اختلال افسردگی آتیپیک یا غیر معمول : معرفی، علائم و درمان

افسردگی آتیپیک یا غیرمعمول چیست؟

افسردگی معمولی باعث می‌شود شخص احساس غمگینی کند و از زندگی روزمره لذت نبرد. افسردگی با ویژگی‌های غیر معمول به حالتی از افسردگی اشاره دارد که در آن افراد هنگام مواجهه با رویدادهای لذت‌بخش، خلق و خوی بهتری را تجربه می‌کنند.
این نوع از افسردگی متفاوت از نوع دیس تایمی است، که در آن بهبود خلق و خوی ناشی از موقعیت‌های مثبت معمولاً در افراد مبتلا ظاهر نمی‌شود.

البته در واقع، نام اختلال افسردگی آتیپیک یا غیرمعمول اشتباه است. این اختلال اصلا غیر معمول نیست، بلکه دو برابر در زنان شایع‌تر از مردان است، مزمن‌تر و شروع آن زودهنگام‌تر از افسردگی مالیخولیایی است.
افزایش خطر خودکشی و اختلالات اضطرابی در افسردگی غیر معمول وجود دارد. احتمال ابتلا به این نوع از افسردگی در بین بیمارانی که دچار دوقطبی نوع یک، دوقطبی نوع دو، سیکلوتیمیا و اختلال خلقی فصلی هستند، بیشتر است.

علت افسردگی غیرمعمول

علت ابتلا به افسردگی آتیپیک دقیقاً مشخص نیست و حتی مشخص نیست چرا برخی از افراد دچار افسردگی، علائم متفاوتی نسبت به دیگران از خود بروز می‌دهند. افسردگی غیر معمول اغلب در سال‌های نوجوانی، زودتر از سایر انواع افسردگی شروع می‌شود و می‌تواند دوره طولانی‌تری (مزمن) داشته باشد. مانند سایر انواع افسردگی، ترکیبی از عوامل ممکن است در ابتلا به این اختلال دخیل باشند که شامل موارد زیر می‌شود:

انتقال دهنده‌های عصبی مواد شیمیایی مغزی هستند که به طور طبیعی وجود دارند تا سیگنال‌ها را به سایر قسمت‌های مغز و بدن منتقل می‌کنند. هنگامی که این مواد شیمیایی غیر طبیعی یا مختل شوند، عملکرد گیرنده‌های عصبی و سیستم‌های عصبی تغییر می‌کند و منجر به افسردگی می‌شود.

صفات ارثی نیز در این امر دخیل هستند. افسردگی در افرادی شایع‌تر است که خویشاوندان خونی آنها نیز به این بیماری مبتلا هستند. برخی ریسک فاکتورها نیز ممکن است فرد را در معرض خطر بیشتر از نظر ابتلا به افسردگی قرار دهند، از جمله:

سابقه اختلال دوقطبی
سوء مصرف الکل یا مواد مخدر
تجربیات آسیب‌زا در دوران کودکی
عوامل استرس‌زای محیطی

علائم افسردگی آتیپیک

یکی از ویژگی‌های اصلی افسردگی غیر معمول که آن را از افسردگی مالیخولیایی متمایز می‌کند، واکنش خلقی است. به عبارت دیگر، فرد مبتلا به افسردگی آتیپیک علائم خلق مثبت را در حضور یک اتفاق خوب از خود نشان می‌دهد.

در افسردگی مالیخولیایی، تغییرات مثبت به ندرت باعث تغییر در خلق و خو می‌شود. علاوه بر این، افرادی که دچار افسردگی غیرمعمول هستند باید حداقل دو مورد از علائم زیر را به همراه واکنش خلقی از خود نشان دهند:

افزایش اشتها و/یا افزایش وزن قابل توجه
خواب آلودگی بیش از حد
احساس سنگینی در بازوها یا پاها
واکنش شدید و افزایش حساسیت به انتقاد یا طرد شدن، که منجر به اختلالات اجتماعی و کاری قابل توجه می‌شود.

این علائم با علائم افسردگی معمولی متفاوت است، که اغلب شامل از دست دادن اشتها و بی‌خوابی است. علاوه بر این، خلق و خوی افراد مبتلا به افسردگی معمولی، حتی در صورت بروز اتفاقات خوب، معمولاً بهبود نمی‌یابد. بنابراین، افراد مبتلا به افسردگی غیر معمول، علائم اصلی افسردگی را تجربه می‌کنند، مانند:

احساس ناخوشی
تغییر اشتها
اشکال در خوابیدن
تحریک پذیری
خستگی
اشکال در تمرکز

اما در کنار آنها علائم زیر را نیز ممکن است تجربه کنند.

بهبود موقت خلق و خو پس از یک رویداد مثبت یا یک خبر خوشحال‌کننده
افزایش اشتها و افزایش وزن
بدن درد
خوابیدن طولانی مدت در شب یا روز

علائم کمتر رایج عبارتند از:

بیخوابی
سردرد
اختلالات اشتها
تصویر بدن مخدوش

روش تشخیص افسردگی غیرمعمول

تشخیص افسردگی آتیپیک بر اساس ارزیابی علائم انجام می‌شود. پیش از معاینه توسط روانپزشک، بد نیست که پزشک خانواده وجود سایر بیماری‌های جسمی مانند اختلال تیروئید و کمبودهای ویتامینی مانند ویتامین D3 را رد کند. درمان یک بیماری زمینه ای می‌تواند خلق و خو را بهبود ببخشد و سایر علائم مرتبط با افسردگی را کاهش دهد.
روانشناس و روانپزشک نیز می‌توانند با بررسی علائم، زندگی شخصی، تجربیات گذشته، داروهای فعلی، سابقه شخصی یا خانوادگی وجود این اختلال را تایید کنند. در صورتی که علائم بیمار با معیارهای تشخیصی ذکر شده در راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5) مطابقت داشته باشد (که در بالا ذکر شد)، اختلال تایید می‌شود.

روش درمان افسردگی غیرمعمول یا آتیپیک

درمان افسردگی آتیپیک شامل ترکیبی از داروها، گفتگو درمانی و تغییر سبک زندگی است. روانپزشک داروهای ضد افسردگی مانند مهارکننده‌های مونوآمین اکسیداز (MAOIs) یا مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs) را تجویز می‌کند. برخی از افرادی که دچار افسردگی غیرمعمول هستند، به خوبی به داروهای ضد افسردگی سه حلقه ای پاسخ نمی‌دهند. با این حال، بسیاری از MAOI‌ها و SSRI‌ها در درمان علائم این اختلال مؤثر بوده اند. به همین دلیل، روانپزشک ممکن است یک دارو یا ترکیبی از داروها را برای کنترل علائم تجویز کند.

توجه به این نکته مهم است که مصرف MAOI ممکن است نیاز به تغییر رژیم غذایی داشته باشد. این داروهای ضد افسردگی با برخی غذاها و داروها از جمله قرص‌های ضد بارداری و ضد احتقان‌ها تداخل دارند. بنابراین قبل از مصرف باید در مورد عوارض جانبی و تداخلات غذایی و دارویی با روانپزشک صحبت کنید.

در کنار دارو درمانی، روان درمانی نیز تجویز می‌شود که شامل ملاقات منظم با یک درمانگر یا مشاور می‌شود. این روش درمانی به بیمار این امکان را می‌دهد که احساسات خود را بیان کند، افکار ناسالم را شناسایی کند و روش‌های حل مشکل را بیاموزد. صحبت با یک روانشناس می‌تواند به مراجع کمک کند با شرایط خود کنار بیاید و دیدگاه خود را بهبود بخشد.

سایر روش‌های درمانی شامل درمان شناختی، رفتار درمانی دیالکتیکی، درمان فردی، گروهی و خانوادگی، درمان بین فردی، و درمان پویشی می‌شود. همراه با دارو و روان درمانی، درمان افسردگی آتیپیک با ۳۰ تا ۴۵ دقیقه نور درمانی (فوتوتراپی) نیز امکان پذیر است.
جدای از دارو و درمان، تغییر در سبک زندگی و درمان‌های خانگی نیز ممکن است به تسکین علائم افسردگی غیر معمول کمک کند، که شامل موارد زیر می‌شود:

اجتناب از مصرف مواد مخدر و الکل
ورزش حداقل سه بار در هفته
خواب با کیفیت و کافی
اجرای تکنیک‌های تمدد اعصاب، مانند تنفس عمیق و مدیتیشن
مصرف برخی مکمل ها، مانند روغن ماهی و داروی سنت جان (لزوم مشورت با پزشک به دلیل پرهیز از تداخل دارویی)

افسردگی یک وضعیت روانی جدی است که در صورت درمان نشدن با عواقب بالقوه جدی همراه است، از جمله افزایش خطر خودکشی، همراه شدن با سایر اختلالات روانی، افزایش تعارض در روابط، افزایش خطر سوء مصرف مواد و از دست دادن روابط خانوادگی، شغلی و تحصیلی.