معرفی مناطق دیدنی ورزنه در اصفهان
جاذبه های گردشگری ورزنه
ورزنه شهری است از توابع بخش بن رود استان اصفهان و در مرکز ایران است. این شهر با جمعیت ۱۱۹۲۴نفر (برآورد ۱۳۹۰) می‌باشد. در نزدیکی باتلاق (تالاب بین المللی) گاوخونی واقع شده‌است. ورزنه تنها شهر ایرانی است که زنان آن به طور سنتی چادر سفید بر سر می‌کنند.
وجه تسمیه ورزنه
درباره وجه تسمیه ورزنه مطالب زیادی نقل شده است که در این دو مورد به واقعیت نزدیک‌تر است. افراد محلی قبول دارند که ورزنه به معنای کشت دانه و کاربر روی زمین است که این مطلب با این خصوصیات و موقعیت شهر ورزنه، انطباق دارد. کلمات هم خانواده بسیاری، که از ریشه کلمه رزیدن می‌آید . ورز: کشت و کار ، ورزنده: کشاورز، برزگر ورزکار: کشاورز ، ورزداد: گاوی که با آن زمین را شخم می‌زنند دوم اینکه: دو کتاب ادبیات داستانی ایران نوشته محمد قائمی در صفحه ۸۹ این گونه آمده است: حضرت زرتشت یاران خود را به سه گروه تقسیم کرده است. ختیو یا خودمانی که بی اندازه به او نزدیک بودند. (ورزنه) یا ورزندگان که کشاورزان و دامپروران بودند و آریا منش که از دوستان او بشمار می‌آمدند.
سابقه تاریخی ورزنه
ورزنه از دیرباز از نقاط پر جمعیت و مشهور روی‌دشت اصفهان بوده و هر جا نامی از روی‌دشت آمده، از ورزنه هم نام برده و یا آن را توصیف کرده‌اند. در بخشی از گزارش‌های معروف پترس گیلانتز (۱۱۳۵) درباره ورزنه چنین آمده‌است:
«ورزنه در ۳۰ کیلومتری اخند واقع گردیده‌است. این قصبه بزرگ محلی است که قبل از قرن چهاردهم میلادی مرداب گاوخونی در آنجا متوقف می‌شده‌است. در این مجموعه که زیر یک آفتاب نرم‌نشدنی خرد شده‌است، خانه‌های مسدود آن طور که می‌توانند از خود حرارت را خارج از اختیار بیرون حفظ می‌کنند. در اینجا بادگیرهای متعددی وجود دارد که ابعاد بعضی از آنها به اندازه اطاقی است که باید تهویه شود. پلی که قبلاً شرح دادیم، با ده دهانه روی رودخانه زاینده‌رود زده شده‌است. بازده آب این قسمت غالباً بیش از مقداری است که در ۷۰ کیلومتر بالاتر وجود دارد و این موضوع را می‌توان این طور توجیه کرد که آب‌های زیرزمینی حاصل از نفوذ حوضه‌های عظیم که در دامنه‌ها هستند، به طرف دره سرازیر می‌شوند».
آداب و رسوم ورزنه
ورزنه به عنوان شهر کبوتران سفید از (زنان چادر سفید) شناخته شده و این در نگاه نخست و در هنگام ورود به شهر توجه هر بیننده‌ای را جلب می‌کند بنا به گفته نفیسی: رنگ سفید در نظر ایرانیان قدیم ارزش دینی داشته، و روحانیون زرتشت لباس پنبه‌ای می‌پوشیده و نوار با ارزش مقدسی از جنس پنبه را در میهمانی‌ها بر گردن می‌آویختند. این فرهنگ از آن زمان باقی مانده است. البته نظر دیگری هم وجود دارد و آن: بدلیل کشت پنبه و وجود کارگاه‌های پارچه و کرباس بافی و کاربافی در آن شهر در زمان گذشته است.
ورزنه را سفیدترین شهر ایران نامیده‌اند، چرا که هر رهگذری که گذرش بر این شهر می‌افتد، اولین چیزی که جلب توجه می‌کند، زنان و دختران چادر سفیدی هستند که به جای پوشیدن چادر سیاه متداول، چادری به رنگ کاملاً سفید به سر می‌کنند. این رسمی است که از زمان‌های گذشته و شاید به قدمت پیدایش شهر. همگی زنان ورزنه بدان پای‌بند هستند. در مورد علت آن نظرات گوناگونی شایع است، برخی معتقدند پوشیدن چادر سفید به خاطر مقابله با گرمای شدید تابستانی در این نقطه کویری است.
آثار تاریخی ورزنه
ورزنه یکی از شهرهای تاریخی استان اصفهان است که از لحاظ تاریخچه پیدایش و آثار باستانی، گنجینه‌ای بس غنی دارد و به همین دلیل است که آن را نگین شرق اصفهان نامیده‌اند. پل قدیمی ورزنه، مسجد جامع، رباط شاه‌عباسی، کارونسرا و بادگیرهای قدیمی، آب‌انبارهای متعدد، برج‌ها و کبوترخانه‌ها، قلعه‌ها و آثاری از آسیاب‌های آبی و امامزاده شاه زین‌العابدین از جمله ابنیه تاریخی این شهر محسوب می‌شوند.
مسجد جامع تاریخی ورزنه
بر اساس مدارک موجود بنای اولیه مسجد جامع ورزنه بر روی بقایای یک آتشگاه قدیمی بوده‌است که از تاریخ دقیق آن اطلاعی در دست نیست، اما ساختمان مسجد جامع به صورت کنونی را بر اساس نوشته‌های سردر مسجد به زمان تیموریان منسوب می‌دانند. محراب مسجد از کاشیکاری زیبایی ساخته شده و در مجاورت آن منبری بنا شده‌است. دور تا دور هلال محراب با خط ثلث بر زمینه لاجوردی آیات ۳۷ تا ۴۱ سوره آل عمران نوشته شده و در پایان آن تاریخ ۸۴۷ قمری. ذکر شده‌است. این مسجد همچنین دارای دو ایوان است که یکی در سمت شمال و جنب مناره و دیگری در سمت جنوب و در نزدیک گنبد مسجد واقع شده‌است.
هلال داخل ایوان جنوبی شامل کتیبه زوجی کوفی ثلث بوده، کتیبه کوفی با آن خط طلایی و کتیبه ثلث آن با خط سفید بر زمینه لاجوردی آراسته شده‌است. بین دو ایوان شمالی و جنوبی حیاط مربع‌شکل قرار دارد که حوضی در میان آن وجود دارد. همچنین در قسمت مغرب و مشرق مسجد به صورت طولی دو شبستان قرار دارد و مناره جلوی مسجد با ارتفاعی در حدود ۲۰ متر دارای یک راه پله آجری مارپیچ برای دسترسی به قسمت بالای آن می‌باشد. در کتیبه‌های تاریخی سردر مسجد جامع بر زمینه لاجوردی نام شاهرخ بهادرخان و محمود ب مظفر ورزنه‌ایملقب به عماد و نام خطاط آن سید محمد نقاش آمده‌است. آثار آتشکده زرتشتی نیز در همین محل مربوط به دوره قبل از اسلام یافت شده است. کاشی کاریهای موجود در سردرب، مناره، شبستان و سردر گنبدخانه این بنای تاریخی به عصر تیموری باز می گردد. این مسجد از نظر انجام مراسم مذهبی همچنان یکی از پر رونق ترین مساجد منطقه محسوب می شود.
پل تاریخی ورزنه
پل تاریخی ورزنه یادآوردی است از یافته‌های فنی و معماری قدیم در عمران منطقه و ایجاد ارتباط بین حال و گذشته. بروز حوادث طبیعی و فرسایش، طی قرون متمادی خساراتی را به این پل موجب شده و آن را به مخروبه کرده‌است. ساختمان استوار و جثه پای این پل با پایه‌های توپر از لحاظ ایستادگی در برابر شدت عوامل طبیعی از ارتعاش بی وقفه ناشی از ضربات مستمر و پیاپی امواج پر تلاطم آب رودخانه زاینده رود در فصول پر آبی و طغیان گرفته تا نزولات هر چند کم و گرما و سرما طی قرون و اعصار توانسته‌است تاکنون باقی بماند.
این پل با آجر ساخته شده و دارای ۱۰ چشمه که هفت چشمه یا طاق آن به طول ۶۷ متر و عرض پل ۶٫۵ متر و ارتفاع از سطح آب ۶ متر و عرض چشمه‌ها ۴ متر است. و بسیار قدیمی و بنای آن مربوط به دوره دیلمیان و سلجوقیان ا ست ولی مردم آن را به سیف اله اردکانی نسبت می‌دهند اما گویا ۳ چشمه دیگر را به طول ۱۹ متر مردم سخت کوش ورزنه در یکصد و چهل سال قبل ساخته و به آن افزوده‌اند و در حال حاضر جزو آثار قدیمی است که تردد روی آن نمی‌شود. نقل شده‌است شخصی بنام سیف الله اردکانی آنرا بنا نموده است.
در حال حاضر به خاطر قدمت و اهمیت این پل رفت و آمد وسایل نقلیه روی آن صورت نمی‌گیرد و عابران پیاده حق عبور از این پل را دارند و وسایل نقلیه از روی پل فلزی که در ۲۵۰ متر غرب همین پل ساخته شده عبور می‌کنند از لحاظ استحکام نیز باید گفت که با بذل توجهی که مردم و مسئولین به این اثر تاریخی داشته‌اند و دارند هنوز محکم و پا بر جا باقی مانده‌است. هم اکنون مسؤلان جهت ارتباط جاده حسن آباد به گردنه ملااحمد پل فلزی دیگری را در ۵۰۰ متر شرق پل قدیم ورزنه احداث کرده‌اند و مسافرین زیادی از مقصد شیراز به مبداء مشهد از این مسیر تردد می‌کنند.
جاذبه های گردشگری ورزنه
کویر خارا (کویر ورزنه)
کویر خارا که در بین طبیعتگردان با عنوان کویر ورزنه معروف است، یکی از کویرهای استان اصفهان به شمار می رود که در ۱۰۰ کلیومتری شرق اصفهان و ۱۵۰ کیلومتری غرب یزد قرار دارد. کویر خارا که در بین طبیعتگردان با عنوان کویر ورزنه معروف است، یکی از کویرهای استان اصفهان به شمار می رود که در ۱۰۰ کلیومتری شرق اصفهان و ۱۵۰ کیلومتری غرب یزد قرار دارد.کویر خارا از شرق به تالاب گاوخونی، از شمال به شهرستان ورزنه و زاینده رود، از جنوب به حسن آباد و از غرب به محور ارتباطی حسن آباد به ورزنه محدود می شود. آن از حاشیه زاینده رود و نقطه آغاز ریگزار تا انتهای آن واقع در جنوب غربی تالاب گاوخونی در حدود ۴۵ کیلومتر و عرض آن در نواحی شمالی در حدود ۳۵ کیلومتر است که این عرض در جهت جنوبی کاهش می یابد. در نواحی جنوبی این عرض به ۵۰۰ متر میرسد.
پوشش گیاهی منطقه بدلیل رطوبت یالای تالاب گاوخونی بسیار غنی است. در قسمت ریگزار پوشش گیاهی عمدتا درختچه های تاغ و اسکمبیل است. همچنین بوته های نسی، تق تقو و سایر گیاهان ماسه پسند در نواحی ریگزار به وفور قابل مشاهده است. در نواحی کویری بوته های شور بیابانی و بندرت اشنان قابل مشاهده است. در دیواره ماسه ای محیطی این ریگزار، پوشش گیاهی خاصی قابل مشاهده نیست.
پوشش جانوری این منطقه در سالهای گذشته بسیار غنی و قابل توجه بوده است. ولی در سالهای اخیر بدلیل خشک شدن تالاب گاوخونی، شکار بی رویه و تخریب زیستگاه غنای خود را از دست داده است. در حال حاضر جانورانی همچون شغال، روباه شنی، جرد، پا مسواکی، شاهین، سارگپه بیابانی، گربه شنی، افعی شاخدار، مار جعفری، مار شتری، تیر مار، انواع عقرب، خرگوش و خار پشت بیابانی در منطقه قابل مشاهده است.
روستای کفرود ورزنه
این روستا از توابع دهستان رودشت شرقی به مرکزیت کفران ،فارفان می باشد و فاصله ی آن تا مرکز بخش شهر ورزنه ۱۴ کیلومتر است و فاصله ی آن تا شهر اصفهان ۱۰۲ کیلومتر است. ودر موقعیت ۳۲ درجه ۲۳ دقیقه شمالی و ۵۲ درجه و ۳۱ دقیقه جنوبی قرار گرفته است . ارتفاع این روستا از سطح دریا ۱۴۸۳ متر می باشد.تعداد خانوار این روستا ۲۷۵ و جمعیت آن ۱۸۲۶ نفر می باشد.این روستا یکی از روستاهای کهن بخش است که متاسفانه از آثار تاریخی آن بجز اندکی باقی نمانده است و می توان به مسجد شیر علی ، باقی مانده قلعه تاریخی و قبرستان قدیمی که امامزاده نیز در آن واقع شده است اشاره کرد.شغل اکثر مردم این روستا کشاورزی است که متاسفا نه ازسال۱۳۸۰تا کنون (۱۳۹۲) براثر خشک سالی رونق خودرا ازدست داده و همچنان کشاورزی نه تنها در این روستا بلکه در بخش بن رود دچار نوسانات زیادی می باشد به گونه ایی که در چند سال اخیر کشاورزی مدام یک روند صعودی ونزولی را طی کرده است. آب مزارع کشاورزی این روستا از رودخانه زاینده رود تامین می شود از محصولات اصلی کشاورزی این روستا می تو ان گندم ،جو ،چغندر علوفه ایی و پنبه را نام برد.
کبوتر خانه ورزنه
با پیمودن راهی کوتاه و گذشتن از مزارع پنبه در حاشیه جاده از دور بنایی آجری و عظیم خودنمایی می‌کند که روزگاری نه چندان دور و در دل مزارع، کبوتران بی‌شماری (حدود ۲۵ هزار کبوتر) در دل خود جای داده بود تا به ازای این خانه امن، حاصلخیزی را با کود خود به زمین کشاورزان هدیه کنند. اینجا کبوترخانه است و از بام آن می‌توانید بار دیگر شهر را از این منظر ببینید. نمای لانه های کبوتر داخل این بنا شبیه کندوهای زنبور است که زیبایی خاصی به آن بخشیده است.
منزل میرمیران ورزنه
این خانه با قدمت بیش از 400 سال یکی از مهمترین و قدیم ترین بناهای ورزنه می باشد که به بزرگترین شخصیت حکومتی ورزنه تعلق داشته است. سقف اتاق نقاشی معروف این خانه در بردارنده داستان های و حکایات زیادی است از جمله داستان های نقاشی شده خسرو و شیرین، میدان کارزار نقش جهان و سپاهیان صفوی زیبایی خاصی به این بنا داده است مجموعه میرمیران دارای دو خانه تاریخی است که قسمت جنوبی این خانه دارای تزیینات مقرنس، کاربندی، نقاشی دیواری با تصاویر پرندگان، شکار حیوانات و گل های شاه عباسی و خط با رنگهای اخرایی و عنابی و تزیینات کشته بری و مقرنس است.
قلعه قورتان ورزنه
این قلعه در فاصله ۱۰ کیلومتری جاده ورزنه به اصفهان، نزدیک روستای قورتان قرار گرفته. ارگ قورتان از دوره دیلمیان به‌جا مانده. اینطور معروف است که بعد از ارگ بم، این قلعه بزرگترین قلعه خشتی ایران به‌حساب می‌آید. بیرون قلعه هم باقی‌مانده مسجد دوطبقه و وسیعی را می‌شود دید که در دوره ایلخانیان ساخته شده.
گاو چاه ورزنه
در حال حاضر این سازه به شکل سنتی خود احیا گردیده است گاوچاه در واقع روش سنتی آبکشی از چاه می باشد که در شرق اصفهان مرسوم بوده است و برای این کار نیاز به گاو سیستانی بوده که نژاد خاصی از گاوه بوده که دارای کوهان می باشد. این گاوها در هر دور رفت‌وبرگشت، بیشتر از ۲۰۰ لیتر آب از چاه بیرون می‌آورند، اما با پیشرفت فناوری همه چیز تغییر کرد و این روزها فقط به صورت نمادین برای گردشگران اجرا می‌شود.
تالاب گاو خونی ورزنه
نام این تالاب در نوشته های قدیمی به صورت های گوناگون یافت شده است از جمله: گودخونی، گور خونی، گاوخانه، گاوخانی که مهمترین وجه تسمیه آن به شرح زیر است:
۱- در فرهنگ دهخدا در توضیح واژه گاوخونی آمده است از دو کلمه گاو و خانی ترکیب شده است که گاو به معنی بزرگ و خانی به معنی چاه و مرکبا به معنی چاه بزرگ استفاده می‌کند.
۲- تعریف دیگری نیز واژه گاوخونی مرکب از (گابه gabae یا gavae )و کلمه خانی (=خانیکxanic پهلوی) که قسمت اول گاو بعداً به گبی جی و گی تبدیل شده است به معنی اصفهان. خانی نیز به معنی چشمه و حوضه آبگیر و مرکبا به معنی آبگیر اصفهان برداشت می‌شود.
3- همچنین بعضی‌ها اعتقاد بر این است که در گذشته گور خرهای بسیاری در این تالاب زندگی می کردند و اکوسیستم منطقه خیلی مرطوب تراز زمان فعلی بوده که موجب جذب شکارچی می‌شده است و حتی در حکایت‌ها آمده است بهرام گور در حین شکار گور خر در این باتلاق فرورفته است و ممکن است یکی از وجه تسمیه‌های آن گورخونی بوده است که بعداً به گاوخونی تبدیل شده است.
دریاچه نمک خارا ورزنه
۵۰ متر که از ورزنه به‌سمت روستای خارا برانیم، در جنوب تالاب گاوخونی، یکی از بزرگترین نمک‌زارهای را می‌بینیم. دریاچه نمک خارا پر از بلورهای نمک است که میان‌شان جلبک‌های قرمز دیده می‌شود. اینجا معدن نمک است و روزانه برای مصرف صنعتی، از آن نمک استخراج می‌کنند.
آسیاب شتر ورزنه
سازه ای قدیمی که کاربرد آن تبدیل حبوباتی مثل (گندم، جو، ارزن) به آرد بوده است.
چشمه دستگرد و معبد آناهیتا ورزنه
در فاصله 45 کیلومتری ورزنه در کنار یک تپه سنگی چشمه ای خود جوش وجود دارد و بر بالای آن یک بنای غیر معمول قرار دارد که به معبد آناهیتا معروف است.
بیشتر بخوانید:
مناطق دیدنی و تاریخی صائین قلعه
معرفی مناطق دیدنی و تاریخی قمصر
گردآوری توسط بخش گردشگری
مجله دلگرم
