آداب و رسوم مردم تاجیکستان در عید نوروز

تاجیکستان در ایام نوروز

نوروز، نخستین مراسم جهانی است که با مشارکت ۱۲ کشور در فهرست میراث معنوی یونسکو ثبت شد. ایران، ترکیه، آذربایجان، هند، پاکستان، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ازبکستان، افغانستان و عراق،‌ از جمله کشورهایی هستند که نوروز هر ساله در آن ها گرامی داشته می‌شود.

تاجیکستان یکی از سه کشور فارسی زبان جهان این روزها همراه و همدوش با ملت ایران و افغانستان به استقبال عید نوروز می رود تا بار دیگر آن را در دوران استقلال خویش با شکوهی بیشتر برگزار کند.

هم‌زبانی و قرابت فرهنگی ایرانیان و تاجیکان موجب شده است تا هر ساله بر شمار کسانی که در این ایام مقصد تعطیلات نوروزی خود را تاجیکستان انتخاب می کنند، بیشتر می شود.

عید نوروز که در تاجیکستان به آن (Navruz) می گویند از مهم ترین و باشکوه ترین مراسم ملی این کشور محسوب می‌شود و هرساله مردم با به جای آوردن رسوم کهن خود، این مراسم را برگزار می کنند.

تاجیک ها نوروز را جشن صلح و دوستی میان همه موجودات زمین می دانند و تولد دوباره زمین را سپاس می‌گویند.

این مراسم در مدت ۳ روز از ۳۰ اسفند ماه تا ۲ فروردین به صورت همگانی برگزار می‌شود و در جریان آن مردم با پوشیدن لباس های سنتی، تهیه و تدارک غذاهای مرسوم در این ایام، بر افروختن آتش به شکرانه فصل با برکت کشاورزی و جشن و پایکوبی به دور آن، مقدم بهار را گرامی می‌دارند.

همچنین با چیدن گل از دامان طبیعت و تقدیمش به یکدیگر نویدِ آمدن بهار را می‌دهند و درحالی که اطراف را با دسته گل های رنگین تزئین می کنند به رقص و آواز های دسته جمعی می پردازند.

مراسم پخت سمنو و سبز کردن سبزه نیز از رسوم دیگر مردم تاجیکستان به شمار می آید.

آداب و رسوم مردم تاجیکستان در عید نوروز

آیین های جشن عید نوروز و آغاز سال نو از جمله فرهنگ و آداب و رسوم مردم تاجیکستان و برجای مانده از فرهنگ ایران زمین در این کشور است که همه ساله با شکوه خاصی برگزار می‌شود.

مردم این کشور همانند مردم دیگر کشورهای حوزه تمدنی ایران از شب چهارشنبه سوری با برپایی آیین های جشن سنتی به استقبال عید نوروز می‌روند.

تاجیکها چهار روز تعطیلات رسمی برای نوروز دارند و در این مدت، سکوهای موقت کنسرت در گوشه و کنار شهرها بر پا می‌شود که تا روزها پس از این ایام شاهد شادی و پایکوبی مردم است.

علاوه بر آن ، همه شهرها و روستاها نیز مراسم سنتی دست افشانی و شادمانی دارند.

در روز های عید در تاجیکستان همه لباس نو می‌پوشند ، بویژه کودکان ، زنان و دختران با پوشیدن لباس های رنگارنگ که نقشی از گل های بهاری دارند به شکوه این جشن می‌افزایند.

نوروز را هر اداره، کارخانه و نهادهای دولتی و غیردولتی به طور دسته‌جمعی جشن می گیرند و مردم روستاها و قصبه ها نیز مراسم جشن را برگزار می کنند.

دولت تاجیکستان نیز هر سال جشن نوروز را در یکی از مناطق کشور برگزار می‌کند که در آن «امامعلی رحمان» رئیس جمهوری و دیگر مقامات این کشور شرکت می‌کنند.

چیزی که در جشن‌‌های نوروزی این چنینی تاجیک‌ها مرسوم است این است که جشن‌های مفصل معمولاً در تفرجگاه‌های خارج شهر برگذار می‌شوند و شاید به همین خاطر تاجیک‌ها به آن «گلگشت نوروزی» می‌گویند.

برای مثال در دوشنبه شهرک وحدت با پارک بزرگی که دارد میزبان می‌شود و در خجند «کالخوز اربابی» با باغ‌های وسیع اطرافش. چای کبود و نان رایگان از جمله چیزهایی هستند که فقیرترها را هم به شرکت در این جشن تشویق می‌کند و اگر «آش پلو»ی رایگان هم باشد نور علی نور است (آش پلو را با نخود ، برنج، و پی گوسفند و آب زیاد می‌پزند).

فعالیت‌‌های مرسوم تاجیک‌ها در عید نوروز

بندبازی، کشتی محلی و خروس جنگی (در مناطق روستایی جنوب) از دیگر فعالیت‌ های مرسوم در این روزها به شمار می‌رود. تاجیک‌ها از دیرباز نوروز را مقدس می دانند و با دعا و نیایش های ویژه که در رسوم گل گردانی، سمنو پزی ، کلوچه پزی دارند به استقبال نوروز می روند و رسیدن بهار را با گل گردانی گل های نرگس ، سیاه گوش و گل های بهمن خبر می‌دهند.

نان تاجیکی اگرچه همواره خوشمزه و پرطرفدار است اما در ایام نوروز با پیوستن انواع شیرینی های محلی از طعم و جاذبه بیشتری برخوردار می‌شود.

آداب و رسوم مردم تاجیکستان در ایام نوروز

همچون ایرانی ها، تاجیکی ها نیز مراسم خانه تکانی را انجام می‌دهند و همچون ما، نسبت به تمیز کردن کوی و کاشانه اقدام می‌کنند.

خرید لباس نو و آذین بستن کوی و برزن با گل و کاغذهای رنگی و نواختن موسیقی سنتی تاجیکی در شهرها، از جمله مراسم تاجیکی ها در استقبال از بهار و برگزاری جذاب مراسم نوروز باستانی است.

یکی از مراسم خاص تاجیکی ها، مراسم جاروی سرخ رنگ است. برابر رسم دیرینه‌ای که در میان تاجیکی ها ریشه دوانده، قبل از شروع عید نوروز، بانوی خانه به هنگام طلوع خورشید، دو جاروی سرخ رنگ که در فصل پاییز از کوه جمع آوری کرده است و تا بهار نگهداشته، جلوی درب خانه به حالت ایستاده قرار می‌دهد.

زیر رنگ سرخ، از نظر تاجیکی ها، نماد نیکی و موفقیت است و برکت را به خانه به ارمغان می‌آورد. بعد از طلوع خورشید، هر خانواده تاجیکی می‌کوشد تا هر چه زود تر وسایل خانه و کاشانه را به بیرون آورده و پارچه ای سرخ رنگ به نشانه خوش یمنی سال، بر سردر ورودی آویزان کند و بعدا وسایل را در داخل خانه مرتب کند.

همانطور که گفتیم، یکی از مراسم جذاب تاجیکی ها همچون ایرانی ها، طبخ شیرینی های عید است. در این اقلیم، پختن شیرینی های سنتی و خاص همچنین طبخ غذاهای متنوع، جزء آداب و رسوم این ایام بوده و برگزاری مسابقه‌هایی مانند طناب کشی، مسابقه پرندگانی چون کبک و خروس جنگی، بُزکِشی و ورزش‌هایی نظیر کشتی محلی نیز در این ایام به شادی حاصل از بهار و جشن طبیعت می‌افزاید.

آداب و رسوم نوروز باستانی در مردم تاجیکستان

مراسم حوت

از جمله آیین های خاص ایام نوروز در تاجیکستان، مراسم حوت است. تاجیک ها و به خصوص کشاورزان، قبل از نوروز به برگزاری مراسم متعددی اقدام می‌کنند که یکی از آنها،‌ مراسم حوت است.

حوت آخرین ماه سال بوده و از نظر کشاورزان، زمان کاشت است. تاجیکان از گذشته تا کنون در این ماه برای کشت و کار بهاری آماده شده و به یمن فرا رسیدن زمان کشت و کار و حیات زمین، در سه روز اول ماه حوت پس از افروختن آتش به شادی و سرور در گرد آن پرداخته و موسیقی، سرودخوانی، اجرای نمایش های ملی و مردمی، نقل و روایت اشعار و ضرب المثل های گوناگون را چاشنی این دور هم نشینی و شادی می‌ساختند.

تاجیک ها، حوت به سه دوره مختلف تقسیم بندی میکنند که از آن ۱۷ شبانه روز حوت، ۷ شبانه روز عجوز و ۳ شبانه روز عکس و نحس نامیده می شود. بعد از ۳ روز نحس، حذر کردن از رفتن به سفر و برگزاری جشن های شادی به خصوص مراسم عروسی و پرهیز از چیدن ناخن و کوتاه کردن موی سر،‌ از جمله این مراسم است.

مراسم گل گردانی

گل گردانی با نوای بلبل خوانی از جمله دیگر مراسم جذاب نوروز در دیار تاجیکستان است. این مراسم را بایچیچک یا بایچیچک گویی نیز می نامند. مردم تاجیک از زمان‌های قدیم به مناسبت بیداری طبیعت و آغاز شکوفه‌ دهی گل‌ها و درختان به گل گردانی می‌پرداختند.

جالب است که بدانید در گذشته وظیفه گل گردانی بر عهده بزرگسالان بود. اما این مراسم اکنون در اکثر محل‌ها توسط بچه‌ها و جوانان انجام می‌شود. اگر این ایام به تاجیکستان به خصوص دوشنبه (پایتخت) آن سفر کنید، بچه های زیادی را مشاهده خواهید کرد که سبد‌هایی از گل را در کوی و برزن در دست دارند.

این مراسم به این صورت اجرا می‌شود که پیش از فرا رسیدن نوروز گل گردان‌ها و کودکان به دره و کوه و دشت و تپه رفته و از آنجا گل زردک یا سیاهگوش (بایچیچک) می‌چینند. سپس با دسته‌های گل، روستا به روستا می‌گردند و به ساکنان آنها، مژده رسیدن بهار و پایان یافتن زمستان و آغاز کشت و کار بهاری را با اشعاری از جمله اشعار زیر، نوید می‌دهند:

بهار آمد ، بهار آمد به دهقان وقت کار آمد

به دوستان گل قطار آمد بهار نو مبارک باد

سنگ آمد . سنگ آمد پیش بز لنگ آمد

میربچه به جنگ آمد بهار نو مبارک باد

بهار آمد به صد الوان نیمش برف و نیمش باران

که طوطی در قفس نالان بهار نو مبارک باد

بهار آمد به نیک روزی به بارانِ شبان روزی

بچین گل های نوروزی بهار نو مبارک باد

گل آوردیم از آن پایان خبرت می‌کنیم

دهقان بده غله به گل گردان

بهار نو مبارک باد ، بهار نو مبارک باد

ای چیچک بای چیچک

گل گل‌ها بای چیچک

بوی بهار بای چیچک

بای چیچک آمد

لوچک تماشا کن

کیلین چک ای خاله‌ خاندار

هرچه می‌خواهی برار

آیین تهیه و پخت «سمنک» یا «سمنو»

از بهترین غذاهای نوروزی است که از جوانه گندم که نماد سبز بودن و رویش است و آرد تهیه می‌شود و یکی از اجزای اصلی سفره‌ هفت‌سین یا خوان نوروزی به‌شمار می‌آید.

البته مراسم سمنوپزان در کشورهای افغانستان، ایران، تاجیکستان و ازبکستان مهم‌ترین رسم نوروزی است.

با وجود این، این خوراکی در این کشورها به ‌ندرت در طول سال خورده می‌شود و تنها در نوروز زینت بخش سفره‌های نوروزی است. این غذا در کشورهای دیگر به‌نام‌های سمنی٬ سوملک٬ سومنک و سومولوک هم شناخته می‌شود.

اما در تاجیکستان مهمترین خوراکی تاجیکان برای نوروز که در تمام مناطق تاجیکستان عمومیت دارد، سمنو (سمنک یا سملک) است که هنگام پختن آن آوازی هم زمزمه می‌کنند، نواهایی نظیر:

بوی بهار است سُمَنک

آش نَهار است سمنک

از گل گندم سمنک

خوردن مردم سمنک

نان تاجیکی اگرچه همواره خوشمزه و پرطرفدار است، اما در ایام نوروز با پیوستن انواع شیرینی های محلی از طعم و جاذبه بیشتری برخوردار می شود.

آیین تهیه و پخت «سمنک» یا «سمنو» در همه مناطق این کشور هنوز هم باقی است و پس از اعلام استقلال به جدول جشن‌های رسمی عید نوروز وارد و دوباره احیا شده است.

آیین تهیه و پخت «سمنک» یا «سمنو» در همه مناطق این کشور هنوز هم باقی است و پس از اعلام استقلال در 18 سال قبل به جدول جشن‌های رسمی عید نوروز وارد و دوباره احیا شده است. آیین پخت سمنک نوروزی که تا به حال بیشتر خاص مردم روستاهای تاجیکستان بود، هم اکنون در میان ساکنان شهرها نیز اجرا می‌شود.

سمنک را در تاجیکستان عمدتا زنان می‌پزند و برای این کار از قبل در ظروف روباز گندم را به خیس می‌گذارند و تا زمان سبز شدن دانه‌های گندم انتظار می‌کشند.

در روز‌های آمادگی برای برپایی جشن نوروز شیره این گندم را با آرد مخلوط کرده به دیگ می‌ریزند و روی آتش برای پخت می‌گذارند. پخت سمنک از صبح زود دو روز قبل از عید آغاز می شود و برای این که سمنک خیلی دیر می‌پزد، زنان طباخ گرد دیگ جمع شده و تا پخت آن با زدن دف در وصف نوروز ترانه می‌خوانند.

به عقیده تاجیک ها، در زمان پخت سمنو حاجتمندان می توانند حاجت بگیرند و بیماران نیز شفا یابند و به این خاطر سمنو به معنی استقبال از بهار و در بین تاجیک ها شفابخش است اما آنچه در این تصویر می‌بینید سمنو نیست بلکه بازار معروف دوشنبه را آخرین روزهای سرد سال نشان می دهد. فرا رسیدن ، روزهای بهار و لبخند نزدیک است.

خانه تکانی در تاجیکستان در ایام نوروز

اکنون در آستانه عید نوروز حال و هوای مناطق مختلف تاجیکستان به ویژه شهر دوشنبه دگر گون شده، خانه تکانی و جنب و جوش مردم تاجیک برای استقبال از بهار زاید الوصف است و خیابان ها و منازل برای برگزاری جشن نوروز آذین بندی شده اند. به اعتقاد تاجیک ها که زن و مرد همدوش یکدیگر به کار و فعالیت مشغولند، با رسیدن بهار و عید نوروز هیچ کینه و کدورتی در دل‌ها نمی ماند، زیرا نوروز عید محبت، عشق ورزی و دوستی است.

تاجیکان به رغم سال های جدایی از سرزمین نیاکان خود ایران زمین هیچگاه سنت‌های ملی خویش را فراموش نکرده و هر سال عید نوروز را با برگزاری آیین‌های ویژه جشن می‌گیرند. مردم فارس زبان تاجیکستان که در آغوش طبیعت سرسبز منطقه آسیای مرکزی زندگی می‌کنند شعر و ادب فارسی را از نیاکان خود به میراث برده‌اند و مردمانی فرهنگ دوست و پایبند به آداب و سنت های پیشینیان خود هستند.

آتش پَرَک

همچون چهارشنبه سوری خودمان است؛ سه گلخن (مشعل) از چوب درخت سرو روشن می‌کنند و مردم، بخصوص جوانان از بالای شعله آتش پریده و عبارت «سرخی تو از من و زردی من از تو!» زمزمه می‌کنند و این گونه کینه و کدورت و غم و درد را از وجود خود بیرون می‌کنند.

با وجود اینکه در دوران حاکمیت شوروی سابق ، روس ها با هدف یکسان سازی فرهنگی در جمهوری ها برگزاری سنت‌های ملی را ممنوع کرده بودند اما مردم مسلمان و فارس زبان تاجیکستان هیچگاه از سنت ملی و مذهبی خویش دست نکشیده‌اند. تصویری از بازار سنتی دوشنبه و آجیل های پرمغزی که برای سفره نوروز آماده شده‌اند.

آیین چهارشنبه سوری هم در بین تاجیک ها همچنان به شیوه ایران باستان برگزار می‌شود و مردم با آتش زدن هیزم و برپایی آتش در یک محوطه باز و یا خارج از شهر چهارشنبه آخر سال را جشن می گیرند.

برگزاری مسابقات فرهنگی هنری و ورزشی از بخش های دیگر برنامه نوروز در تاجیکستان است. مردم تاجیکستان همچنین به مناسبت عید نوروز در اولین فرصت به عیادت بیماران و سالمندان میروند و سال نو را به آنان تبریک می‌گویند.

آداب و رسوم نوروز باستانی در مردم تاجیکستان

مراسم جفت براران

از جمله مراسم جالب تاجیکی ها در ایام نوزو، مراسم جفت براران است که در گذشته پیش از کشت و کار کشاورزان و چند روز قبل از فرا رسیدن نوروز، همراه با آرزوی پر برکت شدن محصولات برگزار می‌شد.

به همین دلیل از نوروز به عنوان عید بهار و آغاز کشت و کار برای کشاورزان نیز نام برده می‌شود. جفت براران در اکثر مناطق در اواخر ماه حوت (اسفند) برگزار می‌شد.

در گذشته، زمان کشت و کار را کشاورزان کهنسال تعیین می‌کردند که در شهر خنگاب تاجیکستان، این افراد را شوگونی می‌نامیدند و هر دهقان هنگام دشواری و گرفتاری از «شگونی» مدد و مشورت می گرفت.

مردم روستاها در حصار، کولاب و غرم، مراسم جفت براران را تقریبا به یک شکل انجام می داده اند. در این مراسم که با حضور تمامی اعضای خانواده همراه بوده است.

دهقانان پس از طبخ پلو، نان فطیر و یا غذای مربوط به این مراسم، ۱۵ تا ۲۰ نفر از کهنسالان را به واسطه برکت وجودشان دعوت می کرده و پس از پذیرایی و تناول از خوراک های پخته شده، از دعای بزرگان مجلس با این مضمون برخوردار می‌شدند:

«مزید نعمت، زیاده دولت (سعادت، سربلندی و برکت فراوان)، برار کار (به نتیجه رسیدن و سرانجام نیک یافتن کار)، صحت و سلامتی خُرد و کلان (کوچک و بزرگ)، رسد به بابای دهقان، خوش آمدید میهمانان».

آداب و رسوم نوروز باستانی در مردم تاجیکستان

پختن باج

یکی از غذاهای معروف این روزها «باج» نام دارد در این غذا کله و پاچه گوسفند را با گندم پخته و به عنوان خوراکی لذیذ از آن استفاده می‌کنند.

پختن چَلبَک

در تاجیکستان، آیین نوروز با نام زن در هم آمیخته است. مراسم «چلپک پزی» مربوط به دوره کشاورزی باستانی این سرزمین است. زنان چلبک دسته جمعی می‌پزند و آنرا با دیگران تقسیم می‌کنند، سپس مقداری روغن چلبک را به شاخ گاو می‌مالند و معتقد هستند این کار به گاو نیرو می‌دهد.

این رسم حکایت از آن دارد که سرکرده اولینِ فرهنگ کشاورزی، زنان، بشمار آمده و در نوروز به عنوان دورکننده بدی‌ها و زشتی ها مورد تکریم قرار می‌گرفتند. بیشتر غذاهای نوروزی در کشور تاجیکستان به دست زنان پخته می‌شود؛ پختن نان شیرمال، نان راچله، کمانچه و… هنگام روشن کردن آتش دیگ، زنی که در تاجیکی “بی آنون” نامیده میشود،

آیاتی از قرآن را می خواند. دختران دم بخت در این روزها به خانه نوعروسان می‌روند و عروسان به دختران دم بخت، دستمال دست دوز خود را هدیه می‌دهند.

آداب و رسوم نوروز باستانی در مردم تاجیکستان

۷ سین تاجیکی ها

آراستن سفره هفت شین و هفت سین مردم تاجیک در برخی از مناطق به هنگام نوروز به نشانه روشنی و پاکی بر روی یکدیگر آب پاشیده و در خانه ها، دسترخان ها (به معنی سفره در گویش تاجیکی) هفت شین و هفت سین می‌گستراند.

تاجیکان بر سر سفره هفت سین:

• «شمع» را به نشانه روشنی و رمز پیروزی نیکی و روشنی بر بدی و تاریکی
• «شیر» را به نشانه سفیدی، پاکی و سفید بختی در تمام سال
• «شیرینی» را به نشانه شیرین کامی و عزیز بودن
• «شکر» را به نشانه شیرینی عمر و زندگی
• «شانه» را به نشانه زیبایی و رمز عمر با برکت
• «سنجد» را به نشانه عمر طولانی
• «سبزه» را به عنوان رمز سلامتی
• «سیر» را به عنوان رمز صداقت
• «سمبوسه» به نشان مهمان نوازی و رمز نگهداری حرمت نان و نمک
• «سمنو» را به عنوان رمزی از نعمت سیری و سرسبزی و برکت
• «سپند» را به نشانه بهبودی و درمان درد و رمز تندرستی
• «سیب» را به عنوان رمزی از فراوانی روزی

بر آن قرار می دهند و به انتظار فرا رسیدن نوروز در لحظه موعود می نشینند.امیدواریم نوروز امسال نیز در همه جای ایران مملو از شادی و دنیایی از رنگ و طرب و ترانه و خوشی باشد.

بیشتر بخوانید:

آداب و رسوم و سنت های عجیب و غریب در آفریقا

آشنایی با آداب و رسوم مردم شیراز در ایام نوروز

آشنایی با آداب و رسوم مردم فریدون شهر در ایام نوروز

آداب و رسوم نوروز در ایران