وقتی کودک ناسزا میگوید به او چه بگوییم؟
اگر کودک حرف زشتی از دهانش درآمد باید چه رفتاری با او داشت ؟
با دلگرم همراه باشید تا با راه های مناسب برخورد با کودکان آشنا شوید.
—————————————————————————————————-
فرزند شما به تازگی از الفاظی استفاده می کند که چندان مناسب نیست.
برای اولین بار که حرف زشتی از دهانش درآمد چه رفتاری با او داشتید؟
در عین متعجب بودن از لحن کودکانه او خنده تان گرفت یا تنبیهش کردید؟ گرچه فرزندتان منظوری از بیان الفاظ نامناسب ندارد اما به هر حال هر والدی ترجیح می دهد فرزندش مودبانه برخورد کند. اگر نمی دانید چطور باید با این موضوع کنار بیایید و به فرزندتان بفهمانید نباید فحش بدهد، توصیه های دکتر خوشابی فوق تخصص روان پزشکی کودک و نوجوانان را بخوانید.
گاهي اين بددهني و ناسزاگويي كودك (در هر دو صورت برخورد شما با اين مسئله) ادامه يافته و تبديل به عادت ميشود. كمكم اين عادت بد كودك كه در ابتدا جالب به نظر ميرسيد و باعث خنده و مزاح اطرافيان ميشد، تبديل به يك دغدغه و نگراني براي شما ميشود و شما از خود ميپرسيد چرا كودك خردسال من اين كار را انجام ميدهد و به دنبال راه حلي براي از بين بردن اين عادت بد كه ديگر بعد از مدتي باعث خجالت شما در جمع ميشود، ميگرديد.
پرخاشگري دو نوع است؛ يك نوع آن پرخاشگري رفتاري است كه شامل كتكزدن و پرتاب كردن اشيا ميشود و ديگري پرخاشگري كلامي است كه به صورت داد زدن، فحاشي و ناسزاگويي در كودكان بروز پيدا ميكند. ريشهي پرخاشگري هم «ناكامي» است؛ ناكامي هم وقتي به وجود ميآيد كه خواستهها و نيازهاي كودك برطرف و برآورده نميشود.
بهطور كلي يكي از عاملهاي مهم و اصلي پرخاشگري كودكان، رفتار والدين است. چون بچهها بيشتر از آنها و رفتار و نحوهي برخوردشان ياد ميگيرند كه چه رفتاري از خودشان نشان دهند؛ كودك رفتار و عكسالعملهاي والدين در مقابل ناكاميها را ياد ميگيرد و همچنين ميآموزد وقتي پدر و مادر عصباني هستند چه الفاظي به كار ميبرند.
گاهي اوقات والدين به طور مستقيم روي كودك تاثير ميگذارند. يعني والدين و محيط زندگي كودك به گونهاي است كه در آن الفاظ ناشايست رد و بدل ميشود و كودك نيز آنها را فرا ميگيرد. يا والدين و اطرافيان كودك با تقويت ناسزاگويي و رفتارهاي پرخاشگرانه كودك ( به عنوان مثال با خنديدن به ناسزاگويي كودك) باعث ميشوند كه كودك تقويت شود و آن رفتار را ادامه دهد و فكر كند اين كار، يك رفتار مطلوب اجتماعي است. البته يادگيري بچهها هميشه به صورت مستقيم نيست؛ در اين صورت خود والدين الفاظ ناشايست را به كار نميبرند؛ ولي به بچهها ياد ميدهند كه از اين الفاظ استفاده كنند يا به طور كلي به بچهها ياد ميدهند كه پرخاشگري كنند.
به عنوان مثال ابتدا در مقابل خواستهي كودك مقاومت ميكنند؛ اما زماني كه كودك پرخاشگري و بددهني ميكند، سريع خواستهي او را برآورده ميكنند و به اين طريق والدين به بچهها به طور غيرمستقيم ميآموزند كه هر وقت پرخاشگري و بيادبي كند، به خواستهاش ميرسد.گاهي اوقات كودك دچار تنشها و فشارهاي رواني ميشود و با پرخاش و ناسزاگويي خودش را تخليه ميكند.اگر سعي كنيم مواردي كه در بالا مطرح شد را رعايت كنيم، يعني خواستههاي كودك را در حد معقول و صحيح برآورده كنيم، ناسزاگويي او را تقويت نكنيم و در حضور كودك ناسزا نگوييم يا پرخاشگري نكنيم، كودك هم ناسزاگويي را فرا نميگيرد.
براي جلوگيري و پيشگيري از ناسزاگويي كودك بايد مواظب بود كه به كودك تنش و فشار رواني زيادي وارد نشود. بايد به كودك بياموزيم كه ناكامي جزيي از زندگي است و اجازه دهيم تجربيات ناكام كننده را از همان كودكي تجربه كند؛ البته اين تجربه بايد در حد توان كودك باشد و نيز پدر و مادر نبايد بلافاصله در مقابل اشك و اصرار كودك تسليم شوند؛ در اين مورد تعادل بايد رعايت شود. مثلا وقتي كودك خوراكي ناسالمي را ميخواهد، براي او تهيه نكنيم تا او احساس ناكامي را تجربه كند.
—————————————————————————————————-
کدام بیماری میتواند کودک را به پرخاشگری و فحاشی وادار کند؟
مثلا میتوانم به بیماری پرکاری تیرویید اشاره کنم که باعث میشود کودک زمینه بیمارگونهای از اختلالات اضطرابی و افسردگی را پیدا کند که خود این عامل، زمینهای برای فحاشی کودکان است. البته فحاشی میتواند به مشکلات رفتاری کودکان (مانند لجبازی) نیز برگردد. بچههای لجباز میدانند که فحش دادن کار بدی است و اطرافیان را ناراحت میکند و به همین علت شروع به ناسزاگویی میکنند تا محیط اطرافشان را طبق نظر خودشان کنترل کنند.
—————————————————————————————————-
پس برای کنترل ناسزاگویی کودک، اول باید این مشکلات زمینهای را کشف و درمان کنیم؟
برای رفع مشکلات بیمارگونه کودک باید حتما مداخلات درمانی صورت بگیرد. در مورد الگو گرفتن کودک نیز قطعا باید محیط را تغییر بدهیم و در مورد لجبازیها هم معمولا ترکیبی از تغییر محیط و رفتاردرمانی برای کودکان در نظر میگیریم تا اینگونه لجبازیها را بهطور کلی درمان کنیم.گاهی اوقات کودکان دچار تعارض میشوند از این جهت که والدینشان آنها را از بعضی حرفها منع میکنند اما همان حرفها را خودشان به زبان میآورند یا کودک، آنها را از برنامههای تلویزیونی میشنود.
این امر چه تاثیری روی کودک میگذارد؟
همانطور که اشاره کردم، یکی از علتهای شایع فحاشی کودکان، الگو قراردادن والدین و اطرافیان است. همه رفتارهای اجتماعی ما آموزشی است. به عنوان نمونه همه ما وقتی به دنیا آمدیم بعد از مدتی فهمیدیم که وقتی انسانها با یکدیگر برخورد میکنند سلام میکنند بنابراین یاد گرفتیم که وقتی به فردی رسیدیم به او سلام کنیم. وقتی در یک خانواده افراد به هم فحش میدهند و سر هم داد میزنند این رفتار عادی میشود و کودک آنها را به راحتی یاد میگیرد و اجرا میکند.
بنابراین رفتارمان بیشتر از کلاممان پیام میدهد. پس اگر میخواهیم به کودکی بگوییم که فحش ندهد، اول باید روی خودمان تسلط داشته باشیم و اگر نتوانیم بر خودمان تسلط داشته باشیم، نباید امید داشته باشیم که کودکمان خوب تربیت شود و ناسزا نگوید. بنابراین محیطی که ما کودک را در آن پرورش میدهیم، بسیار مهم است و کودک همه رفتارهای خود مانند لباس پوشیدن، غذا خوردن، حرف زدن و سایر رفتارهایش را از افراد خانواده الگو میگیرد. ممکن است ما به کودک بگوییم فحش دادن زشت است ولی او نگاه میکند تا ببیند ما چه کاری انجام میدهیم. اگر فحش دادیم و اقدام به ناسزاگویی کردیم او الگو میگیرد.
—————————————————————————————————-
- با کودکی که حرف زشت می زند چه کنیم؟
- اگر کودک شما به شما حرف زشتی بزند، اولین واکنش شما چه خواهد بود؟
- آیا او را دعوا می کنید؟
- آیا تظاهر به نشنیدن می کنید؟
- در این مواقع چه باید کرد؟
فرزند شما به تازگی از الفاظی استفاده می کند که چندان مناسب نیست.
- برای اولین بار که حرف زشتی از دهانش درآمد چه رفتاری با او داشتید؟
- در عین متعجب بودن از لحن کودکانه او خنده تان گرفت یا تنبیهش کردید؟
گرچه فرزندتان منظوری از بیان الفاظ نامناسب ندارد اما به هر حال هر والدی ترجیح می دهد فرزندش مودبانه برخورد کند. اگر نمی دانید چطور باید با این موضوع کنار بیایید و به فرزندتان بفهمانید نباید فحش بدهد، توصیه های دکتر خوشابی فوق تخصص روان پزشکی کودک و نوجوانان را بخوانید.
- چرا گاهی بچه ها از کلمات نامناسبی استفاده می کنند که گاه حتی معنی آن را نمی دانند؟
فحش دادن نوعی پرخاشگری کلامی است و در بسیاری از موارد جنبه یادگیری دارد. کودک از والدین یا در مهد و حتی از فیلم ها و برنامه های کودک الفاظ زشت را می آموزد و برای جلب توجه اطرافیان و ابراز خود یا تحریک احساسات دیگران و به خشم آوردنشان و حتی برای لجبازی و شکستن محدودیت ها، از آن استفاده می کند.
این موضوع به سن کودک بستگی دارد. 2 تا 3 سالگی سن لجبازی کودکان است وکودک بدون اینکه مفهوم الفاظ را بداند، ممکن است این کلمات را به زبان بیاورد. مواهه تند و قاطعانه یا برعکس تعجب کردن و خندیدن به کودک می تواند باعث این رفتار شود. در این سن نادیده گرفتن رفتار بهترین عملکرد است و به تغییر آن کمک می کند. این نوع رفتارها در کودکان دوره ای است. در سنین نوپایی مدت کوتاهی ممکن است کودک الفاظ نامناسب را استفاده و بعد رفتار دیگری را جایگزین آن کند.
در سنین بالاتر کودک متوجه معنی دشنام می شود و برای بزرگ نشان دادن خود در مقابل دوستان ممکن است مخصوصا در مدرسه از این کلمات استفاده کند یا آنها را از دوستانش بیاموزد و به خواهر و برادرهایش بگوید. نادیده گرفتن رفتار کودک در این سن کمک کننده نیست و والدین باید نارضایتی خود را اعلام کنند.
وقتی کودک از این الفاظ استفاده می کند، اگر والدین از لحن کودکانه فرزندشان خوششان بیاید و به او بخندند یا واکنش خیلی تند نشان دهند این رفتار در کودک تثبیت می شود. در این شرایط اقوام درجه یک و حتی دو باید هماهنگ با هم برخورد مناسبی نشان دهند یعنی روشی مشابه والدین را انتخاب کنند. باید به کودک فهماند که این الفاظ نامناسب است و نباید از آنها استفاده کند. اگر با وجود تذکرات رفتار تکرار شد باید از روش های تنبیهی استفاده کرد.
—————————————————————————————————-
منظور از تنبیه چیست؟
منظورم از تنبیه محرومیت است. مثلا والدین وقتی کودک حرفی نامناسب زد، به ازای هر سال سن کودک یک دقیقه او را به اتاق دیگری بفرستند و نیم ساعت بعد از پایان محرومیت به او بی توجهی کنند و نارضایتی خود را اعلام کنند یا اسباب بازی مورد علاقه اش را برای چند ساعت از کودک بگیرند و بعد از آن بدون آنکه کودک متوجه شود، به اتاقش بفرستند یا مثلا از بردن کودک به پارک یا جایی که دوست دارد، خودداری کنند.
—————————————————————————————————-
اگر کودک در محلی عمومی یا در مهمانی حرف نامناسب زد، چطور برخورد کنیم؟
اگر کودک در مهمانی یا در محیط عمومی از الفاظ نامناسب استفاده کرد، باید او را کنار بکشید و بخواهید به این رفتار خود پایان دهد. قبل از مهمانی هم والدین باید از روش های تشویقی استفاده کنند و مثلا به کودکشان گوشزد کنند اگر از این الفاظ استفاده نکند، به او جایزه می دهند.
روش های تشویقی باید تا حد ممکن کلامی و غیرمادی باشد تا کودک شرطی نشود. لبخند محبت آمیز یا آفرین گفتن یا نهایتا جایزه دادن به کودک کافی است. در صورتی که کودک به این روش توجه نداشت و رفتار خود را تکرار کرد، باید والدین به همراه او محیط را ترک کنند. اگر این رفتار چند بار تکرار شود، کودک متوجه حد و مرز کلامی می شود و رفتارهای پرخاشگرانه کلامی خود را کنترل خواهدکرد.
—————————————————————————————————-
از تشویق و تنبیه برای اصلاح رفتار و کلام نوجوانان هم می توان استفاده کرد؟
نه، استفاده از این روش ها در سنین پایین موثر است. از 10 سالگی به بعد روش های رفتاری جوابگو نیست و باید از روش های دیگری استفاده کرد. در سنین بالا باید روی خود کودک کار کرد و برنامه های رفتاردرمانی داشت.
حالا اگر اطرافيان در كنار كودك اقدام به ناسزاگويي كنند، بهترين برخوردي كه ميتوانيم با آن فرد داشته باشيم تا براي كودك هم آموزش محسوب شود، چيست؟
ببينيد؛ اگر يکي از والدين کودک بيمار باشد، ممکن است گاهي ناسزاگويي کند. بهترين كار در اين موارد اين است كه براي كودك، بيماري والد را توضيح دهيم. به عنوان نمونه بگوييم که: «پدرت حالش خوب نيست» يا «پدرت رفتار نامناسبي انجام ميدهد» يا … مساله اصلي اين است كه بايد بر حسب سن كودك به تحليل اين شرايط بپردازيم. اگر كودك دبستاني است و ميتوان با او در تعامل كلامي قرار گرفت با او صحبت ميكنيم و مسايل را برايش توضيح ميدهيم. اگر كودك در سنين نوجواني است، ميتوانيم از او كمك و مداخله درماني بگيريم.
به عنوان نمونه از او بپرسيم: «به نظر تو چه كار كنيم بهتر است تا اين مشكل پدرت حل شود؟»
اگر كودكي خيلي كوچك است، توصيه ميكنم والدين اجازه ندهند كودك در آن شرايط بيمارگونه براي مدتي طولاني قرار بگيرد زيرا كودكان كوچكتر بسته به جنسيتشان از والد همجنس فحاششان الگو ميگيرند بنابراين اگر هر كدام از والدين ديدند كه والد ديگر از مسالهاي ناراحت و عصباني است و احتمال فحاشي و ناسزاگويي وجود دارد، كودك را از او دور يا حواسش را پرت كنند. اگر هم اين مساله رخ داد و كودك درباره آن سوال كرد بايد براي او توضيح دهند كه اين رفتار، رفتار مناسبي نيست. ضمن اينكه نبايد وجهه والد را هم نزد كودك خراب كرد.
حالا اگر والدين سهوا جلوي كودك حرف بدي بزنند و بعد بلافاصله از او عذرخواهي كنند، آيا اين عذرخواهي مورد قبول كودك قرار ميگيرد و مشکل رفع ميشود يا نه؟
به شرطي كه واقعا عذرخواهي باشد، بله! گاهي اوقات ما از حرفي كه زديم، خيلي هم خوشمان آمده ولي چون ميبينيم كودك در حال تماشا كردن ماست، از او عذرخواهي ميكنيم. در چنين مواردي كودكان خيلي هوشيارند و متوجه ميشوند كه ما از ته دلمان خيلي هم خوشحاليم كه حرف زشتي را به كسي كه از او خوشمان نميآيد، زدهايم. اين رفتار ما تاثير منفي بيشتري روي كودك ميگذارد.
اگر كودك حرف زشتي زد، آيا ميتوانيم او را تنبيه كنيم؟
حتما بايد تنبيهاش كنيم ولي تنبيه از نظر ما به هيچ وجه به معناي خشونت نيست. تنبيه از نظر من يعني محروم كردن. وقتي كودك ناسزا ميگويد اولين مرحله تنبيه، محروم كردن او از حضور در جمع است كه معمولا به اندازه سنش دقيقه تعيين ميكنيم.
به عنوان نمونه يك كودك 5 ساله بايد 5 دقيقه از جمع جدا شود چون حرف زشتي زده است. اگر اين محروميتها جواب ندهد به سراغ محروميت از چيزهايي كه مورد علاقهاش است ميرويم. ضمن اينكه يادتان باشد وقتي تنبيه را به كار ميبريم حتما براي رفتار عكس آن هم تشويق در نظر ميگيريم.
اگر كودك بلافاصله عذرخواهي كرد تا چند مرتبه عذرخواهياش را قبول كنيم؟
عذرخواهي كودك را همان بار اول قبول ميكنيم ولي عذرخواهي مانع تنبيه نميشود. بايد به او گفت: «تو را ميبخشم ولي به خاطر حرفي كه زدهاي بايد 5 دقيقه در اتاقت تنها بماني.»
آيا ناسزاگويي در بزرگسالان ريشه در دوران كودكيشان دارد؟
بعضيهايش بله! بعضي هم ميتواند عادتي باشد. كودكاني كه در محيطهاي نامناسب بزرگ ميشوند معمولا بددهن ميشوند و اين يك رفتار عادتي است كه بايد از همان كودكي اصلاح شود.
—————————————————————————————————-
گردآوری شده ی مجله ی اینترنتی دلگرم
مرجان امینی