درس یازدهم فارسی کلاس یازدهم | یاران عشق

درس یازدهم فارسی کلاس یازدهم |

بیا عاشقی را رعایت کنیم

ز یاران عاشق حکایت کنیم

قلمرو فکری: بیایید تا حرمت عشق را نگه داریم و از یاران عاشق و شیدا حکایت کنیم.
قلمرو ادبی: کنایه: رعایت عاشقی کردن از حرکت عشق را نگاه داشتن.

از آنها که خونین سفر کرده‌اند

سفر بر مدار خطر کرده‌اند

قلمرو زبانی: خطر در اینجا به معنی گذشتن از جان و مال است و سختی و دشواری و نزدیک شدن به هلاکت
قلمرو فکری: بیایید از آنهایی که در راه عشق به شهادت رسیده‌اند و همواره سفرشان با خطر همراه بوده است، حکایت کنیم.
قلمرو ادبی: کنایه: خونین سفرکردن کنایه از به شهادت رسیدن – تکرار: سفر – مجاز: خون مجاز از شهادت

از آنها که خورشید فریادشان

دمید از گلوی سحرزادشان

قلمرو فکری: از آن کسانی یاد کنیم که فریاد همچون خورشیدشان از دهانی می‌دمد که صبح از آنجا طلوع می‌کند. (فریاد شهیدان همه‌گیر و روشنگر بوده است.)
قلمرو ادبی: اضافه‌ی تشبیهی: خورشید فریاد – مراعات نظیر: خورشید و سحر – مجاز: گلو مجاز از دهان – کنایه: سحرزاد کنایه از آگاه کننده

چه جانانه چرخ جنون می‌زنند

دف عشق با دست خون می‌زنند

قلمرو فکری: آنها چقدر عاشقانه، شیفته و دیوانه‌ی معشوق‌اند و در حالی که غرق در خون شده‌اند با خدای خویش عشق‌بازی می‌کنند.
قلمرو ادبی: کنایه: دف عشق زدن کنایه از شادی کردن

به رقصی که بی‌پا و سر می‌کنند

چنین نغمه‌ی عشق سر می‌کنند:

قلمرو فکری: با رقصی که با شهادت خود انجام می‌دهند، این چنین آواز عشق را سر می‌دهند:
قلمرو ادبی: تناسب: سروپا / نغمه و رقص

هلا منکرِ جان و جانان ما

بزن زخم انکار بر جان ما

قلمرو فکری: هان، ای کسی که معشوق ما را انکار می‌کنی، با انکارت که همچون زخمی است، ما را مجروح کن.
قلمرو ادبی: تکرار: جان- اشتقاق: منکر و انکار – اضافه‌ی تشبیهی: زخم انکار

بزن زخم، این مرهم عاشق است

که بی زخم مردن، غمِ عاشق است

قلمرو فکری: ای دشمن، آسیب و ضربه‌ی خود را بر عاشق بزن؛ این آسیب و آزار تو برای او مرهمی است؛ زیرا بدون زخم مردن برای عاشق عین غم و مصیبت است.
قلمرو ادبی: تناقض: زخم، مرهم است – تکرار: زخم

مگو سوخت جان من از فرط عشق

خموشی است هان، اوّلین شرط عشق

قلمرو فکری: نگو که جان من از شدّت عشق سوخت. آگاه باش که اولین شرط عشق، سکوت و خاموشی است. (عاشق از درد عشق شکایت نمی‌کند.)
قلمرو ادبی: کنایه: سوختن جان کنایه از مردن، از بین رفتن – جناس ناهمسان (ناقص اختلافی): فرط و شرط

ببین لاله‌هایی که در باغ ماست

خموشند و فریادشان تا خداست

قلمرو فکری: ببین، شهیدانی که در وطن ما هستند، اگر چه خاموش‌اند، فریادشان تا خدا می‌رسد.
قلمرو ادبی: استعاره: لاله استعاره از شهید/ باغ استعاره از سرزمین – تناقش: خاموش‌اند و فریاد می‌زنند – مراعات نظیر: باغ و لاله

بیا با گل لاله بیعت کنیم

که آلاله‌ها را حمایت کنیم

هم صدا با حلق اسماعیل، سیّد حسن حسینی

قلمرو فکری: بیا با گل لاله پیمان ببندیم که از این به بعد از شهیدان حمایت کنیم و پاسدار خون آنها باشیم.
قلمرو ادبی: مراعات نظیر: لاله و آلاله – استعاره: آلاله استعاره از شهید

صفت‌های بیانی

در ترکیب‌های وصفی اگر صفت بعد از موصوف بیاید، یا شمارشی خواهد بود یا بیانی. صفت بیانی برای توضیح و وصف یک واژه به کار می‌رود، یعنی موصوف؛ مانند: خورشیدِ تابناک

پرکاربردترین انواع صفت‌های بیانی عبارت‌اند از:

الف) ساده: خوب، روشن، زلال،تیره، ناهنجار،بی تدبیر.

ب) فاعلی
بن مضارع + َنده، ا، ان = خورنده، گویا، دوان/ گیرنده، گیرا، روان.
بن مضارع یا ماضی + گار: آموزگار، آفریدگار.

پ) مفعولی: بن ماضی (مصدر بدون –َ ن) + ه= گداخته، شکسته، شکفته.

ت) لیاقت: مصدر + ی= خوردنی، پوشیدنی، خواندنی.

ث) نسبی: اسم + ی = آسمانی، مذهبی، عرفانی.
اسم + ین = زرین، سنگین، آهنگین
اسم +ینه = زرینه، سیمینه، چرمینه
اسم + انی= روحانی، جسمانی
اسم + انه = مردانه، زنانه، کودکانه، شبانه

کارگاه درس پژوهی (صفحات 104 و 10۵ کتاب درسی)

1- معنای واژه‌های مشخص شده را بنویسید.

منکر آیینه باشد چشم کور

دشمن آیینه باشد روی زرد

انکار کننده

عمادی شهریاری

ای داور زمانه، ملوک زمانه را

جز بر ارادت تو مسیر و مدار نیست

مسعود سعد سلمان

گردیدن و دور زدن

2- همان طور که می‌دانید، صفت بیانی، برای توضیح و وصف یک واژه به کار می‌رود. واژه‌ای که وصف می‌شود، موصوف نام دارد.
اکنون مانند نمونه جدول را کامل کنید.

3- از متن درس، برای هر یک از آرایه‌های ادبی زیر، نمونه‌ای مناسب بیابید و بنویسید.
تشبیه: (گرفته بیرق تابان عشق را بردوش ==> عشق همچون بیرق…)
متناقض نما: (مرهم بودنِ زخم متناقض نما است.)

4- شعر «یاران عشق» را از نظر قالب و مضمون، با شعر «زاغ و کبک» مقایسه کنید.
قالب یاران عشق و زاغ و کبک: مثنوی
مضمون یاران عشق: عاشقی و جانبازی
مضمون زاغ و کبک: نفی تقلید کورکورانه

5- مقصود شاعر از «یاران عاشق» چه کسانی است؟ در بیت سوم، به کدام ویژگی آنها اشاره شده است؟
شهیدان: با نثار خونشان فریاد آزادی و پیروزی سر دادند.

6- در بیت آخر، بر کدام یک از ارزش‌های انقلاب اسلامی تأکید شده است؟
بیعت با شهیدان و در مسیر آن‌ها بودن

7- نخست، مفهوم کلّی بیت‌های زیر را بنویسید؛ سپس برای هر یک، بیتی متناسب از متن درس بیابید.
الف)

ای مرغ سحر، عشق ز پروانه بیاموز

کان سوخته را جان شد و آواز نیامد

سعدی

مفهوم ==> عاشق مدّعی نیست و حتی موقع جان دادن هم خاموش و ساکت است.
معادل با بیت 8
ب)

چه از تیر و چه از تیغ، شما روی نتابید

که در جوشنِ عشقید، که ا‌ز کرب و بلایید

حمید سبزواری

مفهوم ==> تحمل سختی‌ها و مقاومت
معادل با بیت 7

گنج حکمت: به یاد 22 بهمن

آسمان با هفت دست گرم و پنهانی دف می‌زد و رنگین کمانی از شوق و شور، کلاف ابرهای تیره را از هم باز می‌کرد. خورشید در جشنی بی غروب، بر بامِ روشنِ جهان ایستاده بود و تولّد جمهوری گل محمّدی را کِل می‌کشید.

بیست و دوم بهمن در هیئت روزی شکوهمند، آرام آرام از یال کوه‌های بلند و برف گیر فرود آمد و در محوّطهٔ آفتابی انقلاب، ابدی شد، و ما در سایهٔ خورشیدی‌ترین مرد قرن به بارِ عامِ رحمت الهی راه یافتیم و صبح روشن آزادی را به تماشا ایستادیم.

اندک اندک جلوه‌هایی از تقدیرِ درخشان این نهضت به ملّت ما لبخند زد. حلول این صبح روشن را بزرگ می‌داریم و یاد ایثارگران سهیم در این حماسهٔ سترگ را -تا همیشه- در خاطرهٔ خویش به تابناکی پاس خواهیم داشت.

سیّدضیاءالدّین شفیعی

تحلیل متن

متن، نثری ادبی است. تشبیهات دل نشین و لطیفی دارد و به تبع آن تصاویر دل نشینی ساخته است. تصویرهایی از این دست که از فجر انقلاب اسلامی ارائه شده، بسیار ماناترند و گذشته از این که این گونه نثرهای ادبی، مضامین مربوط به انقلاب اسلامی را مطبوع‌تر ارائه می‌کنند، در پرورش نیروی تخیّل دانش‌آموزان نیز سهم به سزایی دارند.

شعر خوانی: صبح بی تو

صبح بی تو رنگ بعد از ظهر یک آدینه دارد

بی تو حتّی مهربانی حالتی از کینه دارد

بی تو می‌گویند تعطیل است کار عشقبازی

عشق امّا کی خبر از شنبه و آدینه دارد

جغد بر ویرانه می‌خواند به انکار تو امّا

خاک این ویرانه‌ها بویی از آن گنجینه دارد

خواستم از رنجش دوری بگویم، یادم آمد

عشق با آزار خویشاوندی دیرینه دارد

در هوای عاشقان پر می‌کشد با بی‌قراری

آن کبوتر چاهی زخمی که او در سینه دارد

ناگهان قفل بزرگ تیرگی را می‌گشاید

آنکه در دستش کلید شهر پر آیینه دارد

قیصر امین پور

درک و دریافت (صفحهٔ 9۷ کتاب درسی)

1- در خوانش این سروده، به چه نکاتی باید توجّه کنیم؟
چند وزن شعر کوبنده و حماسی است؛ اما چون مضمون شعر عاطفی و لبریز از احساس لطیف عاشقانه است، لحن خوانش نیز آرام و عاشقانه باشد؛ آن چنان که بیانگر حال درونی شهیدان و عاشقان در راه خدا باشد.

2- «انتظار موعود» یکی از مایه‌های ادبیات انقلاب اسلامی است؛ بر این مبنا، متن شعرخوانی را بررسی کنید.
ابتدا شعر از زبان خود شاعر و همراهانی است که غم شهیدان در دلشان رخنه کرده و می‌خواند عظمت و شکوه آنها را شرح دهند؛ اما در میانه‌ی شعر راوی شعر تغییر می‌کند و باز خود شهیدان هستند که از زبان خود سخن می‌گویند و از عشق و ایثار و جان‌فشانی خویش حرف می‌زنند.

واژه‌نامه

آدینه: روز جمعه، آخرین روز هفته
انکار: باور نکردن، نپذیرفتن، نفی کردن
بار: اجازه، رخصت؛ بارِ عام: پذیراییِ عمومی، شرفیابی همگانی؛ مقابل بارِ خاص (پذیرایی خصوصی)
تابناک: درخشان، نورانی
روحانی: منسوب به روح، معنوی، ملکوتی
سترگ: بزرگ، عظیم
سیمینه: منسوب به سیم، سیمین، اشیای ساخته شده از سیم یا نقره
کلاف: نخ و ریسمان و جز آن که گِرد کرده باشند، ریسمان پیچیده گِرد دوک
محوّطه: پهنه، میدانگاه، صحن
مدار: مسیری معمولاً دایره‌ای شکل که در آن چیزی به دور چیز دیگری می‌چرخد؛ مسیر
مرهم: هر دارویی که روی زخم گذارند، التیام بخش
منکر: انکار کننده، ناباور