درس چهارم تفکر و سواد رسانه‌ای کلاس دهم | تصاویر بی طرف نیستند !
درس چهارم تفکر و سواد رسانه‌ای کلاس دهم | تصاویر بی طرف نیستند !
پس از انجام دادن فعّالیت‌های درس سوم، متوجّه شده‌اید که «پیام‌های رسانه‌ای، ساخته می‌شوند». اکنون با برخی از فنونی که در تولید پیام‌ها به ویژه پیام‌های رسانه‌ای به کار برده می‌شوند، آشنا می‌شوید و یکی از پنج سؤال کلیدی سواد رسانه‌ای یعنی «از چه فنونی برای جلب؟» را تمرین خواهید کرد.
فعّالیت گروهی (صفحهٔ ۲۸ کتاب درسی)
در بحبوحۀ جنگ امریکا علیه صدام، تصویر بالا در فضای اینترنت و همچنین شبکه‌های اجتماعی به طور گسترده منتشر شد. در کلاس به دو گروه تقسیم شوید، یک گروه تصویر سمت راست و یک گروه تصویر سمت چپ را بررسی کند و به پرسش‌های زیر پاسخ دهد:
تصویر در نگاه اوّل، چه پیامی را به بیننده انتقال می‌دهد؟
چه احساساتی را در وی بر می‌انگیزاند؟
چه تصویری از سربازان عراقی و امریکایی ارائه می‌کند؟
در نهایت، بیننده دیدگاهش نسبت به نقش امریکا درجنگ عراق، مثبت خواهد بود یا منفی؟
سپس پاسخ‌های دو گروه را با یکدیگر و تصویر وسط مقایسه کنید.
بازنمایی
این تصویر به دنبال آن بود که نشان دهد چگونه رسانه‌ها می‌توانند با ارائۀ پیام‌های دستکاری شده یا انتخاب بخشی از واقعیت، بر دیدگاه و قضاوت مخاطبان خود تأثیرات جدی بگذارند. توجّه به این نکته حائز اهمّیت است که دو تصویر سمت چپ و راست، دو بخش از یک تصویر واقعی است که با گزینش ماهرانه، دو تأثیر کاملاً متفاوت، مطابق نظر و اهداف صاحبان رسانه بر ذهن بیننده می‌گذارد. این مطالب به بخش مهمی از عملکرد رسانه‌ها، یعنی «بازنمایی» مربوط است.
بازنمایی یعنی نشان دادن واقعیت به شکلی خاص. معنای بازنمایی این نیست که ضرورتاً هر پیام رسانه‌ای، ضد واقعیت یا کاریکاتوری از آن باشد؛ بلکه این است که رسانه با استفاده از بازنمایی می‌کوشد تفسیر و تحلیل خود را از واقعیت مورد نظر به طور آشکار و پنهان به ذهن مخاطبان خود ارسال کند طوری که او احساس تفاوتی بین این دو نکند. راز و شاخص خلّقیت و هنرمندی هر رسانه و یا فرستند. پیام در همین نهفته است که اثرگذاری بیشتری بر مخاطب داشته باشد. بازنمایی توسط رسانه می‌تواند تأثیر مثبت یا منفی داشته باشد. برای مثال فیلم محمّد رسول الله (صلّی علیه و آله) در عین خیال انگیز بودن بخشی از واقعیت‌های زندگی پیامبر را نشان می‌دهد.
کار رسانه با بازنمایی از واقعیت درهم آمیخته است. هنر مخاطب فعّال این است که با هوشمندی و نقّادی، تفاوت میان واقعیت و بازنمایی‌های رسانه‌ای را کشف کند.
گفت‌وگوی کلاسی (صفحهٔ ۲۹ کتاب درسی)
مسلمّ است که تا به حال نمونه‌هایی از فنون بازنمایی را، مانند آنچه در بالا ذکر شد در بخش‌های خبری یا فیلم و مجموعه‌های تلویزیونی دیده‌اید. در آنها تأمّل، و نمونه‌هایی از آنها را بیان کنید. فیلم «رؤیای روزانه» را ببینید. در دنیای امروز، هر کس با ساده‌ترین ابزار در کسوت تولید کننده و گاه بدون رعایت قوانین می‌تواند پیام و محتوا تولید کند. نمونه‌هایی از این گونه را که در زندگی خود دیده‌اید برای هم کلاسی‌هایتان بیان کنید.
بررسی چند بازنمایی
در این قسمت با چند مثال دیگر از بازنمایی بیشتر آشنا می‌شوید. تأمل مناسب در مورد هر مثال و دقّت در پاسخ به سؤالات، توانایی شما را در تشخیص بازنمایی‌ها افزایش خواهد داد و این، یعنی افزایش سواد رسانه‌ای شما.
رستم‌ها: معروف است که حکیم ابوالقاسم فردوسی در شاهنامه، رسانهٔ معروف و بی نظیرش به طور گسترده به بازنمایی واقعیت دست زده است، تا جایی که از زبان او سروده‌اند:
که رستم یلی بود در سیستان منش کرده‌ام رستم داستان فکر می‌کنید چه تفاوت‌هایی میان رستم سیستان با رستم داستان وجود دارد؟ آیا این رستم سیستان بوده که با اکوان دیو، پنجه در پنجه انداخته است؟
حکیم فردوسی یلی در سیستان یا جایی دیگر را به رستم داستان تبدیل کرد. بسیاری از قهرمانان و ستارگان شبه افسانه‌ای رسانه‌ها در دوران ما نیز، ساختگی هستند. بسیاری از آنها در واقعیت تا مرز پوشالی بودن نیز پیش می‌روند. امثال بتمن، سوپرمن و مرد عنکبوتی فقط در ذهن سازندگان پیام وجود دارند.
انگلیسی زبان یعنی خوشبخت و خوشحال! اگر کتاب‌های معروف و فراگیر آموزش زبان انگلیسی را ورق بزنید یا فیلم‌های هالیوودی را با دقّت مشاهده کنید، اوّلین و عمیق‌ترین تأثیری که این گونه تولیدات در ضمیر ناخودآگاه مخاطبان خود دارند، این است که انگلیسی زبانان عموماً افرادی شاد، خوشبخت و کاملاً در رفاه‌اند. شخصیت‌های متون این گونه رسانه‌ها، بیشتر اوقات در حال سرگرمی، تفریح و استراحت هستند و البتّه در موقع کار نیز جدّی، منظّم، قانون مدار و کاملاً موفّق. امّا این بازنمایی با واقعیت فاصله دارد. اینکه هرکس انگلیسی صحبت کند یا در کشوری انگلیسی زبان زندگی کند، بلافاصله دلش از غصه خالی می‌شود، افسانه‌ای بیش نیست. به نظر شما آیا این گونه بازنمایی به شکل تصادفی اتّفاق افتاده است؟ چه دلایل احتمالی دیگری را می‌توانید برای این گونه بازنمایی پیشنهاد کنید؟
فعّالیت گروهی (صفحهٔ ۳۱ کتاب درسی)
هر گروه یک پرسش از پرسش‌های زیر را انتخاب، و با تأمل در آثار رسانه‌ای پیرامون خود بازنمایی از آنها را گزارش کند. آیا ذهنیتی که در مورد موضوع هر پرسش وجود دارد، ناشی از بازنمایی رسانه‌ای است؟ به نظر شما هر بازنمایی چه میزان با واقعیت تطابق دارد؟! با مثال پاسخ دهید.
معلّم‌ها در آثار رسانه‌ای چگونه بازنمایی شده‌اند؟
دانش آموزان در آثار رسانه‌ای چگونه بازنمایی شده‌اند؟
پزشکان و جامعۀ پزشکی چطور بازنمایی شده‌اند؟
یک فوتبالیست یا والیبالیست معروفِ شاغل در لیگ ایران چطور بازنمایی شده است؟
به نظر شما در بازنمایی‌های رسانه‌ای، کدام شغل‌ها مورد اهانت و کدام شغل‌ها مورد عنایت قرار می‌گیرند؟
بازنمایی مردم شهرهای ایران چگونه است؟ مثلاً یک تهرانی در رسانه‌ها چگونه بازنمایی می‌شود؟
شهر تهران چطور بازنمایی می‌شود؟
موارد دیگری به پیشنهاد شما: …………………………………………………………………………………
فعّالیت در خانه (صفحهٔ ۳۲ کتاب درسی)
دکتر «ساموئل کینگ» در کتاب جامعه شناسی خود می‌گوید: «ما جامعه‌ای را که بدون خانواده باشد، سراغ نداریم؛ یعنی انسان در طول تاریخ، هر وقت خود را نگریسته، خود را در محیط خانواده دیده است.»
«خانواده»، قدیمی‌ترین و ریشه دارترین نهاد انسانی است. هیچ جامعه‌ای را سراغ نداریم که تمامی جوامع طرح می‌شود این است که: «بازنمایی خانواده در آثار رسانه‌ای چگونه است؟»
دکتر دیوید السون در زمینهٔ بازنمایی خانواده در آثار هالیوودی می‌گوید:
«خانواده‌ای که ما در فیلم‌ها می‌بینیم و یا دربارهٔ آنها در روزنامه‌ها می‌خوانیم، احتمالاً حرّاف‌تر، خشن‌تر، مشکل‌دارتر، غنی‌تر یا فقیرتر از حدّ متوسط هستند؛ بنابراین ما معمولاً نمونه‌های غیرواقعی خانواده را در رسانه‌های گروهی می‌بینیم و کمتر شاهد زندگی خانواده‌ها به صورت واقعی هستیم».
پس جا دارد ما نیز نسبت به موضوع مهم «خانواده» حساس باشیم. اکنون به حداقل سه مورد از برنامه‌های تلویزیونی (فیلم‌ها، مجموعه‌های تلویزیونی، تبلیغات و مستندات داخلی و خارجی) در حال پخش دقّت کنید.
تعداد، ترکیب و نقش اعضای خانواده، چگونگی روابط خانوادگی و تعداد فرزندان را تحلیل کنید. جلسۀ بعد نمونه‌های انتخابی را به همراه تحلیل خود در کلاس ارائه کنید و با دیگر هم کلاسی‌ها، که برنامه‌های دیگری را انتخاب کرده‌اند، مقایسه کنید. آیا شباهت و تفاوتی مشاهده می‌کنید؟ آیا بین بازنمایی خانواده در فیلم، مجموعۀ تلویزیونی و انیمیشن‌های قدیمی و جدید تفاوتی وجود دارد؟
مثال‌ها:
مرد عنکبوتی پدر و مادری ندارد و با عمو و زن عمویش زندگی می‌کند. دوست یا رقیب هم دانشگاهی او نیز با پدرش زندگی می‌کند و از مادر وی نیز خبری در دست نیست! ما در این فیلم شاهد خانواده‌های تک والدی هستیم.
مجموعه کارتونی باب اسفنجی از سال 1999 در دنیا در حال پخش است و مخاطبان جهانی زیادی دارد. اگر به شخصیت‌های اصلی این کارتون پرطرفدار دقّت کنیم، متوجّه می‌شویم که در این مجموعه، جامعه و خانه وجود دارد اما خانواده نه!
در مجموعۀ تلویزیونی پزشک دهکده و انیمیشن خانوادۀ دکتر ارِنست شاهد روابط خانوادگی گرم و صمیمی در یک خانوادۀ فرهیخته هستیم.
در بسیاری از بازنمایی‌های رسانه‌ای از خانواده، حیوانات نیز جزء اعضای آن به شمار می‌روند!
در تبلیغ محصولات غذایی در رسانۀ ملّی معمولاً شاهد حضور یک یا چند خانواده برای خوردن غذای با محصول موضوع تبلیغ هستیم. در این نوع خانواده ……………………………………………………………………….. .
پدر در مجموعۀ تلویزیونی …………………. به عنوان شخصیتی …………………. مطرح شده است.
………………………………………………………………………………………………………………………………… .
………………………………………………………………………………………………………………………………… .
………………………………………………………………………………………………………………………………… .
تدریس کامل درس چهارم – کتاب تفکر و سواد رسانه ای
حتماً بخوانید:
