علائم و خطرات بیماری کواشیورکور (سوء تغذیه حاد) چیست ؟
بیماری کواشیورکور چیست ؟
کواشیورکور (Kwashiorkor) یک نوع سوء تغذیه وخیم ناشی از کمبود پروتئین است. این بیماری به طور عمده در کودکان 2 تا 5 سال که از شیر گرفته می شوند و از یک رژیم نشاسته ای بدون پروتئین استفاده می نمایند، دیده می شود (با ورود بچه دوم، فرزند اول از شیر گرفته می شود).
در این بیماری با وجود کافی بودن کالری، پروتئین از نظر کمی و کیفی ناقص است و نقص پروتئین در حدی است که بدن قدرت تطابق خود با شرایط جدید را از دست داده است. در این مقاله با بیماری کواشیورکور، علایم بالینی و راه های درمان آن آشنا شوید.
بیماری کواشیورکور بیشتر در کودکان شایع است، به خصوص اگر از شیر مادر گرفته شده باشند و به مواد غذایی کافی دسترسی نداشته باشند. اگر کودکی به بیماری کواشیورکور مبتلا شود، به مراقبت های فوری پزشکی نیاز دارد.
اصطلاحات دیگری که برای بیماری کواشیورکور استفاده می شود، شامل موارد زیر است:
- سوء تغذیه پروتئین
- سوء تغذیه بدخیم
- سوء تغذیه کالری- پروتئین
چه عواملی باعث ایجاد بیماری کواشیورکور می شود ؟
بیماری کواشیورکور ناشی از سوء تغذیه شدید یا عدم دریافت پروتئین است و با بیماری ماراسموس فرق دارد. ماراسموس نوعی از سوء تغذیه است که به دلیل کمبود کالری ایجاد می شود.
پروتئین ها مسئول حفظ تعادل مایعات در بدن هستند.عدم دریافت پروتئین کافی باعث می شود که مایعات به قسمت هایی از بدن منتقل شوند که نباید در آنجا جمع شوند یعنی در بافت ها. عدم تعادل مایعات در دیواره های مویرگ ها می تواند منجر به نگهداری مایعات و یا ورم شود.
علت دقیق بروز این بیماری مشخص نیست اما کارشناسان آن را با جیره‌های غذایی که عمدتا شامل ذرت، نشاسته کاساوا و یا برنج هستند مرتبط می‌دانند. کمبود آنتی‌اکسیدان های رژیمی نیز می توانند در این زمینه نقش داشته باشند.
بیماری کواشیورکور معمولا بعد از اینکه کودک از شیر مادر گرفته می شود و قبل از اینکه کودک به سن 4 سالگی برسد، اتفاق می افتد. در این حالت امکان بروز این بیماری وجود دارد زیرا کودک دیگر نمی تواند مواد مغذی و پروتئین های مشابه را از رژیم غذایی خود به دست آورد.
این بیماری در مناطقی که منابع غذایی کم هستند و میزان سوء تغذیه بالایی دارند، بیشتر شایع است.
مواردی از بیماری کواشیورکور ناشی از اختلالات خوردن مانند بی اشتهایی در افراد بزرگسال است. طبق گفته دانشگاه بهداشت فلوریدا، بسیاری از افرادی که در خانه های سالمندان به سر می برند، با کمبود پروتئین در رژیم غذایی خود مواجه هستند.
انواع سوء تغذیه
سه فرم از سوء تغذیه حاد وجود دارد که شامل موارد زیر هستند:
- ماراسموس: کاهش شدید وزن و ضعف عضلانی به دلیل کمبود مواد مغذی و کالری
- کواشیورکور: تورم یا ادم به دلیل تجمع آب ناشی از کمبود پروتئین
- ماراسمیک کواشیورکور: ترکیبی از ضعف عضلانی و ادم دو طرفه
طبق گزارشات سازمان یونیسف در سراسر جهان، شایع ترین فرم سوء تغذیه حاد، ماراسموس می باشد که ناشی از کمبود مواد غذایی است. ماراسموس علاوه بر کودکان، بزرگسالان را نیز تحت تاثیر قرار می دهد.
این شرایط، انواع شدید سوء تغذیه هستند که نیازمند درمان فوری می باشند.
بیماری کواشیورکور بیشتر در کجا رایج است ؟
این بیماری در ایالات متحده آمریکا، به ندرت اتفاق می افتد. شیوع این بیماری در مناطق زیر بسیار زیاد است:
- جنوب شرقی آسیا
- آمریکای مرکزی
- کنگو
- پورتوریکو
- جامائیکا
- آفریقای جنوبی
- اوگاندا
بیماری کواشیورکور در مناطقی ممکن است رخ دهد که در آن مناطق، منابع غذایی کم و محدود هستند و یا سطح آموزش درباره مقوله تغذیه پائین است.
این بیماری در مناطقی که امنیت غذایی پایینی را تجربه می‌کنند، رایج تر است و آن هم به احتمال زیاد به خاطر بروز یک بلای طبیعی، خشکسالی، جنگ و یا فعالیت اقتصادی پائین است.
علائم و مشکلات بیماری کواشیورکور
سیستم ایمنی ضعیف
بیماران مبتلا به کواشیورکور در مقابل عفونت ضعیف هستند و در اثر ابتلا به سرخک و ذات الریه می میرند.
عملکرد معیوب در اثر کاهش سنتز پروتئین
در این بیماران سطح خونی آمینو اسیدها به هم خورده و سنتز پروتئین کاهش می یابد که از آن جمله می توان به کاهش سنتز آلبومین اشاره نمود.
با کاهش آلبومین خون فشار انکوتیک داخل رگ نیز کاهش پیدا می کند که به دنبال آن مقادیر زیادی مایع وارد فضای بین سلولی می گردد.
از طرفی چون کلیه ها وظیفه ثابت نگاه داشتن حجم مایع داخل رگی را به عهده دارند، بنابراین، بازجذب مایعات به داخل خون زیاد می شود و باز هم به دلیل پایین بودن فشار انکوتیک داخل رگ این سیکل معیوب تکرار می شود و در نتیجه ادم ایجاد می گردد.
بزرگ شدن کبد و ایجاد کبد چرب
یکی از وظایف کبد، سنتز ماده ای به نام بتا لیپوپروتئین (Beta Lipoprotein) است. در کواشیورکور به دلیل کاهش یا عدم سنتز پروتئین، سنتز بتالیپوپروتئین هم دچار اشکال می شود. در نتیجه چربی در کبد رسوب نموده و در این بیماران کبد بزرگ و چرب دیده می شود.
کاهش سطح انسولین خون
در بیماری کواشیورکور در شرایطی که به دلیل استرس کاهش قند خون نداشته باشیم، سطح خونی کورتیزول و هورمون رشد در حد نرمال است ولی همانند بیماری ماراسموس، سطح خونی انسولین کمی پایین تر از حد نرمال می باشد.
کاهش سطح اوره خون
در بیماران کواشیورکور به دلیل فقدان آمینو اسیدهای ضروری تغییرات آنزیمی در کبد به وجود می آید و به واسطه این تغییرات آنزیم های سازنده اسیدهای آمینه زیاد می شوند. از طرف دیگر ساخت اوره کاهش پیدا می کند و بدین ترتیب بدن سعی در حفظ منبع نیتروژنی می نماید.
در اوایل بیماری کواشیورکور، بدن سعی می کند حتی المقدور مقداری از آلبومین مایع بین سلولی را به فضای داخل سلولی هدایت کند و همچنین تا حد ممکن سطح پلاسمای آلبومین را در حد نرمال نگاه دارد ولی با طولانی شدن بیماری در نهایت این مکانیسم های جبرانی کافی نبوده و فرد دچار کاهش آلبومین و به دنبال آن ادم می شود. بدیهی است اختلالات رشد، اختلال در پاسخ های ایمنی، اختلال در پروسه ترمیم، نقایص آنزیم ها و هورمون ها که در این بیماری و همچنین در ماراسموس دیده می شوند همگی مرتبط با کاهش پروتئین در بدن می باشند.
تشخیص بیماری کواشیورکور
در زمان تشخیص بیماری کواشیورکور در یک کودک، پزشکان با گرفتن شرح حال و انجام معاینه فیزیکی، درمان را شروع می‌کنند.
پزشکان به دنبال زخم های پوستی، راش، تورم ساق پا، پاها و گاهی صورت و بازوها خواهند بود. آنها همچنین نسبت وزن کودک به قد را نیز اندازه‌گیری می‌کنند.
در برخی موارد، پزشک ممکن است دستور آزمایش خون برای میزان الکترولیت ها، کراتینین، کل پروتئین و پره آلبومین را صادر کند.
با این حال، به طور کلی از روی ویژگی های فیزیکی و رژیم غذایی کودک، می توان بیماری کواشیورکور را تشخیص داد.
کودکان مبتلا به بیماری کواشیورکور،سطح قند خون و همچنین پروتئین ، سدیم ، روی و منیزیم پائینی دارند.
درمان بیماری کواشیورکور
اگرچه بیماری کواشیورکور با سوء تغذیه مرتبط است، اما تنها با تغذیه کودک یا افراد بزرگسال نمی توان تمام اختلالات و اثرات آن را بهبود بخشید.
چنانچه کودکی به مدت طولانی از پروتئین های مناسب و مواد مغذی کافی استفاده نکرده باشد ، مصرف مواد غذایی می تواند با مشکل مواجه شود. بنابراین باید معرفی مواد غذایی به درستی و با دقت صورت بگیرد تا از بروز سندرم تغذیه مجدد جلوگیری شود.
سندرم تغذیه مجدد شامل بروز تغییراتی در الکترولیت ها و مایعات بدن است که با تغذیه مجدد و سریع افرادی که دچار سوء تغذیه هستند، اتفاق می افتد و می تواند خطر ناک و تهدید کننده زندگی فرد باشد.
بیشتر کودکان مبتلا به بیماری کواشیورکور، نسبت به لاکتوز مقاومت نشان می دهند. در نتیجه شاید نیاز باشد تا از مصرف فرآورده های لبنی پرهیز کنند و یا آنزیم هایی برای کنترل شیر مصرف کنند.
پزشکان معالج ابتدا کربوهیدرات ها و سپس پروتئین ها، ویتامین ها و مواد معدنی را پیشنهاد می دهند.معرفی مجدد مواد غذایی می تواند یک هفته و یا بیشتر طول بکشد.
علاوه بر این، وضعیت کودک در موارد خیلی پیشرفته می تواند باعث بروز شوک، کاهش فشار خون و ضربان قلب بالا شود و ممکن است نیاز به مصرف دارو برای کنترل فشار خون باشد.
عوارض بیماری کواشیورکور
عدم درمان بیماری کواشیورکور می تواند منجر به عوارض زیر شود:
- مشکلات قلبی عروقی
- عفونت مجاری ادراری
- مشکلات دستگاه گوارش
- بزرگ شدن کبد که با عنوان هپاتومگالی نیز شناخته می شود
- از دست دادن عملکرد سیستم ایمنی بدن
- اختلال در عملکرد سلول
- عدم تعادل الکترولیت ها
کودکان مبتلا به بیماری کواشیورکور ممکن است به دلیل سوء تغذیه در سنین خردسالی، به میزان قدی که مورد انتظار است، نرسند
این بیماری علاوه بر اینکه باعث ضعیف شدن سیستم ایمنی فرد می شود، ممکن است فرد را در برابر عفونت ها آسیب پذیرتر کند که می تواند منجر به بروز عوارض تهدید کننده زندگی شود. تشخیص و درمان زود هنگام، باعث بهتر شدن دیدگاه فرد شود.
نتیجه :
بیماری کواشیورکور نوعی سوء تغذیه حاد است که بیشتر در کودکان اتفاق می افتد. این بیماری به خاطر کمبود پروتئین در رژیم غذایی است که می تواند تعادل و پخش شدن مایعات در بدن را تحت تاثیر قرار دهد و اغلب منجر به ورم شکم می‌شود .
درمان موثر معمولا می تواند بسیاری از علائم و نشانه های بیماری کواشیورکور را برعکس کند. مهم است که معرفی مجدد مواد غذایی به تدریج و با دقت انجام گیرد تا از بروز سندرم تغذیه مجدد پیشگیری شود.
