سم مهلک آفلاتوکسین و خطرات جدی آن برای سلامتی

آفلاتوکسین چیست و چگونه باعث آلودگی مواد غذایی می شود؟

آفلاتوکسین یک ماده سمی است که توسط انواع خاصی از قارچ ها تولید می شود که به طور طبیعی در سراسر دنیا یافت می شوند و می توانند محصولات غذایی را آلوده کنند و یک تهدید جدی برای سلامتی انسان و دام هستند. آفلاتوکسین ها همچنین بار اقتصادی قابل توجهی دارند و تا حدود 25٪ یا بیشتر موجب آلودگی مواد غذایی در سراسر دنیا می شوند.

امروز برنامه سلام صبح بخیر شبکه سه سیما میزبان یکی از کارشناسان حوزه سلامت بود او مسائلی را مطرح کرد که واقعا برای حوزه غذایی و سلامت ما یک فاجعه تمام عیار است. این که بیش از 30 درصد شیرهای پاستوریزه در تهران بیش از 60 درصد در تبریز تنها به عنوان دو نمونه از هزاران شهر ما که تا حالا بررسی کارشناسی شده آلوده به سم مهلک و سرطان زا آفلاتوکسین است که می تواند باعث انواع سرطان ها به ویژه سرطان کبد شود.

شایان ذکر است که موضوع آفلاتوکسین در مواد غذایی موضوعی جهانی است و حداقل چهار دهه نقل محافل علمی و فنی است و بررسی روند آن در ایران نشان می‌دهد در همه سال‌های اخیر میزان آفلاتوکسین در مواد غذایی از جمله لبنیات و خشکبار روند کاهشی داشته است. متاسفانه هر از گاهی افرادی بدون اشاره به مقدمه و موخره، مطالبی را مطرح می‌کنند که نه تنها کمکی به ارتقای سلامت و سواد سلامت جامعه نمی‌کند بلکه به تشویش اذهان هم می‌انجامد.

انواع سموم آفلاتوکسین و خطر آن برای سلامتی

بیشتر از ۲۰ نوع آفلاتوکسین وجود دارد، اما چهار نوع اصلی آن شامل G1، B2، B1 و G2 می‌باشد. افلاتوکسین‌های M2,M1 به ترتیب متابولیتهای ناشی از هیدروکسیله شدن افلاتوکسین‌های B2,B1 می‌باشند. آفلاتوکسین‌های M1 و M2 برای اولین بار از شیر دامهایی که با خوراک آلوده تغذیه شده بودند، جدا شدند. میزان سمیت آفلاتوکسین‌ها به ترتیب ذیل می‌باشد: B1>G1>B2>G2.

اگر قارچ‌های مولد این سموم بر روی خوراک دام و مواد غذایی (مانند پسته، بادام زمینی، ذرت، سویا و گندم) رشد کنند مصرف غذاهای آلوده به آفلاتوکسین می‌تواند موجب بیماری در انسان یا دام شود. هیچ موجود زنده‌ای از این سم در امان نیست. این سموم می‌توانند نکروز بافتی، سیروز، سرطان کبد و سرطان معده ایجاد کنند.

علائم مسمومیت با آفلاتوکسین

علائم بالینی اولیه مسومیت کبدی ناشی از آفلاتوکسین شامل تب، درد عضلانی و بی‌اشتهایی است که بعد استفراغ، درد شکم و هپاتیت را به دنبال دارد. آفلاتوکسین با غلظت ۱۰ میکروگرم بر کیلوگرم اثر حاد مسمومیت کبدی دارد. با این حال مسمومیت حاد نادر و استثنایی است. مقادیر بسیار کمتر و بخصوص مصرف متداوم آفلاتوکسین نیز باعث سمیت کبدی می‌گردد. ضایعات حاد کبد مثل تغییرات چربی، ادم ریوی، لرزش عضلانی، کما، تشنج و مرگ همراه با ادم مغز و درگیری اندامهایی نظیر کبد، کلیه و قلب می‌باشد. افلاتوکسین B1 از عوامل تراتوژنیک موتاژنیک و یکی از قویترین ترکیبات سرطان‌زا است.

خطر سم آفلاتوکسین برای سلامتی کودکان و نوجوانان

آفلاتوکسین از قارچی به نام آسپرژیلوس تولید می‌شود این سم می‌تواند تا دمای 600 درجه را تحمل کند. شیرهای پاستوریزه و استریلیزه‌ای که به دست ما می‌رسد هیچ یک تا این دما گرم نمی‌شوند و البته حد مجاز هم همین است. بنابراین اگر این سم در شیر گاو وجود داشته باشد به هیچ وجه از بین نمی‌رود.

آفلاتوکسین موجب سرطان کبد، برخی ناراحتی‌های کبد و کلیه می‌شود. افراد معمولا روزانه یک لیوان شیر در روز مصرف می‌کنند که در صورت وجود آفلاتوکسین خطر زیادی در کمین آنها نیست.

بیشترین خطر متوجه کودکان و نوجوانان است زیرا بسیاری از مادران پس از این‌که کودک از شیر مادر گرفته شد، روزانه چند لیوان شیر پاستوریزه به کودکان می‌دهند. این میزان شیر اگر آفلاتوکسین داشته باشد می‌تواند برای بچه‌ها خطرناک باشد.

پیشگیری از آلودگی مواد غذایی به آفلاتوکسین

آفلاتوکسین یک معضل در مواد غذایی به‌ویژه لبنیات و خشکبار و فرآورده‌های گیاهی است. کشورهای مختلف حد مجاز متفاوتی برای آن در مواد غذایی مختلف دارند و استانداردهای ایران عموما در حد استانداردهای ایالات متحده تعریف شده است البته استانداردهای اروپایی در این زمینه سخت‌گیرانه‌تر است.

سال‌های اخیر تلاش شده است میزان آفلاتوکسین در محصولات غذایی کاهش یابد و حتی مروری بر مطالعات نشان می‌دهد این میزان در مواد غذایی از جمله لبنیات تولید داخل روند کاهشی داشته است. مسئولان فنی، واحدهای کنترل کیفیت و سازمان غذا و دارو در این زمینه کوشش فراوانی کرده‌اند و از این نظر محصولات غذایی بسته بندی و تولیدی صنایع غذایی و لبنی به مراتب وضعیت بهتری از محصولات فله‌ای و عرضه سنتی دارند.

بسیاری از محصولات غذایی و لبنی ما با پاس کردن همین استانداردها به خارج از کشور صادر می شوند البته هیچکس مدعی حذف آفلاتوکسین نیست اما طرح موضوع به صورت یک جانبه آن هم به‌گونه‌ای که این معضل خاص محصولات غذایی داخلی است و گویی بلایی یک شبه نازل شده بدون اشاره به سوابق و وضعیت سایر کشورها قطعا رفتار اطلاع رسانی درستی نیست.

چنانکه در مطالعات در کشورهای مختلف ۷ تا ۸۴ درصد آلودگی محصولات لبنی و فرآورده های گیاهی بسته به زمان و فصل نمونه‌گیری به آفلاتوکسین گزارش شده است. در ژاپن تا ۱۴ درصد، در ترکیه بیش از ۱۲.۴ درصد گزارش شده است علاوه بر آن استاندارد حد مجاز آفلاتوکسین در کشورهای مختلف در محصولات مختلف متفاوت هست.

مشکل وجود این سموم در شیر، مشکلی نیست که در مدت زمان کوتاهی حل شود. چند سال زمان نیاز است تا بتوان آذوقه دام‌ها را تغییر داد و بعدها اثر آن را در شیر بررسی کرد. بنابراین هنوز این مشکل در کشور ما وجود دارد(دقت کنید چند سال زمان نیاز است چند سال هم گذشت و امروز این میزان بیشتر شده است.)

بهترین راه برای حل این مشکل شروع از دامداری‌هاست. نظارت‌های کاملی که وضعیت تغذیه دام‌ها را بررسی کند و از ورود علوفه کپک زده به دامداری‌ها جلوگیری شود.

در هر حال سازمان غذا و دارو در این زمینه تلاش لازم را کرده است و البته کاهش آلودگی به آفلاتوکسین مستلزم ورود جدی و مشارکت بین بخشی سایر نهادهای متولی تولید غذا و محصولات کشاورزی و دامی و ساماندهی و شناسه دار شدن مزارع و حلقه‌های اولیه زنجیره تولید است علاوه بر آن امروزه تکنیک‌های حذف یا کاهش آفلاتوکسین در فرآیند تولید نیز به مرحله صنعتی شدن رسیده و چشم انداز مثبتی در این زمینه فرا روی صنایع غذایی متصور است.

بیشتر بخوانید:

آشنایی کامل با آفلاتوکسین سم موجود در آجیل

ماجرای جنجالی ذرت‌های آلوده به سم چیست ؟