تفسیر تست غربالگری آمینواسیدها
کاربردهای بالینی تست غربالگری آمینواسیدها
غربالگری آمینواسیدها (Amino Acid Screening test) در بیماران مبتلا به اختلالات مادرزادی متابولیسم (inborn error of metabolism) همچنین در ارزیابی اختلالات غدد درون ریز، بیماری های کبدی، بیماری های عضلانی، بیماری های بدخیم، اختلالات عصبی، اختلالات تغذیه ای، نارسایی کلیه و سوختگی مفید است.
اسیدهای آمینه واحدهای تشکیل دهنده ساختمان پروتئین‌ها بوده و کارهای متنوعی را در بدن انجام می دهند. بعلاوه بعد از اوره دومین جزء مهم ترکیبات نیتروژن‌دار غیر پروتئینی پلاسما محسوب می شوند.
الگوی وراثتی این اختلالات، الگوی اتوزومال مغلوب است و در دختران و پسران به یک نسبت مشاهده می شود. به همین دلیل شیوع این بیماریها در ازدواج های فامیلی بیشتر است.
بطور کلی وقتی پس از مصرف پروتئین، ابتدا این مواد تجزیه و به واحدهای ساختمانی خود (اسیدهای آمینه) تبدیل شده و سپس در متابولیسم بدن برای ساختن پروتئین های مورد نیاز بدن مورد استفاده قرار می گیرد. این مسئله در فرآیند رشد نوزاد بسیار اهمیت دارد. همینطور به عنوان منبع تولید انرژی هم می توانند مورد استفاه قرار گیرند.
شرایط نمونه گیری برای تست غربالگری آمینواسیدها
۱- نیاز به بیش از چهار ساعت ناشتایی در اطفال کودکان می باشد.
۲- بلافاصله بعد از نمونه گیری پلاسما باید در ویال های پلاستیکی جدا گردد.
ملاحظات نمونه گیری برای تست غربالگری آمینواسیدها
۱- سن بیمار را یادداشت کنید.
۲- دانستن سابقه خانوادگی ، شرایط بالینی (بدون علائم، علائم حاد) ، رژیم غذایی و درمان دارویی ضروری است و بایستی یادداشت گردد.
موارد عدم پذیرش نمونه: نمونه غیر ناشتا مورد قبول نمی باشد.
شرایط نگهداری: نمونه پلاسما در C◦ ۲۰- به مدت ۱۴ روز پایدار است.
شرح تست غربالگری آمینواسیدها
از نظر بیولوژیک، اسیدهای آمینه به دو گروه اسیدهای آمینه ضروری و غیرضروری تقسیم می‌شوند. اسیدهای آمینه ضروری آنهایی هستند که برخلاف گروه دیگر در بدن تولید نمی‌شوند و باید حتماً از طریق غذا به بدن وارد شوند. این گروه شامل نه اسید آمینه بوده که عبارتند از: لوسین، ایزولوسین، والین، فنیل آلانین، ترئونین، متیونین، تریپتوفان و لیزین. علاوه بر اینها، اسید آمینه های هیستیدین برای نوزاد انسان و آرژنین برای نوزاد حیوانات ضروری محسوب می‌شوند.
وقتی بدن یک نوزاد نتواند اسید آمینه ای را بسوزاند، این امر چندین پیامد خواهد داشت: اولاً اسیدهای آمینه قبل از این فرآیند افزایش یافته و به ترکیبات دیگری که می تواند توکسیک (سمی) باشد تبدیل شود و ثانیاً کمبود تولید بعضی از ترکیبات (حاصل از اسیدهای آمینه) بوجود می آید که بخصوص بعضی از آنها برای عملکرد مغز بسیار مهم و حیاتی می باشند.
– مراحل اولیه متابولیسم اسیدهای آمینه شامل موارد ذیل است:
- تبدیل یک اسیدآمینه به اسیدآمینه دیگر
- برداشتن گروه آمین از اسیدآمینه
در صورت بوجود آمدن یک اختلال در آنزیم های این مرحله منجر به افزایش اسیدهای آمینه خون شده و در نتیجه این اختلالات را جزو کلاس اختلالات اسیدهای آمینه محسوب می نمایند.
بسیاری از اختلالات متابولیک ارثی ناشی از افزایش اسیدهای آمینه در خون هستند. معمولاً اختلال ارثی یک اسیدآمینه، مستقیماً به فقدان یک آنزیم دخیل در متابولیسم یک یا چند اسیدآمینه مربوط می‌شود بطوریکه پروسه تخریب آن دچار مشکل شده و در نتیجه غلظت پلاسمایی این اسیدهای آمینه و میزان دفع ادراری آنها بسیار بالا می‌رود.
گاهی این اختلالات ناشی از ناتوانی بدن در انتقال این اسیدهای آمینه به داخل سلولها می باشند. در این موارد غلظت اسیدهای آمینه بطور مشخص 4- 3 برابر حد طبیعی است اما ممکن است تا میزان 10 برابر طبیعی نیز افزایش یابد.
افزایش میزان اسیدهای آمینه در آمینواسیدوپاتی‌های خاص مثل فنیل کتونوری (PKU)، بیماری ادرار شربت افرا (MSUD) و آمینواسیدمی‌های خاص مثل گلوتاریک اسیداوری دیده می‌شود. کاهش میزان اسیدهای آمینه نیز در نفریت، سندرم‌های نفروتیک و بیماری Hartnup (اختلال در انتقال اسید آمینه خنثی) دیده می‌شود.
بطور مثال در بیماری فنیل کتونوری نقص در آنزیم تبدیل کننده فنیل آلانین به تیروزین (فنیل آلانین هیدروکسیلاز I و II) دیده می شود. فنیل آلانین به صورت نرمال به مقدار کم در حضور یک آنزیم به نام ترانس آمیناز به اسید فنیل پیروویک تبدیل می شود. مازاد فنیل آلانین در این پروسه تبدیل به تیروزین شده و به راحتی از طریق کلیه ها دفع می گردد.
اسید فنیل پیروویک هم در متابولیسم بدن به سایر اجسام کتونی تبدیل و از طریق ادرار دفع می شود. فقدان آنزیم فنیل آلانین هیدروکسیلاز I، موجب بروز بیماری فنیل کتونوری کلاسیک می شود. در غیاب آنزیم های فنیل آلانین هیدروکسیلاز، سطح فنیل آلانین و اسید فنیل پیروویک افزایش یافته و اثرات سمی و مخربی بر روی سلولهای عصبی برجا می گذارد. این نوزادان در بدو تولد علائم چندانی ندارند ولی بیشتر والدین از خواب آلودگی و یا خوب شیر نخوردن آنها شکایت دارند.
در صورت عدم تشخیص و عدم درمان به موقع، این اختلال منجر به گرفتگی شدید عضلانی، اختلال رشد جسمی، کاهش ضریب هوشی، تشنج، تهوع، استفراغ، راش های پوستی شبه اگزما، تبدیل بوی عرق و ادرار به بویی شبیه بوی موش، روشن تر شدن رنگ پوست و موی در مقایسه با سایر اعضای خانواده می گردد. بعلاوه اختلالات رفتاری، بیش فعالی و در بچه های بزرگتر ویرانگری نیز مشاهده می شود.
تفسیر تست غربالگری آمینواسیدها
هنگامی که نتایج غیر طبیعی آشکار گردد، یک تفسیر دقیق از داده ها از جمله مرور کلی از نتایج و اهمیت آن ها و ارتباط آن با اطلاعات بالینی در دسترس ضروری است. توصیه می شود تست های بیوشیمیایی تکمیلی، مطالعات تاًییدی در شرایط آزمایشگاهی (invitro) نظیر سنجش آنزیمی، و آنالیز مولکولی جهت تشخیص افتراقی انجام گردد.. نتایج کمی اندازه گیری اسیدهای آمینه پلاسما با نتایج کمی آن در ادرار مورد ارزیابی قرار گیرد.
عوامل مداخله گر در تست غربالگری آمینواسیدها
نتایج منفی کاذب در صورت کمبود تغذیه پروتئینی ۲ روز قبل از آزمایش و نتایج مثبت کاذب در نوزادان نارس به دلیل نارسایی کبدی ممکن است دیده شود. مصرف بعضی از آنتی بیوتک ها از قبیل آمپی سیلین و کوتریماکسازول در نتایج مثبت کاذب ایجاد می کند.
تست غربالگری آمنیواسیدها نوزادان:
طی غربالگری بیماری‌های متابولیک در نوزادان 2 تا 7 روزه با استفاده از تست MS/MS مارکرهای مربوط به اسیدهای آمینه اندازه‌گیری می‌شود.
از‌جمله مارکرهایی که طی این غربالگری اندازه‌گیری می‌شوند می‌توان از اسیدهای آمینه متیونین، گلیسین، لوسین، ایزولوسین، والین، فنیل آلانین و تیروزین نام برد که به‌عنوان مارکرهای اولیه غربالگری اختلالات اسیدهای آمینه محسوب می‌شوند. در صورتی که در غربالگری نتیجه تست‌های فوق بالاتر از حد نرمال باشد، باید تست MS/MS یک الی دو روز بعد با خون‌گیری مجدد، تکرار شود. بدیهی است درصورت وجود مشکل آنزیمی میزان این مارکرها در نمونه دوم افزایش بیشتری پیدا خواهند کرد.
مارکرهای ثانویه: بعد از تایید افزایش مارکرهای اولیه طی دو مرحله نمونه‌گیری فوق، تغییرات مارکرهای ثانویه طی دو مرحله نمونه‌گیری نیز محاسبه می‌شود. مارکرهای ثانویه عبارتند از:
- نسبت فنیل آلانین/تیروزین (به‌طور نرمال کمتر از 9/1) در بیماری PKU،
- نسبت لوسین/فنیل آلانین (به‌طور نرمال کمتر از 7/4) نسبت لوسین/آلانین (به‌طور نرمال کمتر از 5/1) نسبت والین/فنیل آلانین (به‌طور نرمال کمتر از 2/5) در بیماری MSUD
- نسبت متیونین/فنیل آلانین (به‌طور نرمال بین 17/0 تا 2/1) در بیماری هموسیستینوری و هایپرمتیونمیا
- نسبت تیروزین/سیترولین در تیروزینمیا
- نسبت گلیسین/آلانین در هایپرگلایسینمیا غیرکتوتیک
در صورت مشاهده این تغییرات در مارکرهای ثانویه، جواب فرد به‌عنوان یک جواب «خارج از محدوده نرمال» تلقی و به‌عنوان یک تست «مشکوک» از نظر اختلالات اسیدهای آمینه گزارش و انجام تست‌های تاییدی یا تشخیصی برای تایید تشخیص بیماری توصیه می‌شود.
بیشتر بخوانید:
علائم بیماری فنیل کتونوری (PKU) + درمان این عارضه ژنتیکی
علائم پی کی یو ( pku ) و راههای درمان
