علت خواندن سوره حمد در نماز چیست ؟
دلیل خواندن سوره حمد در نماز
در حدیثی امام رضا(ع) می‌فرماید: اگر کسی بپرسد: چرا به مردم دستور داده شده تا در نماز قرآن بخوانند؟ در جواب گفته می‌شود: این دستور براى این است که قرآن متروک و مهجور نشود، بلکه با خواندن و شنیدن در نماز، در جامعه منتشر شود و از گزند فراموشی در امان بماند.
اگر بپرسد: چرا در هر قرائتى باید حتماً سوره حمد خوانده شود و نه سوره دیگری؟ در جواب گفته می‌شود: براى این‌که هیچ سوره‌اى از سوره‌هاى قرآن مثل سوره حمد مشتمل بر جوامع خیر و حکمت نیست و شرح آن چنین است:
«مالِکِ یَوْمِ الدِّینِ» اقرار به بعث و زنده شدن مردگان و حساب و مجازات بندگان بوده و نیز با این کلام بنده ملک آخرت را برای حق تعالی اثبات نموده همان طوری که ملک دنیا را برایش ایجاب می نماید .
«إِیَّاکَ نَعْبُدُ» با این عبارت بنده رغبت و تقرّب خود به خدا را بیان کرده و نیز خبر می دهد از اخلاص عمل فقط برای خالق نه دیگری .
«إِیَّاکَ نَسْتَعِینُ» بنده با این عبارت از خدا تقاضا می کند که توفیق و عبادتش را زیاد کرده و نعمت ها و نصرتش را خالق نسبت به او ادامه دهد .
«اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِیمَ» بنده با این جمله از خدا تقاضای ارشاد کرده و نیز بدین وسیله به ریسمان هدایتش چنگ زده و هم چنین از خدا می خواهد که معرفتش را به او و به عظمت و کبریاییش زیاد نماید .
«صِراطَ الَّذِینَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ» این جمله تأکید بنده نسبت به هدایت و رغبتش در ارشاد شدن را رسانده و نیز با این عبارت بنده متذکّر نعمت های حق تعالی بر اولیائش شده و هم چنین رغبت و میلش به مثل چنین نعمت هایی را می رساند .
«غَیْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَیْهِمْ» بنده با اداء این عبارت پناه به خدا برده و استعاذه می جوید از این که در زمره معاندین و کافرین و کسانی باشد که پروردگار و امر و نهی او را خفیف و کوچک می شمرند .
«وَ لَا الضَّالِّینَ» با این کلمه بنده از خدا تقاضا می کند او را معصوم و محفوظ بدارد از این که در گروه آنان که از طریق مستقیم حق تعالی گمراه بوده و بدون عرفان چنین می پندارند که اعمال پسندیده و شایسته به جا می آورند باشد .
چرا در نماز سوره حمد را می خوانیم ؟
و بدین ترتیب در سوره حمد جوامع خیر و حکمت نسبت به امر آخرت و دنیا جمع بوده به طوری که با هیچ چیز دیگری برابری نکرده و قابل قیاس نیست. به دلیل همین ویژگی است که نماز بدون سوره حمد ناقص است .
فرق سوره حمد با دیگر سوره ها
به طور خلاصه باید بگوییم اساساً سوره حمد با سوره‌های دیگر قرآن فرق روشنی دارد. به خاطر این که سوره‌های‌دیگر همه از زبان خداست ولی این سوره از زبان بندگان است. بنده با خواندن سورة حمد احساس می‌کند که به خدا نزدیک‌می‌شود و با خدا مناجات می‌کند و پیداست که اثر تربیتی آن بسیار است. امام صادق(ع) می‌فرماید: «در دو مورد ابلیس به‌شدت ناراحت شد:
- هنگام بعثت پیامبر(ص)؛
- هنگام نزول سورة حمد ».
این سوره از دو بخش ترکیب یافته و جامع حمد و ستایش خدا و خواسته‌های بندگان است. روی همین اصل حدیثی ازپیامبر اکرم(ص) نقل شده که خداوند می‌فرماید: «سوره حمد را در نماز قرار دادم تا بین خود و بنده‌ام تقسیم کرده باشم؛ نیمی‌مربوط به من و نیمی مربوط به بنده‌ام می‌باشد». و چون بندة بی نهایت نیازمند در برابر خداوند بی‌نهایت بی نیاز قرار گرفته‌قطعاً خود را باید فراموش کند.
نخست خدا را ببیند، از او شروع کند و سپس به نیازمندی‌های خود بپردازد. در برابر او خضوع‌کند و بگوید: «غیر از تو دیگران هیچ، ستایش و خضوع من، همه مخصوص تو است.» خلاصه در اهمیت سورة حمد همین‌بس که در قرآن از جمله سورة حجر آیه 87 این سوره را با تمام قرآن همپایه قرار داده «و لقد آتیناک سبعاً من المثانی والقرآن العظیم»؛ ما سورة حمد و قرآن عظیم را به تو عطا کردیم» پس بدین دلیل است که خداوند سوره حمد را در نماز واجب نموده است .
سوره جایگزین سوره حمد در نماز :
از امام باقر (علیه السلام) درباره حکم کسى که در نمازش «فاتحة الکتاب» قرائت نکرده بود، سؤال شد; حضرت فرمود: (لاصلاة له إلاّ ان یقرأ بها); نمازش، نماز شمرده نمى شود، مگر این که در آن «فاتحة الکتاب» را قرائت کند .
در روایت دیگر مى فرمایند: (کل صلاة لایقرأ فیها بفاتحة الکتاب فهى خداج); هر نمازى که در آن «فاتحة الکتاب» خوانده نشود، ناقص است.
امیرالمؤمنین امام على(علیه السلام) مى فرمایند: هر گاه تکبیر افتتاح را گفتى، پس سوره حمد را قرائت کن و سوره دیگرى که به آن اجازه داده شده، همراه آن بخوان… .
امام رضا(علیه السلام) مى فرمایند: گفته شده در نماز حمد خوانده شود نه سوره دیگر، زیرا هیچ سوره اى جامع تر از سوره حمد نیست.
علت خواندن سوره فاتحه (حمد) در نماز
فضیلت خواندن سوره توحید بعد از هر نماز واجب
سوره توحید (قل هوالله احد) از سوره های کوتاه قرآن کریم است که بر مداومت آن بعد از هرنماز تاکید شده است.
امام صادق(علیه‌السلام) روایت کرده: هرکه به خدا و روز قیامت ایمان دارد باید پس از هر نماز واجب خواندن سوره ﴿قُلْ هُوَ اللَّه أحَد﴾ را ترک نکند، به یقین هرکه آن را بخواند خدا خیر دنیا و آخرت را برای او گرد آورد و پدر و مادرش را و هرکه از پدر و مادرش پدید آمده می‌آمرزد.
و در حدیث دیگری وارد شده: هرکه پس از نماز واجب ده مرتبه سوره «توحید» را بخواند حق‌تعالی از حور‌العین به همسری او درآورد؛ و سید ابن طاووس از حضرت رسول(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) روایت کرده:
هرکه پس از هر نماز سوره توحید را بخواند از آسمان رحمت بر سرش فرو ریزد و آرامش بر او نازل شود و خدا به سوی او به مِهر نظر اندازد و گناهانش را بیامرزد و هر حاجت که بخواهد برآورده نماید و در امان خدا باشد.
خواندن سوره حمد در نماز
