همه چیز در مورد عدم تحمل لاکتوز یا نارسایی لاکتاز

نارسایی لاکتاز یا عدم تحمل لاکتوز

عدم تحمل لاکتوز چیست؟

عدم تحمل لاکتوز نوعی عدم توانایی در سوخت‌وساز و هضم لاکتوز یا قند شیر در بدن است. و علت آن فقدان آنزیم لاکتاز در دستگاه گوارش، جهت شکستن پیوندهای لاکتوز می‌باشد. از نشانه‌های این بیماری می‌توان درد شکم، نفخ، باد شکم، اسهال، تهوع و بازگشت اسید به مری را ذکر کرد

هنگامی که بدن فردی نتواند لاکتوز موجود در شیر و دیگر محصولات لبنی را هضم کند اصطلاحا می‌گویند فرد دچار عدم تحمل لاکتوز شده است. بدن این افراد بعد از مصرف محصولاتی که دارای لاکتوز هستند از خود واکنش‌هایی مانند درد شکم و سفتی شکم، نفخ، باد شکم، اسهال، تهوع و بازگشت اسید به مری را نشان می‌دهد. البته این مشکلات خطرناک نیستند اما آرام و قرار فرد را به هم می زنند.

علت عدم تولید آنزیم لاکتاز در بدن

تولید آنزیم لاکتاز در بدن انسان معمولا بعد از 2 سالگی بصورت تدریجی ، کاهش می یابد و بعد از مدتی کامل از بین می رود. این کاهش تولید لاکتاز در ۶۰ تا ۸۰ درصد جوامع مختلف وجود دارد. علت اصلی عدم تولید

تا قبل از سن ۲ سالگی کاهش فعالیت آنزیم لاکتاز بندرت دیده می‌شود ولی تا بزرگسالی ۶۰ تا ۸۰ درصد در جوامع مختلف این کاهش را نشان می دهند . کاهش آنزیم لاکتاز دقیقاً با افزایش سن مطابقت دارد .

ما نمی دانیم که دقیقا علت عدم تولید آنزیم لاکتاز چیست ! چرا بدن برخی افراد نمی تواند لاکتاز تولید کند ؟ این مشکلی نادر نیست. حدود 30 تا 50 میلیون نفر در امریکا نمی توانند لاکتوز را تحمل کنند. ژنتیک در این امر دخالت دارد و حدود 70% مردم دنیا دچار عدم تحمل لاکتوز هستند !

علائم و نشانه های عدم تحمل لاکتوز

دردهای شکمی ، سفتی شکم ، نفخ ، اسهال و باد شکم پس از مصرف غذاهای حاوی لاکتوز از علائم شایع این بیماری است . به دلیل کاهش در جذب مواد انرژی زا در شیرخوار این کودکان دچار نقص در رشد هستند . عدم جذب در موادی مثل چربی و همچنین کلسیم و فسفر داریم که باعث علائم پوکی استخوان، ریکتز و استئومالاسی می گردد.

این علائم به دلیل ااثر اسموتیک لاکتوز ( میل به جذب آب به داخل روده) و تولید اسیدهای آلی و دی‌اکسید کربن ناشی از تخمیر لاکتوز توسط میکروارگانیسمهای روده‌ای است.

راه های تشخیص اینکه شما دچار عدم تحمل لاکتوز هستید یا خیر

تست تحمل لاکتوز:

واکنش بدن به دریافت مایعی که حاوی سطوح بالای لاکتوز است را اندازه می‌گیرد. 2 ساعت پس از نوشیدن این مایع ، آزمایش‌های خون برای اندازه‌گیری میزان گلوکز خون انجام می‌شود . اگر سطح گلوکز افزایش نیافت ، بدین معنی است که بدن نوشیدنی غنی از لاکتوز را بخوبی هضم و جذب نمی‌کند.

تست هیدروژن تنفسی:

این تست هم نیازمند نوشیدن مایع حاوی لاکتوز فراوان است. سپس پزشک میزان هیدروژن موجود در بازدم را در فواصل منظم اندازه می‌گیرد. بطور طبیعی میزان خیلی کمی هیدروژن قابل شناسایی است. ولی اگر بدن لاکتوز را هضم نکند ، لاکتوز در کولون توسط باکتریهای روده تخمیر شده و هیدروژن و دیگر گازها را آزاد می‌کند که توسط روده جذب شده و نهایتاً از راه بازدم خارج می‌شود. میزان بالای هیدروژن اندازه‌گیری شده در بازدم ، نشاندهنده عدم هضم لاکتوز است.

تست اسیدیته مدفوع:

تست اسیدیته ی مدفوع می‌تواند برای شیرخواران و کودکانی که قادر به تحمل دیگر تست‌ها نیستند مورد استفاده قرار گیرد. تخمیر لاکتوز هضم نشده باعث ایجاد لاکتیک اسید و اسیدهای دیگر می‌شود که در نمونه مدفوع قابل شناسایی هستند.

آیا عدم تحمل لاکتوز همان حساسیت به شیر است؟

خیر. حساسیت واکنش سیستم ایمنی بدن است؛ در حالیکه، عدم تحمل لاکتوز مربوط به گوارش است. لیکن، علائم آنها ممکن است شبیه به هم باشد. برای نمونه، درد شکم یا اسهال پس از مصرف شیر نه تنها می تواند ناشی از عدم تحمل لاکتوز باشد بلکه ممکن است به خاطر حساسیت به شیر باشد.

در افرادی که به شیر آلرژی دارند به محض خوردن شیر، سیستم ایمنی بدن لاکتوز موجود در آن را یک مهاجم خارجی فرض می‌کند و با آن مبارزه می‌کند. از علائم نشان دهنده حساسیت به شیر می‌توان به خس خس سینه، اسهال و استفراغ اشاره کرد.

راه های درمانی برای عدم تحمل لاکتوز

هرچند مکملهای حاوی لاکتاز ساخته شده‌اند ولی افراد دچار عدم تحمل لاکتوز معمولاً با کاهش میزان محصولات لبنی مصرفی و استفاده از محصولات ویژه تولید شده برای افراد دچار این مشکل ، تسکین می یابند.

مقادیر کمتر لبنیات اغلب بهتر تحمل می‌شوند. میزان لاکتوز تمام محصولات لبنی یکسان نیست. به عنوان مثال ، پنیرهای سفت مثل پنیر سوئیس یا چدار ، میزان کمی لاکتوز دارند و بطور کلی هیچ عارضه‌ای ایجاد نمی‌کنند. ماست معمولاً بهتر تحمل می‌شود زیرا باکتری‌های مورد استفاده در فرایند تهیه ، بطور طبیعی آنزیمی تولید می‌کنند که لاکتوز را می شکند.

شیر بدون لاکتوز بنوشید

افرادی که مشکل لاکتوزی دارند باید مراقب مواد لبنی مصرفی خود باشند. این مشکل در هر فردی مختلف است. بعضی افراد با مصرف لبنیات گاهاً دچار مشکل می‌شوند و در برخی افراد هر گونه مصرف لبنیات نیز مشکل‌ساز است. این گونه افراد باید شیر بدون لاکتوز یا کم لاکتوز مصرف کنند.

مکمل آنزیم مصرف کنید

اغلب، در افرادی که مشکل هضم لاکتوز دارند، با مصرف مکمل‌های آنزیم، این مشکل حل می شود. این مکمل‌ها، لاکتوز شیر را به قند تبدیل می‌کنند. در نتیجه افرادی که این مشکل را دارند، با مصرف این مکمل‌ها می‌توانند به راحتی شیر و سایر لبنیات را مصرف کنند.

غذاهای مصرفی خود را یادداشت کنید. نشانه‌های نارسایی لاکتوز در افراد مختلف، متفاوت است. به همین دلیل بهتر است غذاهایی که مصرف می‌کنید را بنویسید تا اگر مشکلی پیش آمد، بدانید بخاطر کدام غذا بوده تا دفعه بعد آن را مصرف نکنید.

به ترکیبات غذاها دقت کنید

بعضی غذاها دارای ترکیبات لاکتوزدار هستند، غذاهایی که لبنیات در آنها به کار رفته است. حتی مراقب سالاد و قهوه هم باشید. چون ممکن است سس و خامه داشته باشند که هر دو لاکتوز دار هستند.

به پزشک مراجعه کنید تا پزشک تشخیص دهد چه غذاهایی مناسب شما هستند.

برای تشخیص نارسایی لاکتوز، آزمایش لازم نیست. در ضمن بدانید که اگر مراقب نباشید و به این موضوع اهمیت ندهید، این مشکل جدی شده و تبدیل به بیماری‌های گوارشی مثل سلیاک و کرون می‌شود.

توصیه های مناسب برای افرادی که دچار عدم تحمل لاکتوز هستند

چه غذاهایی محتوی لاکتوز هستند؟

اگرچه لاکتوز به‌طور طبیعی تنها در شیر و فرآورده‌های آن وجود دارد، ولی مقداری از آن ممکن است در بعضی غذاها پنهان شده باشد. افرادی که تحمل لاکتوزشان بسیار کم است، باید مراقب کمترین مقادیر لاکتوز موجود در غذاها باشند.

بعضی غذاهایی که ممکن است محتوی لاکتوز باشند عبارتند از:

• نان؛
• غلات فرآوری‌شده‌ی صبحانه‌؛
• انواع پودر سوپ‌ فوری؛
• مارگارین (کره‌ی گیاهی)؛
• برخی کالباس‌ها؛
• سس‌های سالاد؛
• آب‌نبات؛
• چیپس و سایر میان‌وعده‌های فرآوری‌شده؛
• پنکیک، بیسکویت و کوکی؛
• پنیرهای نرم مانند پنیر خامه‌ای؛
• شیر؛

برای خرید هوشمندانه، باید برچسب روی مواد غذایی را بخوانید. در ترکیبات تشکیل‌دهنده علاوه بر شیر و لاکتوز، نباید کشک، محصولات تهیه‌شده از شیر، پودر شیر خشک و پودر شیر خشک بدون چربی نیز وجود داشته باشند. اگر هریک از این موارد در ترکیبات تشکیل‌دهنده‌ی محصول وجود داشته باشند، آن محصول محتوی لاکتوز است.

به مدد قوانین اخیر، محصولات حاوی مواد شیری (یا دیگر مواد آلرژی زای رایج) باید کامل و واضح روی برچسب درج شوند. به این ترتیب، کار شما بسیار راحت تر شده است.

بعضی افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز می توانند میزان اندکی از لاکتوز را تحمل کنند در حالیکه سایرین حتی ذره ای از آن را هم نمی توانند تحمل کنند. شما می توانید از طریق آزمون و خطا دریابید که کودکتان به چه اندازه و به کدام مواد لبنی حساس است.

برای نمونه، بعضی انواع پنیر نسبت به بقیه از لاکتوز کمتری برخوردار هستند و در نتیجه هضم آن ها آسانتر است.

چنانچه کودک شما بسیار نسبت به هضم لاکتوز حساس باشد قاعدتا شما تصمیم به حذف تمام انواع خوراکی های لاکتوز دار می گیرید. در غیر این صورت شاید تصمیم بگیرید مقدار اندکی از برخی مواد لبنی را به او بدهید که در این صورت شاید بهتر باشد آن را با دیگر مواد غذایی همراه کنید تا هضم آن آسانتر باشد.

اطمینان حاصل کنید که تمام نیازهای تغذیه ای کودک شما برآورده شده است. شاید به خاطر مشکل عدم تحمل لاکتوز مجبور شوید بعضی از مواد لبنی را از رژیم غذایی کودک تان حذف کنید. با حذف لبنیات باید دیگر منابع کلسیم را جایگزین کنید تا استخوان ها و دندان ها قوی و محکم باقی بمانند. منابع غنی کلسیم غیر لبنی عبارتند از: سبزیجات دارای برگ سبز، شیر سویا، توفو، بروکلی، ماهی سالمون، پرتقال و نان های غنی شده.

دیگر مواد مغذی مورد نیاز ویتامین آ، ویتامن د، ریبوفلاوین و فسفر می باشد. مشورت با یک متخصص تغذیه بسیار سودمند است.

امروزه محصولات لبنی بدون لاکتوز در فروشگاه ها فراوان است. آنها همه مواد مغذی موجود در لبنیات را به غیر از لاکتوز در خود دارند.

با این همه، چنانچه باز هم برایتان سخت است که تمام مواد مغذی مورد نیاز بدن کودک تان را بدون لبنیات برای او فراهم آورید با پزشک او مشورت کنید تا در صورت امکان برای او مکمل تجویز نماید.

رژیم غذایی مناسب مبتلایان به عدم تحمل لاکتوز:

افراد دچار عدم تحمل به لاکتوز ، که ماده قندی اصلی موجود در لبنیات است، به علت نقصان آنزیم لاکتاز، که این قند را در دستگاه گوارش تجزیه می ‌کند، در صورت مصرف زیاد لاکتوز دچار علائم ناخوشایندی مانند تهوع، دردهای چنگه‌ای شکم، نفخ و آروغ زدن، و اسهال می‌ شوند.

شروع ظهور علائم این بیماری معمولا از ۲ سالگی به بعد است. اولین قدم در برخورد با این عارضه این است که مطمئن شوید بیماری زمینه ‌ای دیگری مانند سندروم روده تحریک ‌پذیر، بیماری سلیاک، آلودگی انگلی عامل ایجاد آن نیست. در صورتی که تشخیص عارضه عدم تحمل لاکتوز قطعی شود، باید در نظر داشت که این عارضه باعث آسیب جسمی خاصی نمی ‌شود، هرچند که علائم آن آزارنده است.

با تست کردن فراورده‌های لبنی مختلف می ‌توان پی برد که کدامیک از آنها مشکل کمتری ایجاد می‌ کند. ممکن است برخی از این افراد ماست را تحمل کنند اما با شیر مشکل داشته باشند. مسئله مهم دریافت کلسیم به مقدار کافی است.

اگر رژیم غذایی عاری از لاکتوز برای عدم تحمل به لاکتوز تجویز شود، این رژیم غذایی باید حاوی یک منبع جایگزین کلسیم و یا مکمل ‌های کلسیم باشد تا میزان توصیه ‌شده روزانه کلسیم به بدن فرد برسد.

توصیه های دیگر به والدین:

نوشیدن میزان های کم شیر به عنوان مثال ۴ تا ۸ اونس با وعده های غذایی در طول روز مفید است.

سعی کنید که ماست را که علائم عدم لاکتوز کمتری ایجاد می کند، انتخاب کنید.

پنیرهای کهنه لاکتوز کمتری دارند و انتخاب مناسب تری هستند.

شیرهای فاقد لاکتوز به راحتی در سوپرمارکت ها قابل دسترس هستند.

منابع کلسیم جایگزین عبارتند از:

کلم بروکلی، کلم بروکسل، انجیر خشک، و ماهی ساردین که در میان غذاهای غیر لبنی حاوی بالاترین میزان کلسیم هستند.

غلات غنی شده از کلسیم و آب پرتقال گزینه های واقعی و مناسبی هستند. البته باید به والدین در مورد مصرف آب میوه به علت قند بالای آن برای کودکان هشدار داد.

عدم تحمل لاکتوز در کودکان

بدن نوزادانی که نارس به دنیا می آیند اغلب تا مدتی نمی تواند آنزیم لاکتاز کافی تولید کند. زیرا سطح این آنزیم به طور طبیعی در سه ماهه آخر دوران بارداری افزایش می یابد.

مشکل عدم تحمل لاکتوز در بدن عموما در سال های ابتدایی مدرسه و دوران نوجوانی بروز می کند. البته ممکن است زودتر هم خود را نشان بدهد اما بسیار بعید است که در کودکان اتفاق بیفتد.

خیلی به ندرت نوزادی با این مشکل به دنیا می آید (مگر این که نوزاد این ژن را از هر دوی والدین به ارث ببرد.) در این صورت نوزاد از بدو تولد به دلیل عدم تحمل لاکتوز مبتلا به اسهال شدید شده و نمی تواند لاکتوز موجود در شیر مادر یا شیر خشک را تحمل کند. بنابراین، باید یک شیر با فرمول خاص و بدون لاکتوز برای او تجویز شود.

چنانچه نوزاد شما اسهال شدید داشت، احتمالا بدن او موقتا نمی تواند آنزیم لاکتاز تولید کند و به احتمال قوی مشکل عدم تحمل لاکتوز را به مدت یک یا دو هفته خواهد داشت.

تجویز برخی داروها نیز ممکن است به کاهش تولید آنزیم لاکتاز در بدن منجرشده و در نتیجه به طور موقت سبب مشکل عدم تحمل لاکتوز شود. برخی از افرادی که در طولانی مدت در شرایطی هستند که مشکلات روده ای ایجاد می کند (مانند بیماری های سلیاک یا کرون)، ممکن است دچار عدم تحمل لاکتوز نیز بشوند.

چطور بفهمم که کودکم حتما دچار عدم تحمل لاکتوز است؟

مجددا تاکید می کنم بعید است که کودک شما در این سن نشانه های عدم تحمل لاکتوز را نشان دهد، اما با دکتر خود مشورت کنید. او پرسش هایی درباره علائم کودک شما می پرسد تا احتمال ابتلا را تخمین بزند. شاید از شما بخواهد در طول چند هفته آتی تمام منابع خوراکی لاکتوزدار را از رژیم غذایی کودک خود قطع کنید تا دریابد علائم فروکش خواهد کرد.

چنانچه کودک مبتلا به عدم تحمل لاکتوز باشد، بین 30 دقیقه تا 2 ساعت بعد از خوردن شیر مادر یا فراورده های لبنی (مانند ماست و پنیر و …) دچار اسهال، گرفتگی شکمی و نفخ نوزاد می گردد.

فقط برخی افراد دچار عدم تحمل لاکتوز می توانند کمی لبنیات را بدون این که دچار ناراحتی شوند مصرف کنند. این در حالیست که سایر افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز حتی مصرف جزئی لبنیات را نمی توانند بدون ناراحتی بگذرانند.

اگر کودک شما هر بار که یکی از فراورده های لبنی را مصرف می کند دچار بثورات خارش دار یا تورم صورت، لب یا دهان می شود، یا علائمی همچون کهیر، اشک ریزی یا آب ریزش بینی دارد به احتمال زیاد به یکی از پروتئین های موجود در شیر حساسیت دارد.