بیماری طاعون یا مرگ سیاه و راههای پیشگیری از آن

دسامبر 15, 2023

0 خواندن این مطلب 7 دقیقه زمان میبرد

هر آنچه باید در رابطه با بیماری طاعون بدانید!

طاعون یک بیماری واگیردار است. طاعون نوعی بیماری عفونی باكتریال مشترك بین انسان و حیوانات است كه توسط جوندگان و کک آنها به سایر حیوانات و انسان منتقل می شود. بیماری طاعون به بیماری «مرگ سیاه » شهرت دارد. میکروب بیماری طاعون در سال 1894 میلادی وسیله آلکساندر یرسین کشف و به نام باسیل یرسن نامگذاری شد.

عامل طاعون یرسینیاپستیس (Yersinia Pestis) است و توسط برخی جوندگان وحشی مثل کک، موش صحرایی، خرگوش، گربه خانگی، موش، موش خرما، سنجاب زمینی وصخره ای منتقل می شود. موش صحرایی در تولید و انتشار طاعون نقش مهمی دارد و کک های این موش بیماری طاعون را به انسان انتقال می دهند.

اين بيماري در طول تاريخ، انسانهاي زيادي را به هلاكت رسانده است و تجربيات گذشته نشان داده است كه گاهي كانون هاي فعال طاعون به مدت ده سال يا بيشتر، غيرفعال و خاموش گرديده و ناگهان و بصورت انفجاري، مجددا فعال و موجب ابتلاء جوندگان يا انسان شده است.ضمنا از آنجا كه عامل طاعون به عنوان يكي از جنگ افزارهاي بيولوژيك، مطرح ميباشد لازم است از اين نظر نيز مورد توجه قرار گيرد، براساس اطلاعات موجود، كشورهائي نظير روسيه و آمريكا اين جنگ افزارها را از سال ها قبل ساخته و انباشته اند.

در ایران تاکنون 13 نوع کک، جوندگان وحشی در شهرهای مختلف شناخته شده است که می توانند بیماری طاعون را منتقل کنند. مثلاً کک موش وقتی از بدن موش خون را می مکد می توان خون آلوده به میکروب را با گزش به انسان منتقل کند. انتقال عفونت را میزبانان حیوانی به انسانی، طاعون حیوانی و انتقال آن از انسان به انسان، طاعون انسانی نامیده می شود.

علائم طاعون

تپش قلب یکی از علائم طاعون است.
زخم در محل گزش کک در پوست انسان
بزرگی غدد لنفاوی ران وکشاله ران (خیارک طاعونی)
کاهش فشار خون
سردرد
استفراغ و داشتن درد شکم نیز از نشانه های بیماری طاعون می باشد.
تب و لرز
خونریزیهای زیر پوستی
بیقراری
هذیان
عفونت ریه ها و عفونت خون نیز از علایم طاعون هستند.

طاعون نوعی بیماری عفونی باكتریال مشترك بین انسان و حیوانات است كه توسط جوندگان و کک آنها به سایر حیوانات و انسان منتقل می شود

دوره نهفتگی طاعون

دوره كمون طاعون در حدود ۷ـ۲ روز است. به دنبال پشت سرگذاشتن دوره كمون ۷ – ۲ روزه به صور مختلف طاعون خیاركی، طاعون سپتیسمیك ، طاعون پنومونیك تظاهر مینماید و موجب بروز علائم غیر اختصاصی نظیر كسالت، تهوع، استفراغ و اسهال، میگردد و در صورتی كه سریعا درمان نشود در نیمی از موارد، به مرگ بیماران منجر میگردد ولی در صورتی كه تحت درمان اختصاصی قرار گیرد میزان مرگ ناشی از آن به كمتر از ۵% تقلیل می یابد.

میزان موارد مرگ ناشی از بیماری در حالات زیر، بیشتر می باشد:
۱ ) پنومونی طاعونی
۲ ) لنفادنوپاتی زیر بغلی یا لنفادنوپاتی، در چند نقطه بدن
۳ ) در صورت وجود باسیل طاعون ، در اسمیر خون محیطی
۴ ) مثبت بودن كشت خون
۵ ) عدم تجویز آنتی بیوتیك مناسب

انواع طاعون

1. طاعون خیارکی

طاعون خیارکی متداول‌ترین حالت طاعون است که طی نیش کک یا گازگرفتگی توسط موش آلوده به باسیل به وجود می‌آید. طاعون ابتدا باعث مرگ تعداد بسیار زیادی از موش‌ها می‌شود؛ بنابراین، کک‌ها به دنبال میزبان دیگر، به انسان‌ها یا حیوانات خانگی حمله کرده و باعث آلودگی آن‌ها می‌شوند. دورهٔ نهفتگی بیماری طاعون خیارکی بین دو تا شش روز طول می‌کشد.

سپس علایم اولیه طاعون خیارکی، یعنی لرز و تب بالا، سرگیجه، درد شدید عضلات و مفاصل، کوفتگی و سر درد ظاهر می‌شوند. پس از ۲۴ ساعت، خیارکهایی بر روی بدن بیمار به‌وجود می‌آیند. خیارک‌ها غدد لنفاوی هستند که متورم شده‌اند. این خیارک‌ها معمولاً در اطراف ناحیهٔ نیش کک ظاهر می‌شوند و به تدریج بزرگ می‌شوند و بسیار دردناک و حساس هستند.

از علایم دیگر بیماری طاعون خیارکی، کم‌شدن آب بدن و عطش دایمی بیمار است. درصورتی که بیمار به‌ موقع تحت علاج قرار نگیرد، علایم هشدار دهنده‌ای همچون افزایش تعداد ضربان‌های قلب، آشفتگی و هذیان ظاهر می‌شوند. در این صورت بیمار پس از ۳۶ ساعت می‌میرد.البته بین ۲۰ تا ۴۰٪ این بیماران ممکن است به طور ناگهانی، پس از یک دورهٔ نقاهت طولانی، از مرگ نجات یابند.

2. طاعون عفونتی خون

این طاعون بین ۱۰ تا ۲۰٪ طاعون‌ها را تشکیل می‌دهد. طاعون عفونتی خون در ادامهٔ طاعون خیارکی به‌ وجود آمده و نوع شدید شدهٔ آن است که طی تکثیر زیاد باسیل‌ها در دستگاه گردش خون، به صورت بیماری بروز می‌کند. این حالت هنگامی رخ می‌دهد که سیستم دفاعی غدد لنفاوی و سایر دفاع‌های بدن فعال شده‌باشد. ممکن است خیارک‌های تشکیل شده آن‌قدر ریز باشند که دیده نشوند. این نوع طاعون باعث تورم میوکارد قلب و افزایش حجم آن و تخریب بافت‌های کبد و طحال شود. افراد مبتلا به این نوع طاعون، دچار سرگیجه، حالت تهوع، اسهال، دردهای عضلانی وحشتناک، تخریب بافت‌ها و کاهش زیاد فشار خون می‌شوند.

3. طاعون ریوی

طاعون ریوی نسبت به طاعون خیارکی نادر است، اما به شدت مسری و به مراتب کشنده‌تر است. طاعون ریوی هنگامی رخ می‌دهد که باسیل یرسینیا پستیس مستقیماً از طریق ریه وارد بدن می‌شود (نه از طریق پوست).
طاعون ریوی می‌تواند از طریق راه تنفسی، از بیماری که به طاعون خیارکی دچار است به فرد سالم منتقل شود. سرایت به بیماری از راه تماس با مایعات و لباس‌های آلوده به باسیل یا تنفس قطرات معلق در هوا، که با عطسه یا سرفهٔ بیماران به محیط بیرون راه می‌یاند، انجام می‌گیرد.

در این حالت، دورهٔ نهفتگی بیماری طاعون چند ساعت بیش‌تر طول نمی‌کشد. اولین علایم طاعون ریوی، تب، سرفهٔ شدید، اختلال در تنفس و استفراغ خون چرک‌آلود می‌باشد. فرد بیمار می‌تواند به حالت کما نیز برود. طاعون ریوی، حتی با درمان آنتی‌بیوتیکی نیز بسیار کشنده‌است و فرد را در حد اکثر سه روز از پای درمی‌آورد.

4. طاعون حلقی

نوع ناشایع طاعون که علائمی شبیه تونسیلیت دارد و در افرادی دیده می‌شود که ارتباط نزدیک با بیمارانی که انواع دیگر طاعون را دارند.

5. طاعون مننژ

این نوع طاعون زمانی اتفاق می‌افتد که باکتری از سد خونی مغزی عبور کرده و ایجاد مننژیت کند.

راه هاي انتقال طاعون

انتقال طاعون از طريق تماس با كك آلوده
از طريق تماس مستقيم با انسانهاي مبتلا به طاعون ريوي
در اثر تماس و دستکاري نسوج حيوانات آلوده و محيط كشت باسيل طاعون
انتقال بیماری طاعون در اثر تماس با گربه هاي آلوده به پنوموني طاعونی
منتقل شدن طاعون در اثر تماس با شپش و كنه آلوده
انتشار عمدي بیماری طاعون از طريق افشانه هاي آلوده در حملات بيوتروريستي
انسان، با قرار گرفتن در چرخه انتقال حيواني طاعون و يا با ورود حيوانات وحشي آلوده يا كك آنها به اجتماعات انساني، به بیماری طاعون، مبتلا مي شود و حيوانات اهلي نيز ممكن است كك آلوده به طاعون جوندگان را به منازل، منتقل كنند.
آلودگي شديد جوندگان شهري، موجب همه گيري حيواني و انساني طاعون مي شود و انسان، نقش ميزبان اتفاقي را ايفاء مي كند.
پستانداران گوشتخوار، نظير سگ و گربه و بسياري از گوشتخواران ديگر، در كانونهاي بومي و همه گير طاعون، مثبت هستند و اين تغييرات سرمي، در اثر خوردن جوندگان مبتلا به طاعون، حاصل مي شود.
گربه هاي اهلي و سگها مي توانند وسيله اي جهت انتقال بیماری طاعون، به انسانها به حساب آيند و اين حيوانات در اغلب موارد، جوندگان آلوده را به محيط خانه مي آورند. از طريق ترشحات آبسه هاي زير پوستي، ترشحات دستگاه تنفسي ناشي از پنوموني، انتقال مكانيكي بوسيله گازگرفتن و چنگ زدن و ترشحات دهاني حلقي ناشي از كلونيزاسيون يرسينيا پستيس، به طور مستقيم، باعث آلودگي انسان به طاعون مي گردند.

عوارض بیماری طاعون

مننژیت، آبسه مغزی، مشکلات ریوی و چشمی، کوری، سقط جنین، اختلالات عصبی و پوستی و در نهایت مرگ.
تشخیص طاعون از طریق آزمایشات کشت خون، آزمایشات میکروسکوپی و ایمونوفلورسنت صورت می گیرد.

طاعون درمان نشده می تواند باعث ایجاد سقط و یا مرگ جنین در داخل رحم، بشود ولی در صورت درمان به موقع و مناسب، خطرات جنینی آن به حداقل میرسد.

پیشگیری از بیماری طاعون

گزارش تلفنی موارد مشکوک طاعون به سطوح بالاتر مقامات بهداشتی
کاهش جمعیت موشها با مسموم کردن آنها به منظور تامین بهداشت محیط و کنترل جوندگان
جلوگیری از تماس جوندگان با مواد غذائی و اماکن انسانی
خودداری از تجمع علوفه و چوب درنزدیکی محل سکونت
از بین بردن علوفه اطراف منازل، انبارها و نواحی گردش و بازی
معدوم کردن مواد زائد و فضولات به روش بهداشتی
نگهداری غلات در ساختمان ها و انبارهای غیر قابل نفوذ جوندگان در نواحی دور از محل سکونت و بازی کودکان.
جستجوی کک و دور ساختن آن از بدن حیوانات دست آموز
واکسیناسیون افراد در معرض خطر نظیر کارکنان آزمایشگاههایی که با باسیل طاعون در تماس می باشند و ساکنین مناطقی که میزان بروز طاعون در آن مناطق زیاد است.
استفاده از ماسک جراحی به منظور پیشگیری از انتقال پنومونی طاعونی در تماس یافتگان نزدیک.

درمان بیماری طاعون

امروزه با استفاده از آنتی‌ بیوتیک می‌توان بیماری را درمان کرد و از میزان مرگ و میر ناشی از بیماری کاست. از جمله آنتی بیوتیک‌ های مؤثر بر بیماری می‌توان به استرپتومایسن، تتراسایکلین، کلرامفنیکل، کوتویموکسازول و سولفا دیازین اشاره کرد.

از آنتی‌بیوتیک‌ های مخصوص داخل سلول مثل کلرامفنیکل هم استفاده می‌ شود و دیگر داروی مؤثر داکسی‌ سایکلین است. پنی‌ سیلین‌ها و ماکرولیدها و سفالوسپورین‌ ها اهمیت درمانی کمتری در بیماری طاعون دارند.
کوتریموکسازول در درمان طاعون خیارکی با موفقیت به کار رفته است اما به‌ عنوان داروی خط اول مطرح نیست.
در صورتی که کمتر از ۴۸ ساعت از شروع درمان آنتی بیوتیکی در افراد مبتلا به پنومونی طاعونی می گذرد، افرادی که با آنان زندگی می کنند یا در تماس نزدیک با آنها هستند باید از داروهای پیشگیری کننده استفاده کنند.
از تماس های غیرضروری تا ۴۸ ساعت قبل از شروع درمان بیماران مبتلا به پنومونی اجتناب شود و سایر احتیاطهای تنفسی نظیر استفاده از گان، دستکش و عینک محافظت کننده صورت گیرد.
جسد بیمارانی که به علت طاعون، تلف شده اند تحت شرایط کاملا بهداشتی به وسیله افراد تعلیم دیده دفن گردد.
جدا سازی بیماران و آغشته کردن البسه و وسایل آنها با حشره کشهای موثر بر ککهای محلی در مبتلایان به طاعون خیارکی که فاقد سرفه هستند و تصویر رادیوگرافی ریه آنها طبیعی است.

divider