علائم خطرناک بعد از ضربه به سر
ضربه به سر چه موقع خطرناک می شود + میزان مختلف ضربات
شاید از نظر بیشتر ما ضربات سر اگر باعث بیهوشی یا کما نشوند، خیلی مهم نیستند، اما بد نیست بدانید حتی ضربات به ظاهر ساده و بی‌اهمیت هم می‌توانند منجر به بیماری‌های روحی و جسمی متعددی شوند که در بعضی از موارد، بیمار تا پایان عمر از ناتوانی‌هایی نظیر صرع یا اختلالات روانی رنج میبرد.
به‌طور کلی آسیب مغزی در نتیجه برخورد ناگهانی و شدید سر با جسمی سخت پدید می‌آید که می‌تواند به صورت خفیف، متوسط یا شدید باشد.
در نوع خفیف آن، شخص آسیب دیده هوشیار است و در برخی موارد ممکن است تنها برای چند ثانیه هوشیاری خود را از دست دهد. در حالت متوسط و شدید، شخص آسیب دیده دچار عدم هوشیاری در مدت زمان طولانی‌تری می‌شود.
فراموش نشود بسیاری از ضرباتی که در زمان وقوع حادثه علائم جدی ندارند، در سنین بالاتر می‌توانند به بیماری‌هایی از قبیل سردرد و صرع منجر شوند.تمام موارد ضربه به سر را هر چند خفیف باید جدی گرفت چون ممکن است منجر به آسیب‌هایی بسیار جدی شوند.
ضربه به سر در کودکان و بزرگسالان: عوارض و درمان
ضربه خفیف
بیشتر موارد ضربه به سر خفیف هستند. اکثرا علائم خفیفی ظاهر می‌شوند مثل سردرد خفیف، حالت تهوع (بدون استفراغ)، تحریک‌پذیری و بداخلاقی، خستگی، بی‌اشتهایی و دشواری در تمرکز.اگر بعد از ضربه مصدوم بیهوش نشود.
زخمی یا آسیبی در سر و صورت نداشته باشد و علائم هشدار را نشان ندهد می‌توان ضربه را خفیف در نظر گرفت و بعید است که آسیبی به مغز رسیده باشد.اما اگر این علائم برایتان ایجاد نگرانی کرد می‌توانید به پزشک مراجعه کنید.این علائم معمولا در کمتر از دو هفته برطرف می‌شوند اما اگر بیشتر از دو هفته باقی ماندند باید به پزشک مراجعه کرد.
ضربه مغزی
جمجمه محافظی فوق‌العاده برای بافت حساس و تقریبا ژلاتینی مغز است و در بسیاری موارد مغز را از آسیب نجات می‌دهد. مغز تقریبا تمام جمجمه را پر می‌کند و فقط فضای بسیار کوچکی بین مغز و جمجمه آزاد می‌ماند.وقتی به سر ضربه می‌خورد مغز در این فضای کوچک جابجا می‌شود، اما به علت کوچکی این فضا، مثل این است که مغز در جای خود به “لرزه” در می‌آید.
اگر ضربه به سر باعث این به اصطلاح لرزش شود به آن ضربه مغزی (concussion) می گویند.ضربه مغزی اختلالی موقت در کار مغز است که در بسیاری از موارد بدون آسیب به مغز برطرف می‌شود با این حال نیاز به توجه پزشکی دارد چون ممکن است بعد از مدتی علائم آسیب جدی به مغز ظاهر شود.
معمولا گفته می‌شود که مصدوم باید چهل و هشت ساعت تحت نظر باشد.اما مصدوم این لرزش مغز را چگونه احساس می‌کند؟ اینجاست که آشنایی با “علائم هشدار” اهمیت بسیاری پیدا می‌کند.
خونریزی مغزی
وقتی به عضوی مثلا دست ضربه می‌خورد در محل ضربه تورم ایجاد می‌شود، این اتفاق در مغز هم می‌افتد اما مغز مثل دست جا برای بزرگتر شدن ندارد، بنابراین فشار داخل جمجمه بالا می‌رود که نیازمند مداخله پزشکی است.خونریزی دلیل دیگری برای افزایش فشار داخل جمجمه است.
خونریزی می‌تواند در داخل بافت مغز یا بطور شایعتر در رگهای بین مغز و جمجمه (Subdural haematoma) اتفاق بیفتد.زمانی که ضربه به سر باعث جابجا شدن مغز می‌شود ممکن است رگی در مغز پاره شود اما علائم آسیب مغزی ممکن است .
بلافاصله ظاهر نشود و چند ساعت یا حتی چند روز طول بکشد.خونریزی که ادامه پیدا کند فشار داخل جمجمه زیاد می‌شود و چون جمجمه نمی‌تواند بزرگ شود در نتیجه به بافت مغز فشار وارد می‌شود. بافت مغز زیر این فشار به تدریج له می‌شود و به عملکرد عصبی آن آسیب جدی وارد می آید. تقریبا در اکثر این موارد باید با جراحی فشار را کم کرد.
همچنین بخوانید:
چرا دچار سرگیجه میشویم؟سیاهی رفتن چشم خود را چگونه درمان کنیم؟
مهمترین علت سردرد کودکان و بهترین راه درمان این عارضه
علائم خطر ضربه به سر در کودکان
وقتی به سر کودکان ضربه می‌خورد معمولا گریه و بی‌قراری می‌کنند و بعد از مدتی آرام می‌شوند. اما زیاد اتفاق می‌افتد که بعد از آن می‌خواهند بخوابند. معمولا پس از یک چرت کودک سر حال بیدار می‌شود.اما این مسئله گاهی پدر و مادرها را نگران می‌کند و آن را خواب آلودگی ناشی از آسیب به مغز تلقی می‌کنند و اجازه نمی‌دهند کودک بخوابد.
گاهی نیز اگر کمی پیش از وقت خواب به سر کودک ضربه بخورد، پدر و مادرها مانع از خوابیدن بچه می‌شوند تا بتوانند سطح هوشیاری او را زیر نظر داشته باشند.اما نیازی به این کار نیست. فقط کافی است پس از حدود یکی دو ساعت سعی کنند کودک را بیدار کنند.
اگر کودک بیدار شد می توانند اجازه دهند دوباره بخوابد. اگر کودک غرغر و بداخلاقی کرد که چرا بیدارش کرده‌اند نشانه خوبی است.اگر پدر و مادر نگران هستند می‌توانند تا صبح با فاصله این کار را تکرار کنند. همچنین می‌توانند به تنفس او دقت کنند و ببینند آیا منظم و مثل همیشه هست یا نه.
چند توصیه هنگام ضربه به سر
- پس از ضربه به سر حتی‌المقدور تا چهل و هشت ساعت در خانه تنها نباشید و بهتر است کسی پیش شما باشد.
- اگر دارویی را به طور مرتب مصرف می‌کنید، بخصوص داروی رقیق‌کننده خون (وارفارین) با پزشک مشورت کنید.
- از مصرف الکل و قرص خواب و دارویی که پزشک تجویز نکرده خودداری کنید.
- تا سه هفته از ورزش‌هایی که امکان برخورد یا افتادن در آنها وجود دارد پرهیز کنید.
- از رانندگی، موتور یا دوچرخه سواری یا کار با دستگاه‌های خطرناک تا وقتی کاملا احساس بهبودی نکرده‌اید پرهیز کنید.
علائم هشدار بعد از ضربه به سر (باید فورا به پزشک مراجعه کرد)
- در صورتی که ضربه باعث زخم سر و صورت شده باشد، باید مطمئن شد جمجمه شکستگی ندارد. کبودی پشت گوش و دور چشم نشانه های جدی خطر هستند.
- اگر مصدوم هشیاری خود را از دست بدهد، حتی اگر بعد از چند دقیق هوشیاری خود را کاملا به دست آورد.
- خونریزی از گوش و بینی و یا ترشح مایعی بی رنگ از گوش و بینی
- اگر شدت سردرد مرتب بیشتر شود باید آن را جدی گرفت.
- اگر مصدوم لحظه حادثه یا کمی پیش از آن را به یاد نیاورد.
- استفراغ بیش از دو بار در بزرگسالان و بیش از یکبار در کودکان
- تاری دید و دوبینی
- رفتارهای عجیب که با شخصیت همیشگی مصدوم جور نیست)، پرخاشگری، بی‌قراری شدید
- تشنج
- گیجی، خواب‌آلودگی فزاینده، عدم آگاهی به زمان و مکان، ناتوانی در درک کلام یا مشکل حرف زدن
- ناشنوایی ناگهانی در یک یا هر دو گوش
- احساس ضعف و ناتوانی در حرکت دادن دست و پا و یا احساس بی حسی و ناتوانی حرکتی در صورت
- نامساوی بودن اندازه مردمک
- تنفس غیرعادی، نامنظم یا با صدای غیر عاد
- راه رفتن غیرعادی، عدم تعادل و سرگیجه شدید
راه‌های پیشگیری از وقوع فاجعه
متاسفانه به‌رغم پیشرفت‌های اخیر در علوم اعصاب، همچنان هیچ درمان خاصی برای ضایعات مغزی نخاعی پس از ضربه وجود ندارد، چراکه بافت عصبی پس از آسیب دیدن قادر به بازسازی خود نیست. به همین دلیل هم بهترین روش برای مقابله با ضربه مغزی، پیشگیری از آن است. با رعایت کردن برخی قوانین ساده، می‌توان احتمال وقوع آسیب‌های مغزی را به‌طور چشمگیری کاهش داد.
1. پروفسور گرجی یکی از راه‌های موثر در پیشگیری از بروز این صدمات را انعکاس اطلاعات جامع و کاربردی از طریق رسانه‌های گروهی نظیر رادیو و تلویزیون، روزنامه‌ها و تابلوهای تبلیغاتی می‌داند که در بسیاری از کشورهای پیشرفته به عموم مردم داده می‌شود.
وی همچنین تاکید می‌کند با توجه به این‌که قشر آسیب‌پذیرتر در کشور ما کودکان هستند می‌بایست آموزش مستمری به کودکان نیز داده شود. پیشنهاد می‌شود یک واحد درسی با همین عنوان به سایر دروس اضافه شود.
2. بستن کمربند ایمنی اصلی است که باید توسط تمام سرنشینان چه در صندلی‌های جلو و چه در صندلی‌های عقب خودرو اجرا شود. چرا که استفاده از کمربند ایمنی، 50 درصد احتمال مرگ و میر سرنشینان جلوی ماشین و 25 درصد احتمال مرگ و میر را در سایر سرنشینان کاهش می‌دهد.
3. در کودکان با قد کوتاه‌تر از 140 سانتیمتر نیز، استفاده از صندلی کودک قبل از بستن کمربند ایمنی توصیه می‌شود. صندلی کودک کمک می‌کند تا کودک در ارتفاع بالاتری قرار گیرد تا کمربند ایمنی به درستی بسته شود. صندلی کودک باعث کاهش بیش از 70 درصد مرگ و میر در نوزادان و 54 درصد در کودکان یک تا 4 ساله می‌شود.
به اعتقاد پروفسور گرجی این والدین هستند که در آموزش کودکان خود در بستن کمربند ایمنی نقش بسزایی ایفا می‌کنند.
4. در کنار این موضوع رعایت سرعت مجاز هم از اصولی است که نقش موثری در پیشگیری از صدمات و ضربات دارد. چراکه سرعت بیشتر از حد مجاز به خصوص در مواقعی نظیر لغزنده بودن جاده‌ها ناشی از بارندگی یکی از عوامل کاهش کنترل خودرو یا موتورسیکلت توسط راکب است که منجر به افزایش میزان مرگ و میر و ضربات مغزی می‌شود.
5. استفاده از کلاه ایمنی در موتورسواران هم یکی از اصولی است که برای پیشگیری از ضربات سر توصیه می‌شود، استفاده از کلاه ایمنی هنگام موتورسواری احتمال بروز آسیب و جراحت را 69 درصد و میزان مرگ و میر را 42 درصد کاهش می‌دهد.
6. اما در این میان شاید موضوعی که کمتر مورد توجه ما قرار داشته باشد استفاده از روروئک برای کودکان است. چراکه به گفته پروفسور گرجی استفاده از روروئک در اغلب کشورهای پیشرفته ممنوع شده است، زیرا 35 درصد از کودکانی که در روروئک گذاشته می‌شوند دچار ضربه به سر می‌شوند که ممکن است عوارض این ضربات سال‌ها بعد نمایان شود.
تحقیقات اخیر در ایران نشان می‌دهد، بسیاری از کودکان زیر 8 سال و برخی از کودکان بین 8 تا 10 سال توانایی کافی برای عبور از خیابان را به تنهایی ندارند؛ بنابراین باید به صورت عملی به این کودکان آموزش‌های لازم داده شود.
7. از موارد دیگری که می‌توان برای پیشگیری از عواقب ناشی از ضربات سر مورد توجه قرار داد رعایت اصول ایمنی هنگام ورزش و ایمنی در محیط کار است. در بعضی از ورزش‌ها مثل دوچرخه‌سواری، اسکیت، کشتی، بوکس، اسب‌سواری و اسکی استفاده از کلاه ایمنی مخصوص ضروری است.
هنگام دوچرخه سواری و اسکیت که محبوبیت خاصی بین کودکان ایرانی دارند، گذاشتن کلاه ایمنی و محافظ‌های دست و پا باید اجباری شود. همچنین کودکان باید از کلاهی استفاده کنند تا جلوی دید آنها گرفته نشود.
صدمات ناشی از ضربه سر را نادیده نگیرید
- عوارض ضربه به سر ممکن است جان فرد را به خطر بیندازد، یا باعث معلولیت دایمی او شود، بنابراین با شناخت علائم آن می‌توانید از خطراتی که در پی آن می‌آید، جلوگیری کنید.
- اگر پس از وارد شدن ضربه به سر، شاهد بروز علائمی مثل حالت تهوع، سردرد و تپش قلب شدید، سریعا به پزشک متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید. در برخی موارد علائم شدیدتر و با خونریزی مغزی همراه است.
- وارد شدن ضربه به سر برای زنان و کودکان به مراتب خطرناک‌تر از مردان است و تا هفته‌های بعد ممکن است این آسیب ادامه داشته باشد.
- دکتر دانیل لابوتزیت استادیار مغز و اعصاب در دانشگاه برانکس نیویورک می‌گوید: ضربات وارده به سر منجر به نوسانات هورمونی در زنان می‌شود و ممکن است علائم آن حتی ماه‌ها بعد از ضربه بروز کنند. علائمی نظیر سردرد و گیجی که به مرور زمان بدتر هم می‌شود و می‌تواند منجر به خونریزی شود.
- تا زمانیکه تشخیص قطعی نشده است، نباید هیچ‌گونه دارویی به فرد داد و بیمار باید تا زمانی که خطر رفع نشده است، در رختخواب استراحت کند.
