همه چیز در مورد تزریق پلاکت

موارد تزریق پلاکت

تزریق پلاکت برای رفع مشکل علائم ناشی از ترمبوسیتوپنی یا کاهش تولید پلاکت صورت می گیرد. پلاکت‌ها یا ترومبوسیت‌ها اجزای مسطحی هستند که در خون وجود دارند و از بقیه سلو‌ل‌های خونی بسیار کوچک‌ترند. این ساختارها حاوی آنزیم‌هایی هستند که باعث انعقاد خون می‌شوند و وظیفه اصلی آنها جلوگیری از خون‌ریزی و خارج شدن گلبول‌ قرمز از داخل رگ است بنابراین کاهش پلاکت خون مقدار باعث خونریزی خواهد شد.

پلاکت عمل مهمی در هموستاز طبیعی دارد و بدون آن بیمار خونریزی می کند برای بیماران دچار کاهش پلاکت و یا اختلال عمل پلاکت ، تزریق پلاکت می تواند در جلوگیری از خونریزی موثر باشد. سابقه درمانی استفاده از پلاکت به حدود ۵۰ سال قبل برمی گردد .

پلاکت ها اجسام کروی یا بیضوی کوچکی به قطر ۴ – ۲ میکرون هستند که از قطعه قطعه شدن سیتوپلاسم سلولهای بزرگی به نام مگاکاریوسیت در مغز استخوان حاصل می‌شود. پلاکتها فاقد هسته هستند و با وجود این چون در مهره داران پست سلولهای هسته‌داری به نام ترومبوسیت معادل پلاکتها می‌باشند پلاکتها را ترومبوسیت نیز می‌نامند. عمر متوسط پلاکتها ۱۱ – ۸ روز است.هر پلاکت توسط غشایی غنی از گلیکوپروتئین محصورشده و بررسیها بیانگر وجود آنتی ژنهای گروههای خونی در غشای پلاکتها می‌باشد.

در نمونه‌های خونی رنگ آمیزی شده پلاکتها دارای یک ناحیه محیطی به رنگ آبی روشن به نام هیالومر و یک ناحیه بنفش مرکزی به نام گرانولومر می‌باشند.ناحیه هیالومر حاوی دسته‌ای از میکروتوبولها در زیر غشا و تعدادی میکروفیلامنت می باشد.

اجزای اسکلت موجود در ناحیه هیالومر به تغییر شکل پلاکت و ترشح محتویات گرانولهای آن کمک می‌کند. گرانولها حاوی یون کلسیم ، سروتونین ، فیبرینوژن ، فاکتور رشد مشتق از پلاکت و پروتئینهای دخیل در انعقاد خون می‌باشند.

تعداد پلاکتها در خون محیطی در روز زیاد و در شب کاهش می‌یابد این امر احتمالا به میزان کار و استراحت بستگی دارد. پس از کار سنگین بدنی تعداد پلاکتها در خون انسان ۳ تا ۵ برابر بیشتر می‌شود.

دلایل پایین بودن پلاکت خون عبارتند از

• بزرگ شدن طحال
• خون ریزی شدید و مصرف پلاکت
• لوسمی یا سرطان خون
• ترومبوسیتوپنی
• انواع وراثتی کمبود پلاکت
• انعقاد منتشر خون در داخل رگ ها
• شیمی درمانی بعد از سرطان
• عفونت و نارسایی مغز استخوان

همچنین بیماری آرتریت روماتویید، کم خونی فقر آهن، مشکلات بعد از برداشتن طحال، بعضی سرطان ها و بیماری های ژنتیکی خاص نیز باعث افزایش مقدار پلاکت خون می شوند.

تزریق پلاکت و مکانیسم اثر آن

پلاکتهای خون در زمان خونروش به سرعت شکسته شده و فاکتورهایی را که در انعقاد نقش داشته و موادی را که باعث انقباض لخته می‌شوند و به درون پلاسما آزاد می‌کنند. از شکسته شدن پلاکتها ماده‌ای به نام سروتونین (5- هیدروکسی تریپتامین) به خون آزاد می‌شود این ماده خاصیت انقباض رگی را دارد. بنابراین پلاکتها نه فقط از طریق هموار کردن انعقاد خون بلکه از طریق انقباض رگی نیز از خونروش جلوگیری می‌کنند.

انعقاد خون عملی است که برای جلوگیری از اتلاف خون در هنگام ایجاد زخم صورت می‌گیرد. خون در محل بریدگی منعقد می‌شود و سدی را پدید می‌آورد که مانع خروج خون می‌شود. حتی زمانی که خون در داخل بدن نیز از درون رگها خارج شود، منعقد می‌شود. عمل انعقاد شامل تشکیل لخته است که از مایع خون که در این حالت به آن سرم گفته می‌شود جدا می‌شود. لخته خون شامل یک شبکه تور مانند است که سلولهای خون بخصوص گلبولهای قرمز و پلاکتها به این شبکه‌ها می‌چسبند.

در بدن این رشته‌ها از پروتئین مخصوصی به نام فیبرین تشکیل شده‌اند. فیبرین که پروتئینی نامحلول است از پروتئین دیگری به نام فیبرینوژن درست می‌شود که در پلاسما محلول است. در پلاسما پروتئین دیگری به نام پروترومبین وجود دارد که به کمک ویتامین K در کبد ساخته می‌شود.

پروترومبین در اثر ماده فعال کننده‌ای که در هنگام انعقاد خون بوجود می‌آید به ترومبین تبدیل می‌شود و وجود یون کلسیم نیز برای این تبدیل لازم است. ماده فعال کننده پروترومبین از سلولهای مجروح بدن و بویژه پلاکتهای صدمه دیده آزاد می‌شود. ترومبین حاصل با یک عمل آنزیمی فیبرینوژن را به فیبرین تبدیل می‌کند.

آزمایش های تائید کننده کمبود پلاکت و نیاز به تزریق پلاکت

برای تشخیص پایین بودن پلاکت خون لازم است که آزمایش کامل شمارش سلول‌های خونی (CBC) انجام شود. پزشک می‌تواند از نتایج این آزمایش تعداد سلول‌های خونی بیمار ازجمله پلاکت‌ها را بفهمد. همچنین ممکن است پزشک صلاح ببیند که خون‌تان از لحاظ آنتی‌بادی‌هایی که بدن علیه پلاکت‌ها تولید می‌کند، آزمایش شود. این آنتی‌بادی‌ها پروتئین‌هایی هستند که پلاکت‌ها را از بین می‌برند و گاهی بر اثر مصرف برخی داروهای خاص مانند کلوپیدوگرِل (پلاویکس) و گاهی نیز به عللی نامعلوم تولید می‌شوند. به‌علاوه شاید نیاز باشد که آزمایش‌های مربوط به تشکیل لخته مانند آزمایش زمان نسبی ترومبوپلاستین (PTT) و آزمایش زمان پروترومبین (PT) نیز انجام شوند. انجام این آزمایش‌ها فقط به نمونه‌گیری ساده از خون نیاز دارد. در آزمایشگاه مواد شیمیایی خاصی را به نمونه اضافه می‌کنند تا ببینند چقدر طول می‌کشد تا خونِ آزمایش‌شده لخته شود.

موارد استعمال تزریق پلاکت

اگر چه در بالین بیمار بیشتر تزریق پلاکت در تأمین پلاکت بیماران خونی شیمی درمانی شده به کار می رود ولی پلاکت در طب بالینی موارد استعمال متعددی دارد.

١- کاهش پلاکت ، شیمی درمانی ، آپلازی مغز استخوان ، میلو دیسپلازی ارثی و اکتسابی ، بیماری ایدز .
٢- افزایش مصرف پلاکت مانند : پورپورای ترمبوسیتوپنی ایدیوپاتیک (ITP) ، انعقاد منتشر داخلی عروقی ( DIC) ترمبوتیک ترمبوستوپنیک پورپورا ( TTP) ، بزرگی طحال ، ایدز ، عفونت منتشر ( SEPSIS ) وکاردیوپولموناری بای پاس ( در همه این موارد بطور اورژانس و کم اثر)
٣- اختلال عمل پلاکت : اختلالات مادرزادی ، عمل پلاکت – اختلال عمل پلاکت در اعمال قلبی عروقی ، اختلال عمل پلاکت به علت داروها

به طور کلی شایع ترین و قدیمی ترین موارد مصرف پلاکت در بیمار تحت شیمی درمانی و بیمار دچار کم خونی آپلاستیک می باشد موارد استعمال جدیدتر عبارت است از عمل باز قلب و جراحی فوری در آن ها که دارو های ضد پلاکت مصرف کرده اند

از طرف دیگر در TTP ممکن است تزریق پلاکت حال عمومی بیمار را بدتر کند و در آن ها که به علت تزریق هپارین دچار ترمبوسیتوپنی شده اند نیز تزریق پلاکت موجب بدتر شدن علائم می شود.

توصیه : در آن ها که خونریزی ندارند و فقط تپش پورپورا در پوست دارند تزریق پلاکت ضروری نیست . در آن ها که خونریزی مخاطی دارند ( پورپورای مرطوب) تزریق پلاکت ضروری است در این موقع سطح پلاکت بیمار معمولا بین ۵ هزار تا ده هزار است.

تب بالاتر از ٣٨ یا لزوم جراحی کوچک میزان پلاکت ضروری را به ٢٠ هزار در میکرو لیتر افزایش می دهد. در افرادی که آسپرین مصرف کرده اند میزان پلاکت قبل از عمل جراحی عمومی باید حدود ۵٠ هزار در میکرو لیتر باشد.

وجود گلبول های سفید و گلبول قرمز نا خواسته در کیسه پلاکت موجب عکس العمل به تزریق پلاکت می شود. پلاکت ها از نظر آنتی ژن گلبول قرمز در نظر گرفته می شوند اشخاص دارای RH منفی باید گروه پلاکتی RH منفی دریافت کنند تزریق پلاکت با صافی پلاکت و یا تحت اشعه اولترا ویوله Ultrviolet قرار دادن پلاکت موجب کاهش آلوایمونیزاسیون و کاهش مقاومت به تزریق پلاکت می شود.

موارد لزوم تزریق پلاکت

موارد لزوم تزریق پلاکت خونریزی بر اثر ترمبوسیتوپنی و یا اختلال عمل پلاکتی ( ترمبو سیتوپنی ) می باشند. بیماری های انعقاد منتشر داخل عروقی ، عفونت خونی (سپسیس ) تب ، طحال بزرگ ، آلو ایمونیزاسیون و اتو آنتی بادی همگی در موثر بودن تزریق پلاکت تاثیر دارند و میزان پلاکت بیمار را پس از تزریق کاهش می دهند .

برای تزریق پلاکت نیازی به انجام تست کراس ماچ نیست ولی سازگاری از نظر سیستم ABO و Rh باید وجود داشته باشد که البته سازگاری ABO مهمتر از Rh می باشد زیرا Ag های Rh روی پلاکتها معمولا وجود ندارند. در مورد گلبولهای قرمز گلبول قرمز فردی با گروه AB گیرنده عمومی است ولی پلاسما و پلاکت چنین فردی دهنده عمومی است زیرا Ab ضد هیچ Ag را ندارد.

تزریق پلاکت در موارد کاهش پلاکت به دلایل متعدد

۱- ترومبوسیتوپنی به دنبال بدخیمی، شیمی درمانی و کاهش تولید پلاکت
۲- DIC که منجر به شکستن و مصرف زیاد پلاکتها می شود.
۳- ITP : ترومبوسیتوپنی ایدیوپاتیک پورپورا که یک اختلال اتوایمیون می باشد در این بیماری حتی پلاکت تزریقی هم توسط سیستم ایمنی فرد تخریب می شود و بنابراین تزریق پلاکت راه درمان مناسبی نیست.
۴- اسپلنومگالی، داروها و عفونت ها

افزایش تعداد پلاکت ها با روش های ساده بدون نیاز به تزریق پلاکت

۱- ورزش شدید و قدرتی باعث افزایش میزان پلاکت می شود.
۲- قرص های ضد بارداری باعث بالا رفتن مقدار پلاکت می شوند.
۳- داروی استامینوفن پلاکت را کاهش می دهد.
۴- پرهیز از غذاهای سودازا
۵- مصرف عرق کاسنی صبح ناشتا ۱ لیوان
۶- مصرف شربت سوداک هر شب ۳ قاشق در یک لیوان آب خنک
۷- حجامت زیر نظر پزشک
۸- دم کرده بابونه روزانه ۱ لیوان میل شود و یا عرق بابونه روزانه یک استکان میل شود.

بیشتر بخوانید:

علت پایین بودن پلاکت خون چیست؟ آیا خطرناک است؟

کمبود پلاکت خون در دوران بارداری و عوارضی که به همراه دارد

پلاکت خون مصنوعی تولید شد

گردآوری توسط بخش سلامت

مجله دلگرم