اختلالات مثانه در کودکان چگونه قابل تشخیص است ؟

بررسی انواع اختلالات مثانه در کودکان

برای درک بهتر اختلالات مثانه بهتر است ابتدا با عملکرد دستگاه ادراری آشنا شویم.
دستگاه ادراری شامل ارگان­‌هایی است که تولید، ذخیره‌سازی و دفع ادرار از بدن ما را به عهده دارند. این ارگان‌­ها شامل دو جفت کلیه، مثانه، حالب‌­ها و پیشاب‌راه است.

کلیه‌­ها مثل یک نوع فیلتر مواد زائِد را از خون (بصورت ادرار) پاکسازی می‌­کند. این مواد دفعی از طریق حالب‌­ها وارد مثانه می‌­شود. مثانه ادرار را ذخیره کرده تا زمانی که به صورت ارادی تخلیه ادرار انجام شود. دفع ادرار از طریق پیشاب‌راه انجام می­‌شود.

یک شبکه پیچیده عصبی وجود دارد که پیام‌­ها را از مثانه به نخاع و مغز هدایت کرده و به این ترتیب اجازه می‌­دهد که مثانه عمل ذخیره‌­سازی و دفع ادرار را تحت کنترل ما انجام دهد.
در نوزادان و کودکان این شبکه عصبی هنوز کامل نشده، بنابراین مدتی طول می‌­کشد تا کنترل عضلات لگن و مثانه خود را به دست آورند.
منظور از اختلالات مثانه، مشکلاتی هستند که در پر شدن و یا تخلیه­ مثانه به وجود می‌­آیند. این اختلالات حدود ۴۰% موارد مراجعه به کلینیک اورولوژی را شامل می‌­شوند.
در بعضی کودکان اختلالات مثانه به صورت ترکیبی از مشکلات مثانه و روده با هم است.

عوامل موثر در بروز اختلالات و مشکلات مثانه در کود کان

عادت دست­شویی رفتن کودک، مثل نگه داشتن ادرار برای مدت طولانی و یا کاهش سرعت تکامل فیزیکی کودک عامل بسیاری از اختلالات مثانه در کودکان است.

چه عاملی باعث خیس شدن لباس کودک در طول روز می‌­شود؟

خیس شدن لباس کودک در طول روز معمولا به دلیل نگه داشتن ادرار به مدت طولانی، یبوست و عدم هماهنگی سیستم عصبی و ادراری به وجود می­‌آید.
برخی مشکلات مثل عفونت کلیه و مجاری ادراری، اختلالات ساختاری در مجاری ادراری و سیستم عصبی هم می‌­تواند باعث مشکلات مثانه همچون عفونت مثانه در کودکان شود.
وقتی کودکمان ادرار خود را برای مدت طولانی نگه می‌­دارد، می‌­تواند باعث ایجاد مشکل در مثانه شده و یا مشکلاتی که از قبل وجود داشته را تشدید کند مثل:

• مثانه بیش فعال

در این اختلال عضلات مثانه بدون هشدار قبلی و در زمان نامناسب دچارفشردگی و تخلیه ادرار می‌­شوند. در این اختلال کودکمان ممکن است احساس فوریت ناگهانی و شدید برای دفع ادرار داشته باشد و یا ممکن است مکرر حتی تا ۸ بار در روز برای تخلیه ادرار به سرویس بهداشتی مراجعه کند.

در این صورت کودک تعداد دفعات محدودی در روز برای تخلیه مثانه خود اقدام می­‌کند و احساس فوریت چندانی برای این کار احساس نمی­‌کند.
انقباض عضلات مثانه در این حالت ضعیف بوده و کودکمان ممکن است برای تخلیه ادرار زور بزند، جریان ادرار ضعیف باشد و یا جریان ادرار قطع و وصل شود.

• اختلال در دفع ادرار

در این مشکل عضلات و اعصاب مثانه به درستی با یکدیگر همکاری نمی­‌کنند. بنابراین وقتی مثانه در حال تخلیه است عضلات کف لگن منقبض شده و باعث قطع شدن جریان ادرار قبل از تخلیه­ کامل مثانه می‌­شود. در این صورت ادرار در مثانه باقی مانده و باعث نشت آن می‌­شود.

شب ادراری معمولا در ارتباط با آهسته بودن تکامل جسمی کودک، سابقه خانوادگی شب ادراری وتولید بیش از حد ادرار در طول شب اتفاق می­‌افتد که در ادامه درباره هر کدام توضیح خواهیم داد. در بسیاری از موارد بیش از یک عامل باعث بروز این مشکل می‌­شود.
کودکان تقریبا هیچ وقت از روی عمد رختخواب خود را خیس نمی­‌کنند و اکثر این بچه­‌ها از لحاظ جسمی و روانی سالم هستند.
بعضی اوقات مشکلات جسمی مثل دیابت باعث بروز شب ادراری در کودکمان می‌­شود.

• آهسته بودن روند تکامل کودک

کندی روند تکامل در سنین ۵ تا ۱۰ سالگی باعث شب ادراری می­‌شود. فرزندمان ممکن است مثانه­ کوچک­تری نسبت به سن خود داشته باشد، چرخه­ خواب عمیق تری داشته باشد، و یا سیستم عصبی­‌اش به اندازه­ کافی رشد و تکامل نیافته باشد.

سیستم عصبی هشدار­هایی را که از قسمت‌های مختلف بدن دریافت کرده مدیریت می­‌کند و با ارسال پیام­‌هایی به مغز درباره پر و یا خالی بودن مثانه و نیاز به بیدار شدن مانع از شب ادراری می‌­شود.

• سابقه­ خانوادگی

شب ادراری معمولا در سایر افراد خانواده هم دیده می‌­شود و تحقیقات نشان می­‌دهد ژن‌­هایی وجود دارند که با شب ادراری در ارتباطند.

• تولید بیش از حد ادرار

کلیه‌­های کودکمان ممکن است در طول شب بیش از حد ادرار تولید کند و منجر به پرشدن مثانه شود. معمولا تولید زیاد ادرار در طول شب به خاطر کمبود یک ماده طبیعی در بدن به نام هورمون ضد ادرار (ADH) است این هورمون باعث کاهش تولید ادرار از کلیه‌­ها می‌­شود.

• اختلالات خواب

راه رفتن در خواب و آپنه انسدادی خواب می­‌تواند باعث شب ادراری شود.

استرس می­‌تواند باعث شب ادراری شود و نگرانی کودک درباره خیس شدن لباسش در طول روز یا شب این مشکل را تشدید می‌­کند. استرس می‌­تواند به دلایلی مثل تولد فرزند جدید در خانواده، تنها خوابیدن و تغییر مدرسه کودکمان ایجاد شود.

علائم اختلالات مثانه در کودکان

کودکان دارای اختلالات مثانه علائم متفاوتی ممکن است داشته باشند. برخی از شایع‌­ترین علائم آن شامل موارد زیر است:

خیس شدن لباس در طول روز: از دست دادن کنترل مثانه در طول روز که حدود ۲۰% کودکان ۴ تا ۶ ساله را تحت تاثیر قرار می­دهد.
تکرر ادرار: منظور از تکرر ادرار، این است که کودکمان بیش از ۸ بار در روز ناچار به ادرار کردن باشد.
بی‌­اختیاری ادرار به دنبال خندیدن: وقتی اتفاق می­‌افتد در اثر خندیدن ادرار نشت می­کند.
تردید موقع دفع ادرار: زمانی اتفاق می‌افتد که کودک در شروع فرآیند ادرارکردن مشکل داشته باشد یا که مدت زمانی طول بکشد تا کودک شروع به ادرار کردن نماید.

قرار گرفتن کودک در موقعیت­‌های بدنی که به حفظ ادرار کمک می­‌کند: یعنی کودکمان کارهایی انجام می­‌دهد که از رفتن به سرویس بهداشتی دوری کند. مثل قفل کردن پاها، چمباتمه زدن و یا نگه داشتن ناحیه تناسلی با دست.
کم بودن تعداد دفعات دفع ادرار: یعنی کودکمان در زمانی که بیدار است کمتر از ۳ بار ادرار می­‌کند.
قطع شدن جریان ادرار: در این حالت جریان ادرار به جای اینکه ادامه دار باشد به طور ناگهانی قطع می‌شود.
نشتی بعد از ادرار کردن: به معنی نشت ادرار بلافاصله بعد از دفع ادرار و هنگام بلند شدن و ترک سرویس بهداشتی است. این عارضه به صورت اولیه در کودکان دختر دیده می‌­شود.
زور زدن: گاهی کودک ممکن است برای دفع ادرار نیاز به زور زدن داشته باشد.
فوریت: احساس نیاز ناگهانی و غیر منتظره برای دفع ادرار
جریان ضعیف ادرار: جریان ادرار کند یا ضعیف است.

تشخیص اختلالات مثانه در کودکان

تشخیص اختلالات مثانه در کودکان اهمیت بالایی دارد.
ناتوانی در کنترل ادرار در سنین مدرسه می­‌تواند باعث ایجاد استرس ­شود و در صورت عدم درمان باعث ایجاد مشکلات کلیه و مثانه مثل عفونت‌­های ادراری مکرر، سنگ کلیه و نارسایی کلیه شود.
برای تشخیص اختلالات مثانه پزشک نیاز به شرح حال کامل با تمرکز بر سابقه خانوادگی، عادت‌­های سرویس بهداشتی رفتن کودک و تکامل کودک و سایر موارد دارد.

در معاینه بالینی هم پزشک ناحیه تناسلی و نشانه‌­های یبوست را در کودک ارزیابی می‌­کند.
در کنار موارد ذکر شده پزشک بنا به صلاح‌­دید ممکن است از روش­‌هایی مثل عکس رادیوگرافی، سونوگرافی و آنالیز ادرار استفاده کند.

درمان اختلالات مثانه در کودکان

مدیریت و درمان اختلالات مثانه معمولا موفقیت­‌آمیز است. اولین قدم شناخت نوع اختلال مثانه­ کودک است.

گفتیم یبوست و اختلال مثانه ممکن است با هم مرتبط باشند. بنابراین در افرادی که می‌دانند نشانه و عوارض یبوست چیست، با درمان آن، اختلال مثانه هم از بین خواهد رفت.

در کودکانی که از رفتن به سرویس بهداشتی دوری می‌­کنند و یا احساس فوریت دارند داشتن برنامه زمان­بندی مراجعه به دست­شویی کمک می‌­کند.

برای درمان مثانه بیش فعال ممکن است نیاز به داروهایی باشد، که فقط باید توسط پزشک تجویز شود.
در کودکانی که ضعف عضلات لگن دارند انجام ورزش­‌هایی مثل کگل (Kegel) توصیه می­‌شود.
ورزش کگل تمرینات ساده‌‌‌‌‌ای هستند که برای قوی‌تر کردن عضلات کف لگن انجام می‌شود.

منبع : دکتر عبیدی