آموزش درس دهم علوم پنجم ابتدایی خاک با ارزش
آموزش کامل درس دهم علوم پنجم ابتدایی خاک با ارزش
امروز معلّم سه نوع خاک با خود به کلاس آورده بود تا در آنها سبزی بکارد.
خاک ها به رنگ های متفاوتی بودند. معلّم آنها را با هم مخلوط کرد و در گلدان ریخت. بچّه ها با تعجّب به خاک ها نگاه می کردند.
یکی از اعضای گروهِ محمّد از معلّم پرسید چرا رنگ و اندازه ی ذرّات خاک ها متفاوت است؟
سنگ ها در طول سالیان دراز، به روش های مختلف خُرد می شوند.
سپس، تغییر شیمیایی پیدا می کنند و به خاک تبدیل می شوند. خاک در طبیعت به کندی تشکیل می شود.
برای تشکیل لایه ای خاک به ضخامت یک سانتی متر، حدود 200 سال زمان لازم است.
آموزش درس دهم علوم پنجم ابتدایی خاک با ارزش
آمادگی از قبل
دانش آموزان از قبل در مورد انواع خاک مطالبی می دانند. برای وارد شدن به این درس از آن استفاده می کنیم .
برای اجرای فعالیت های این فصل آنجا که این فعالیت ها به طور گروهی صورت می گیرد، در این درس ابتدا یک موقعیت برای شروع آموزش در نظر گرفته شده است. از آنجا که رویکرد ایندرس، کاوشگری است،
می توان با قرار دادن دانش آموزان در این شرایط در ذهن آنان ایجاد سؤال نمودو تدریس را آغاز کرد.
صفحه 77 صفحه عنوانی
با استفاده از قلهٔ دماوند و دشت های اطراف، تشکیل خاک کشاورزی و فرسایش در تصویر قابل بررسی است.
در این صفحه از بچه ها سؤال کنید از عنوان این درس چه می فهمید؟
احتمالاً گفت و گوی قبلی دانش آموزان به آنان اطلاعات و زمینهٔ کافی می دهد تا بتوانند عنوان درسرا تفسیر و یا پرسش هایی طرح کنند.
نظر دانش آموزان را بشنوید و پاسخ ها را طوری هدایت کنید که دانش آموزان دریابند خاک برای ادامهٔ زندگی ضروری است.
صفحه 78 علوم پنجم ابتدایی
درس با مطرح شدن یک مسئله و پرسش شروع می شود.
چرا رنگ خاک ها متفاوت است؟ چرا از یک خاک برای کاشتن سبزی استفاده نکردید؟
فعالیت صفحه 78 نکته مهم در فعالیت این صفحه:
آموزگار در بین سنگ های دانش آموزان در هر گروه، یک تکه سنگ نرم از جنس رسی مانند گِلِ سرشور ( قرار دهد ) بدون آنکه گروه ها متوجه این کار شوند.
دانش آموزان را آزاد بگذارید تا نظرات خود را بیان کنند و در نهایت در پاسخ به این سؤال که کدام سنگ ها بیشتر خرد شدند؟ چرا؟
این جواب داده می شود: آنهایی که از جنس رس هستند نرم تر هستند و زودتر خرد می شوند.
در پاسخ به سؤال آیا قطعه های به دست آمده از نظر رنگ و اندازه یکسان هستند؟
جواب: خیر زیرا سنگ ها از نظر جنس و سختی با یکدیگر متفاوت هستند. آنهایی که نرم تر هستند، ریزتر می شوند، رنگ آن هم بستگی به سنگی دارد که خرد شده است.
صفحه 79 علوم پنجم ابتدایی
در این صفحه کاوشگری درارتباط با نقش گیاهان در تشکیل خاک است.
در این کاوشگری می توانید به جای گلدان از بطری نوشابه سبز رنگ استفاده کنید.
به این صورت که از قسمت حلقهٔ بالای بطری برش ایجاد کنید و طبق دستورالعمل کتاب، لوبیا را بکارید.
سپس تا زمانی که لوبیا سبز شود از یک سوم لیوان برای آبیاری استفاده کنید.
از زمان مشاهدهٔ جوانه، فقط به وسیلهٔ آب فشان، سطح آن را مرطوب نگهدارید.
نکتۀ مهم: در آبیاری این فعالیت بسیار دقت کنید، زیرا آب زیاد باعث باز شدن توپک ها می شود و در انجام این فعالیت به نتیجهٔ مطلوب نمی رسید.
لازم به ذکر است که در انجام این فعالیت از چند دانهٔ لوبیا استفاده شود که اگر به هر دلیلی یکی از دانه ها سبز نشود از بقیه بتوان استفاده کرد.
بر اساس تغییرات دما اگرهوا سرد باشد دیرتر و اگر گرم باشد زودتر به پایان آزمایش می رسید.
بنابراین با کاشتن دانه در داخل بطری رشد ریشه را مشاهده می کنیم.
زمانی که ریشه تا پایین بطری رسید )داخل توپک ها( بطری را باز می کنیم.
نتیجه: ریشه برای به دست آوردن آب تا پایین بطری رشد کرده و حتی داخل توپک ها رفته و در آنها شکاف ایجاد می کند و باعث شکسته شدن آنها می شود.
در پایین صفحه 79 : تصویر واقعی است و اثر ریشهٔ گیاه بر تخته سنگ را می بینیم.
صفحه 80 علوم پنجم ابتدایی خاک با ارزش
در فعالیت ص 80 پیشنهاد می شود که به جای بطری پلاستیکی می توانید از بطری شیشه ای استفاده کنید.
توجه داشته باشید که در اثر یخ زدن بطری شیشه ای شکسته می شود
برای جلوگیری از خطر های ایجاد شده آن را داخل یک تکه پارچه قرار دهید یا داخل نایلون که تکه های خرد شده به اطراف پراکنده نشود
صفحه 81 علوم پنجم ابتدایی خاک با ارزش
در فعالیت صفحه 81 در نمونهٔ خاک رس پس از هم زدن رنگ آب تغییر می کند.
گل و لای تا مدت طولانی ته نشین نمی شود.
در خاک باغچه پس از هم زدن ابتدا آب گل آلود شده و تغییر رنگ پیدا می کند و سپس دانه های درشت تر به سرعت در ته لیوان جای می گیرند و به تدریج آب صاف می شود.
در ماسه تغییر رنگ بسیارکم است و پس از متوقف شدن هم زدن ذرات در ته لیوان ته نشین می شود.
فعالیت شماره 3
در مورد خاک باغچه قطعاتی از چوب، برگ، بقایای حشرات و حتی کرم خاکی مشاهده می شود.
در صورتی که در خاک های دیگر دیده نمی شود
فعالیت شماره 4
بنابر فعالیت انجام شده متوجه می شویم که اجزای تشکیل دهندهٔ خاک متفاوت هستند.
صفحه 82 علوم پنجم ابتدایی خاک با ارزش
در فعالیت صفحه 82 در پاسخ به سؤال برگ ها چه تغییری کردند؟
می گوییم برگ ها تغییر کردند و رنگ آنها تیره شده است به طوری که دیگر صورت او لیهٔ گیاه در آنها مشخص نیست.
از این فعالیت نتیجه می گیریم که بقایای گیاهان و جانوران اگر درون خاک قرار بگیرد به مرور زمان می پوسد و گیاخاک ایجاد می شود.
صفحه 83 علوم پنجم ابتدایی خاک با ارزش
در فعالیت صفحه 83 در رسم نمودار برای هر خاک، نمودار جداگانه با زمان های داده شده رسم شود.
در گفت و گو کنید صفحه 83
١ نفوذ آب در ماسه بیشتر است.
2 خاک رس، آب بیشتری در خود نگه می دارد.
3 خاک باغچه به خاطر داشتن رس هم قدرت نگهداری آب دارد و به خاطر وجود ماسه نفوذپذیری بهتری دارد و چون دارای گیاخاک است، مواد مورد نیاز برای رشد گیاه را می تواند بهتر تأمین کند.
صفحه 84 علوم پنجم ابتدایی خاک با ارزش
در ابتدا دو تصویر شخم زدن را مشاهده می کنید. تصویر سمت راست همان طور که می بینید شخم زدن مناسب است که خاک را در مناطق شیب دار به صورت پلکانی درمی آورد. در اینجا پلکانی شدن خاک درزمان بارندگی مانند سدی مانع شسته شدن خاک می شود.
در تصویر سمت چپ کتاب در راستای شیب، شخم زدن انجام شده است که نامناسب است.
برای تکمیل شدن مفهوم این تصاویر می توانید از فعالیت های پیشنهادی استفاده کنید.
علت نامناسب بودن تصویر سمت چپ این است که در زمان بارندگی به راحتی آب باران در این شیارهابه راه می افتد و ذرات خاک را شست وشو می دهد و فرسایش خاک ایجاد می شود.
بخش جمع آوری اطلاعات: اثر قطع درختان، که در اینجا چون گیاهان با ریشهٔ خود به خاک استحکام می دهند و در ضمن رطوبت، موجب چسبندگی خاک می شود مانع فرسایش خاک می شوند.
به این ترتیب، انسان با آسیب رساندن به گیاهان از جمله قطع درختان (برای خانه سازی و …)موجب از بین رفتن خاک می شود.
شخم زدن نامناسب، شست وشوی خاک را سریع تر می کند.
چرای بی رویهٔ دام ها: اگر دام بیش از حد از منطقه ای برای تغذیه استفاده کنند، پوشش گیاهی از بین می رود. بنابراین فرسایش خاک تشکیل می شود.
فعالیت پیشنهادی برای فرسایش خاک
دانش آموزان را به مکانی ببرید که آب جاری در آن شیارهایی ایجاد کرده است.
با این کار دانش آموز متوجه خسارت های ایجاد شده توسط شست و شوی آب و یا باد می شود.
سپس سؤالاتی ایجاد می شود که چرا این اتفاق افتاده است؟ و چگونه می توان از آن جلوگیری کرد؟
١ اگر بازدید میسر نشد می توانید در مدرسه، آزمایشی طراحی کنید که مقداری خاک نرم به صورت تپه ای درآورید و با ریختن آب، شیارهایی در آن ایجاد کنید.
2 سپس تپهٔ دیگری ایجاد کنید و روی آن به صورت پلکانی، شیارهایی ایجاد کنید و آب را مانند آزمایش قبل بریزید.
3 در مرحلهٔ بعدی، روی تپهٔ دیگر شیارهای طولی ایجاد کنید و آب بریزید.
فعالیت پیشنهادی برای نفوذپذیری
سه نوع خاک رس، ماسه و باغچه را تا 120 درجه سانتی گراد حرارت دهید تا خشک شود سپس از 3 عدد بطری آب معدنی استفاده کنید. آنها را به دو قسمت تقسیم می کنیم.
سمت پایین بطری را مدرج کنید و قسمت بالای آن را پس از سوراخ کردن درب بطری و بستن آن، واژگون روی بخش پایینی قرار دهید.
حالا از 3 خاک به مقدار مساوی در قسمت بالایی بطری بریزید. هم زمان به مقدار مساوی آببریزید، آب از کدام خاک زودتر خارج می شود؟
از کدام طرف بیشتر خارج می شود؟
زمان شروع چکه کردن و اتمام آن را یادداشت کنید.
مقدار آب جمع شدهٔ زیر هرکدام را مقایسه کنید.
دانستنی های درس دهم علوم پنجم ابتدایی خاک با ارزش
عواملی که در خُرد شدن سنگ ها اثر دارند
سنگ ها بر اثر وزش باد، ریزش کوه و جاری شدن آب جابه جا می شوند، به یکدیگر برخورد می کنند و خرد می شوند.
عوامل دیگری نیز در خرد شدن سنگ ها اثر دارند. برای کشف آنها فعّالیت های زیر را انجام دهید.
چگونه گیاهان موجب تشکیل خاک می شوند؟
- با آب و خاک رُس، گِل رُس درست کنید.
- از گِل رس گلوله های کوچکی درست کنید و بگذارید خشک شوند.
- حدود یک سوم گلدان را از گلوله های رُسی پر کنید.
- سپس یک لایه ماسه و بعد از آن، مقداری خاک باغچه روی گلوله های رسی بریزید. در آخر، دانه ی لوبیایی را که از شب قبل خیس کرده اید، در گلدان بکارید.
- هر روز با آب فشان مقدار کمی آب به لوبیا بدهید.
- بعد از چهار هفته، گلدان را بشکنید.
ریشه ی گیاهان رشد می کند و به داخل شکاف سنگ ها می رود.
ریشه با گذشت زمان بزرگ تر می شود و به جای بیشتری نیاز دارد.
بنابراین، سنگ ها را می شکند تا برای خود، جا باز کند.
تغییر دما سبب خرد شدن سنگ ها می شود
در جاهای کوهستانی، به هنگام شب دمای هوا بسیار کم می شود.
به طوری که اگر درون شکاف سنگ ها آب وجود داشته باشد، یخ می زند.
یخ نسبت به آب فضای بیشتری را اشغال می کند؛ برای همین، به دو طرف سنگ فشار وارد می کند و آن را می شکند.
هرچه خاک دانه ریزتر باشد، آب را بیشتر گل آلود می کند و دیرتر ته نشین می شود.
هرچه ذرّه های خاک درشت تر باشند، زودتر ته نشین می شوند.
خاک باغچه اجزای گوناگونی دارد و برای رشد گیاه مناسب است.
گیاخاک
در پاییز، باغبان ها برگ درختان را در یک جا جمع می کنند و روی آنها را با خاک می پوشانند.
این کار سبب تقویت خاک می شود. چگونه؟
شکل زیر، تغییرهای برگ را در روی زمین نشان می دهد.
با بررسی شکل درباره ی این تغییرها گفت و گو کنید.
وقتی باقی مانده ی گیاهان درون خاک قرار می گیرد، با گذشت زمان تغییر می کند و می پوسد.
در نتیجه، مخلوط تیره رنگی به دست می آید که به آن گیاخاک می گویند.
گیاخاک موادّ مناسب و لازم برای رشد گیاهان را دارد.
نفوذ آب درخاک
اعضای گروه محمّد می خواستند بدانند
که آیا آب از همه ی خاک ها به یک اندازه و با یک سرعت عبور می کند.
آنها به این منظور فعّالیت زیر را انجام دادند.
فرسایش خاک
در کدام زمین آب زودتر خاک را می شوید و با خود می برد؟
با گذشت زمان، آب و باد مقداری از خاک را با خود جا به جا می کنند که به آن فرسایش خاک می گویند
حتماً بخوانید:
