علل، علائم، تشخیص و درمان وجود آهن زیاد در بدن
آهن زیاد در بدن
مقدار زیاد آهن در بافت هایی مانند قلب، لوزالمعده و کبد تجمع می یابد و باعث افزایش بار آهن می شود.
هموکروماتوزیس یا آهن زیاد در بدن
وجود آهن زیاد در بدن : اضافه بار آهن یکی از شرایط جدی و مزمنی است که باید به درستی تشخیص و درمان شود.
اگر درست تشخیص داده نشود، منجر به بیماری هموکروماتوزیس می شود و زندگی فرد را تهدید می کند.
از آنجا که از دست دادن خون به معنای از دست دادن آهن می باشد، لذا هموکروماتوزیس در زنان به دلیل خونریزی عادت ماهانه، کمتر از مردان اتفاق می افتد.
علل وجود آهن زیاد در بدن
- اکثر موارد هموکروماتوزیس، ژنتیکی می باشد
- اختلالات خونی
- هپاتیت مزمن که باعث افزایش مقدار جذب آهن می شود
- مصرف بیش از اندازه آهن (بیشتر به شکل مکمل)
برای کاهش سطح آهن خون بیمار، معمولا از حجامت استفاده می شود. حجامت به سادگی خون را از بدن بیرون می برد.
علائم زیادی آهن در بدن
علائم اولیه هموکروماتوزیس عبارتست از :
- خستگی
- کمبود انرژی
- ضعف
- کاهش وزن
- درد عضلانی
- درد شکمی
- توقف خونریزی ماهیانه
در مرحله بعدی، علائم زیر نمایان می شود:
- علائم نقصان غده جنسی
- ناراحتی در تنفس و تنگی نفس
اگر بازهم هموکروماتوزیس پیشرفت کند، دارای علائم زیر می شود:
- آرتریت
- نامنظم بودن عملکرد کبد
- عدم تحمل گلوکز
- تخریب پانکراس و ایجاد دیابت
- خستگی شدید
- کم کاری هیپوفیز
- کم کاری تیروئید
- هایپوگنادیسم
- کاردیومیوپاتی و آریتمی قلب
- سیروز کبدی
- سرطان کبد
- نارسایی قلبی
- پانکراتیت
- رنگدانه های پوست، خاکستری رنگ و یا برنزی
عوامل موثر بر پیشرفت بیماری هموکروماتوزیس (بالا رفتن آهن خون)
- افزایش مصرف آهن در رژیم غذایی
- مصرف الکل
- مصرف ویتامین C
- عفونت ها
- از دست دادن آهن از طریق خون دادن و یا عادت ماهانه
- عوامل محیط زیستی
عوامل تاثیر گذار بر ازدیاد آهن در خون
1. سابقه فامیلی و خانوادگی
بزرگترین عامل خطر برای هموکروماتوزیس، ارثی می باشد.
2. اصل و نسب
انگلیسی ها، اسکاندیناوی هلندی، آلمانی ها، ایرلندی ها و فرانسوی ها بیشتر در معرض خطر این بیماری قرار دارند.
3. جنسیت
مردان نسبت به زنان بیشتر در معرض خطر قرار دارند. زنان به خاطر عادت ماهیانه و بارداری، کمتر به این بیماری دچار می شوند.
اما این بیماری در زنان بعد از یائسگی و یا هیسترکتومی (برداشتن رحم با عمل جراحی)، افزایش می یابد.
بدون مشورت پزشک، مکمل آهن را مصرف نکنید.
تشخیص اضافه بار آهن در بدن
تشخیص این بیماری به سختی صورت می گیرد.
با دو آزمایش خون می توان مقدار آهن موجود در بدن را اندازه گرفت: در حالت ناشتا، آزمایش ترانسفرین اشباع و آزمایش فریتین سرم.
اگر یکی از خانواده شما دچار هموکروماتوزیس بود، به پزشکتان اطلاع دهید تا برای شما آزمایش ژنتیک را انجام دهد.
بیوپسی کبد نیز یکی از راه های اندازه گیری آهن در کبد می باشد.
روش های کاهش آهن در بدن
آهن از فلزاتیست که دفع آن برای بدن بسیار مشکل است، پزشکان معمولاً اهدای خون و یا داروهای شیمیایی که به نام شوینده فلزات سنگین هستند مانند Defresal ،Penicilamine و EDTA را تجویز می کنند.
معایب این روش ها
1. اهدای خون
در اهدای خون آهن فعال و غیر فعالی که فقط در خون می باشد دفع می شود که البته دفع آهن فعال نکته جالبی نمی باشد و معمولاً آدرس درستی به جایی که آهن تجمع پیدا کرده داده نمی شود.
همچنین سایر مواد مفید بدن نیز دفع می گردد.
در ضمن هموگلوبین و سایر فاکتورهای خونی نیز کاهش می یابد.
2. شوینده های شیمیایی
این شوینده ها نیز همان مشکلات اهدای خون را به همراه دارند یعنی کاهش آهن فعال و غیر فعال خون همراه با دفع سایر فلزات مفید مانند روی، منگنز و….، این داروهای شیمیایی عوارض جانبی شدیدی مانند تخریب کبد و کلیه ها را همراه دارند و استفاده از آن ها به هیچ عنوان توصیه نمی شود.
3. حجامت
معایب حجامت نیز تا حدودی مانند اهدای خون می باشد.
برای کاهش سطح آهن خون بیمار، معمولا از حجامت استفاده می شود. حجامت به سادگی خون را از بدن بیرون می برد.
هنگامی که این بیماری مشخص شد و بافت و یا اعضای بیمار دچار تخریب نشده بود، می توان با حجامت به زندگی معمولی برگشت.
در بیمارانی که تخریب در بافت و یا عضوی از بدن صورت گرفته است، می توانیم با استفاده از حجامت از پیشرفت هموکروماتوزیس و تخریب بیشتر بافت جلوگیری کنیم.
یکی از معمولی ترین درمان ها شامل: 1 تا 2 بار در هفته و به مقدار 500 میلی لیتر خون، حجامت می باشد.
حجامت تا زمانیکه خون اضافی در بدن موجود است، ادامه دارد.
مقدار آهن موجود در خون را در هر مرحله از درمان اندازه می گیرند.
طول درمان و مدت درمان بستگی به سن، جنس، دلیل برای تشخیص و شدت علائم دارد.
هنگامیکه سطح آهن خون، طبیعی و نرمال شود، حجامت را 3 تا 4 بار در سال و با توجه به علائم فرد، سطح هموگلوبین و فریتین انجام می دهند.
درمان آهن زیاد در بدن
اولین گام برای کنترل و کاهش میزان آهن در بدن اصلاح برنامه غذایی است:
- منابع غذایی که دارای بار آهن زیاد می باشند باید از برنامه غذایی حذف شوند، شامل انواع گوشت قرمز، تخم مرغ، تخم آفتاب گردان، مغزها مانند پسته، بادام، گردو و تمامی محصولات تولید شده از آرد گندم و…
- جایگزین کردن مرغ به عنوان منبع پروتئین به جای گوشت قرمز و تخم مرغ
- حدف مکمل های غذایی که دارای آهن و یا ویتامین سی می باشند و جایگزینی ویتامین سی تزریقی (IM or IV) به جای خوراکی به منظور جبران کمبود این ویتامین در بدن
- نخوردن آب پرتقال و سایر مواد غذایی که دارای ویتامین سی یا حالت اسیدی هستند همراه با وعده های غذایی
- جداسازی وعده های غذایی: خوردن غذاهای پروتئینی با سایر غذاها به ویژه با سبزیجات و کربوهیدرات ها سبب افزایش جذب آهن می شود، بدین منظور باید وعده های غذایی پروتئینی بصورت مستقل و جدا خورده شود.
- از دیدگاه ما خوردن چای زیاد با غذا به منظور کاهش جذب آهن روش مناسبی نیست به دلیل اینکه کافئین آن سبب تضغیف غدد آدرنالین و بروز مشکلاتی دیگر و سرانجام حاد تر شدن مشکل ازدیاد آهن می شود و همچنین چایی دارای مقادیر بالای مس می باشد که البته سبب کاهش جذب آهن در روده ها می گردد اما مصرف زیاد آن از طرفی سبب ازدیاد مس در بدن شده که مشکلاتی دیگر برای کبد و متابولیزم بدن به وجود می آورد.
- خوردن دوز و نوع مناسب از مکمل های کلسیم، منیزیم، روی و … با غذا به منظور کاهش جذب آهن
- تنظیم سطح سایر مواد معدنی بدن و تقویت فعالیت غدد آدرنالین به منظور تولید بیشتر ferritin و ceruloplasmin: با افزایش انرژی بدن و فعالیت غدد آدرنالین، قابلیت بدن در تولید Ferritin بیشتر می شود تولید ferrtin نیاز مند وجود سطح کافی روی، مس و پروتئین حمل کننده آن ceruloplasmin می باشد که با تقویت فعالیت غدد آدرنالین تولید آن بیشتر می شود، بدین منظور انتخاب دوز مناسب سایر مواد معدنی باید با توجه به آنالیز مو انجام شود. مصرف سرخود مکمل های غذایی ممکن است نتیجه منفی به دنبال داشته باشد، افزایش قابلیت بدن در تولید Ferritin سبب استفاده از آهن غیر فعال که در بدن ذخیره شده است می شود.
- تقویت فعالیت کبد، کلیه ها و پوست به منظور دفع آهن و سایر فلزات سنگین اضافی، استفاده از سونای اینفرارد و استفاده از گیاهان افزاینده فعالیت صفرا و کبد مانند milk thistle و Dandelion بسیار مفید می باشد.
- انتخاب دوز و نوع مناسب از شویندهای طبیعی فلزات سنگین که شامل Nac , L-Taurine, Alpha liopic Acid و…
نکات تغذیه ای
- مصرف نکردن مکمل های آهن
- مصرف نکردن مواد غذایی دارای آهن، از قبیل انواع گوشت
- مصرف نکردن مواد غذایی دارای ویتامین C. این ویتامین به جذب بیشتر آهن کمک می کند. مانند مرکبات
- مصرف نکردن الکل
نکات ضروری درباره مکمل آهن
بدون مشورت پزشک، مکمل آهن را مصرف نکنید. هنگامی که آزمایش خون می دهید و پزشک می بیند که کمبود آهن دارید، در آن صورت به شما مکمل آهن تجویز می کند.
بیشتر بخوانید:
علائم و راه های درمان بیماری مرگبار فیبروز کبدی چیست ؟
دیابت شیرین : پیشگیری، عوارض و راه های درمان دیابت ملیتوس
آنچه باید از بیماری دیابت بی مزه بدانید !
