشکی – پرستاری

1) انوکساپارین فقط SC و آن هم به صورت عمیق در لایه چربی دیواره شکم تزریق می شود. محل تزریق دائماً باید عوض شود. 2) در افراد مبتلا به نارسایی شدید کلیه که هنوز دیالیز نمی شوند، دوز دارو باید اصلاح شود 3) به صورت دوره ای باید CBC، شمارش پلاکتی، آزمایش ادرار و آزمون خون مخفی مدفوع بیمار چک شود 4) بیمار باید کاملاً از نظر بروز ترومبوسیتوپنی بررسی شود.

میزان بروز ترومپوسپتوپنی زیر 100000 در بیماران تحت درمان با انوکساپارین، حدود 3/1% است. در صورتی که تعداد پلاکت به زیر 100000 در میلی متر مکعب خون رسید، تجویز انوکساپارین باید قطع شود، این عارضه به ویژه در افرادی که سابقه ترومبوسیتوپنی ناشی از هپارین دارند، دیده می شود.

آموزش بیمار – خانواده

1) در صورت بروز هر یک از علایم زیر با پزشک تماس بگیرید: خونریزی، کبودی، سرگیجه، سبکی سر، خارش، راش، تب، ادم، تنفس مشکل

2) تزریق دارو در اطراف ناف، قسمت فوقانی ران و باسن ها انجام شود. محل تزریق را هر روز عوض کنید.

3) دارو را به صورت عمقی و زیرپوستی تجویز کنید. تزریق دارو را به صورت عضلانی انجام ندهید.

4) در صورتی که در محل تزریق کبودی بیش از حد ایجاد شود. می توان با گذاشتن کیسه یخ به روی محل تزریق قبل از انجام تزریق، میزان کبودی را کاهش داد

5) در صورتی که یک دوز را فراموش کردید، هر گاه آن را به خاطر آوردید هر چه سریع تر تزریق را انجام دهید مگر این که بسیار نزدیک به دوز بعدی باشد که در این صورت نباید تجویز شود، از دو برابر کردن دوز نیز اجتناب کنید.

6) هر گاه به پزشک دیگر یا دندان پزشک مراجعه می کنید وی را در مورد مصرف انوکساپارین خود آگاه سازید.

همچنین بخوانید:

عوارض قرص های ضد انعقاد خون وارفارین

مهترین علت ایجاد لخته در خون و درمان این عارضه

علت پایین بودن پلاکت خون چیست؟ آیا خطرناک است؟