نقش نیت در اعمال و عبادات ما چیست ؟

نیت به چه معناست ؟

نیت به معنای عزم و قصد قطعی بر انجام عمل است. انسان عاقل و مختار اعمالش خالی از نیت نیست و اساسا انجام عملی بدون قصد، محال است. نیت در عبادات نقشی تعیین کننده دارد لذا نیت عبادت باید دارای ویژگی های خاص باشد تا انسان را برای بهره مندی بیشتر از برکات عبادت مهیا کند.

نیت، نه تنها در فضیلت عبادت مؤثر است بلکه در صورت عدم احراز شرایط وعدم اشتمال بر قیودی خاص، موجبات بطلان عمل را فراهم خواهد آورد. این امری است که فقها برای اثبات آن به قرآن (بینه : ‎5)، سنت (لا عمل الابنیة)، عقل (اصل عقلی قربی بودن عبادت) و اجماع استناد کرده اند.

مهمترین شرطی که عبادت باید داشت باشد قصد قربت است که وجه ممیز عبادات از عادات است. علاوه بر آن، فرد باید اجمالا بداند، چه عبادتی را انجام می دهد و حین عمل نیز نیابد به گونه ای دچار غفلت وفراموشی شود که صورت نیت به کلی از ذهنش محو شود. ضمن آنکه ریا، شرک ومانند آن را از ساحت عبادت، دور بدارد.

خدای تعالی درباره ی نیت می فرماید:
«قُلْ اِنَّ صَلوتی وَ نُسُکی وَ مَحْیَایَ وَ مَمَاتی لِلّهِ رَبِّ الْعَالَمینَ» (سوره ی انعام آیه ی ۱۶۲)
«بگو به درستی که نماز و اعمال و زندگی و مرگ من، همه برای خداوند جهانیان است.»

نیت به معنای قصد است و قصد حلقه ی اتصال بین علم و عمل می باشد، چرا که اگر کسی نداند که باید کاری را انجام دهد قصد انجام آن را نمی‌نماید و تا چنین قصدی نکند آن عمل صورت نمی گیرد، و مبدأ سیر و سلوک قصد است و بایستی سالک مقصد معیّنی را در نظر بگیرد و چون مقصد کمال مطلق است باید نیّت تقرّب به حق تعالی باشد، زیرا که کامل مطلق ذات پاک اوست.

اگر چنین حالتی پیدا شد نیّت بدون عمل از عمل بدون نیت بهتر خواهد بود،

پیامبر اکرم (ص) فرمود:
«نِیَّهُ المُؤمِنِ خَیرٌ مِن عَمَلِهِ»
نیّت انسان مؤمن بهتر از عمل اوست.

نیت به منزله ی روح

چون نیت به منزله ی روح و عمل به منزله ی جسم است و باز آن حضرت فرمودند:

«اَلاَعمالُ بِالنِّیّاتِ» (اعمال با نیّت شکل می گیرند) چنان که حیات جسم مشروط به وجود روح است، و فرمودند:
«وَ لِکُلِّ امریءٍ ما نَوی وَ مَن کانَ هِجرَتُهُ اِلیَ اللهِ وَ رَسولِهِ فَهِجرَتُهُ اِلیَ اللهِ وَ رَسولِهِ وَ مَن کانَت هِجرَتُهُ اِلیَ الدُّنیا یُصیبُها اَو امرَأَهٍ تَزَوَّجَها فَهِجرَتُهُ اِلی ماهاجَرَ اِلَیهِ»
«هر کسی در هر کاری هر نیّتی که بکند به آن دست خواهد یافت، و هر کس که به سوی خدا و پیامبرش هجرت کند هجرتش به سوی خدا و پیامبرش صورت می گیرد، و هر کس که به سوی دنیا هجرت کند که بخواهد به آن دست یابد و یا بخواهد با زنی ازدواج کند هجرت او به سمت همان چیزی است که به آن هجرت نموده است.»

و امّا عمل خیری که با قصد قربت صورت بگیرد مقتضی حصول کمال است چنان که خداوند می فرماید:
لا خَیْرَ فی‏ کَثیرٍ مِنْ نَجْواهُمْ إِلاَّ مَنْ أَمَرَ بِصَدَقَهٍ أَوْ مَعْرُوفٍ أَوْ إِصْلاحٍ بَیْنَ النَّاسِ وَ مَنْ یَفْعَلْ ذلِکَ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ فَسَوْفَ نُؤْتیهِ أَجْراً عَظیماً (سوره ی نساء آیه ی ۱۱۴)
در بسیاری از نجواهای شما خیری نیست مگر آن کس که فرمان به صدقه ای و یا کار پسندیده ای و یا اصلاح بین مردم بدهد و اگر کسی این‌ها را به قصد به دست آوردن رضای الهی انجام بدهد به زودی اجر عظیمی به او خواهیم داد.

حضرت امام صادق (علیه السّلام) فرمودند:
همانا دوزخیان در دوزخ جاویدند زیرا در دنیا نیت دارند که اگر جاوید بمانند در آن همیشه نافرمانی خدا کنند و همانا اهل بهشت در آن جاویدند برای آنکه نیت آن ها در دنیا این است که اگر همیشه در آن بمانند از خدا اطاعت کنند.

پس آنان و اینان به وسیله ی نیت، جاوید بمانند، سپس قول خدا تعالی را خواندند «بگو هر کس عمل می کند بر طبع و منش خود» (سوره ی اسراء آیه ی ۸۴) و فرمودند: یعنی بر نیت خود.

نتیجه :

عبادات از لحاظ میزان وابستگی به نیت در یک حد نیستند، میان آن ها تفاوت وجود دارد.برای مثال، شخصی که برای خودنمایی نماز می خواند، فقط ممکن است مورد تشویق افراد مؤمن و نمازخوان قرار گیرد; اشخاصی که به نماز اهمیت نمی دهند هرگز او را تشویق نمی کنند. آن چیزی که در این جا موجب می شود تا انسان ریا کند، جذب قلوب مؤمنان است.اما در امور عام المنفعه مثل، ساختن مدرسه و بیمارستان و مانند آن ها، هم مسلمان و هم غیر مسلمان استقبال می کند.بنابراین، زمینه خودنمایی و ریا در پول خرج کردن بیش تر است تا در نماز خواندن.کم تر کسی است که برای نماز خواندن به شخصی رای بدهد، اما اگر کسی پول خرج کند، احتمال این که افراد بیش تری به او رای بدهند وجود دارد.از این رو، انگیزه افراد در عبادات فردی و عبادت هایی که نفعی برای مردم دارد، متفاوت است.