جاذبه های گردشگری و تفریحی فردوس

مناطق دیدنی فردوس

فردوس شهری کوچک در استان خراسان جنوبی است که 195 کیلومتری با بیرجند فاصله دارد. شهری زیبا با باغ های زیبای پسته، مزارع یکپارچه سفید پرورش پنبه، زمین های زینت بسته با گل های زعفران، شهری با باغ های بهشتی انار و درختان سربفلک کشیده گردو! شهری که دیوار به دیوار کویر است اما باغ ها و روستاهای سرسبزش مثل سدی محکم در برابر پیشروی کویر ایستاده است. اما اگر سری به پیشینه تاریخی فردوس بزنید تنها تا سال 1308 هجری شمسی این نام را در سندها و متون تاریخی خواهید یافت و در روزگاران قبل از آن اثری از فردوس نیست، اما این شهر قدمتی چند هزار ساله دارد، سال هاست که به اسم بامزه تون شناخته می شود. جستجوهای باستان شناسی قدمت این شهر را به هزاره های قبل از میلاد می رساند و در برخی منابع حتی به دوران حکومت مادها اشاره شده است. اما آنچه مسلم است شهر در دوران حکومت ساسانیان منطقه ای آباد و ثروتمند بوده است و از آمار جمعیتی بالایی برخوردار بوده است.

در گذشته شهر فردوس را با نام تاریخی تون می شناخته اند و با تخریب شدن این شهر در زمین لرزه بیشتر خانه زیر آوار ماند. این شهر در دوران اشکانیان بسیار دارای اهمیت بوده است و در تاریخ نگاری های یونانی نیز اشاراتی به آن شده است. یکی از مکان های دیدنی فردوس که متعلق به دوران اسماعیلیه است قلعه فردوس می باشد که از جاذبه های تاریخی محسوب می گردد.

آب و هوای شهر فردوس

دمای هوای فردوس با توجه به نزدیکی آن به کویر و کمبود رطوبت، بین شب و روز و تابستان و زمستان، اختلاف زیادی دارد. هوا در تابستان گرم و خشک و در زمستان سرد و بارانی است. عمدهٔ بارندگی سالانه، از آغاز آذر تا پایان فروردین صورت می‌گیرد. دی، سردترین ماه و تیر، گرم‌ترین ماه سال می‌باشد.

مجموعه تاریخی کوشک فردوس

شهر تاریخی تون چندین دروازه داشته که دروازه قائن یکی از آن هاست. در نزدیکی این دروازه یک مجموعه تاریخی قراردارد. این مجموعه شامل مسجد، حمام، حوض انبار و یک آب انبار است. به نظر می رسد هر یک از این موارد در زمان های جداگانه ای ساخته شده است. مثلا مسجد کوشک به گمان باستان شناسان قدیمی ترین مسجد در منطقه خراسان است که متعلق به دوران ساسانیان است. مسجدی خشت و گلی که دو شبستان زمستانه و تابستانه دارد. شبستان زمستانه از قدمت بالاتری برخوردار است و کتیبه ای را در محراب خودش دارد که تاریخ 554 هجری قمری بر آن نقش بسته و شبستان تابستانه یادگار دوران صفویه است. در مورد حمام اما گمانه زنی ها متفاوت است. برخی آنرا از حیث معماری متعلق به دوران صفویه می دانند. حمام ویژگی های منحصربفردی دارد که تعادل دما، نور، امنیت و بهداشت آن را تامین می کند. حوض آب انبار نیز همانطور که از نامش پیداست حوضی بوده که به آب انبار تغییر کاربری داده است و احتمالا آب انبارها هم یادگار صفوی هاست.

حمام های تاریخی فردوس

شهر باستانی تون چندین حمام دارد که عباتند از: حمام های جهانیار، خیروز، سردشت، کوشک و زال. هر یک از این حمام ها به سبک و سیاق تمام حمام های ایرانی شامل سربینه، گرمینه، خزینه، هیزم دان و… است. اغلب حمام ها یادگار دوران حکومت صفوی است و در زیرزمین قرار گرفته اند تا بتوان تعادل دمایی را حفظ کرد. در این میان گنبدهای این حمام ها بر کف زمین قرار داشته و نورگیرهایی نیز وظیفه تامین روشنایی حمام را بر عهده داشته است. حمام ها تزیینات خاصی ندارند و تنها با آجرکاری کمی آراسته شده اند. در این میان اما حمام خیروز بازسازی شده و حالا به عنوان موزه مردم شناسی مورد استفاده و بازدید قرار می گیرد.

مسجد جامع تون فردوس

یک بنای تاریخی دیگر در شهری که به واسطه همسایگی اش با کویر بناهایش همه از جنس خشت و خاک است. در جنوب غربی شهر فردوس فعلی محوطه باستانی شهر تون سابق قرار دارد و مسجد جامع تون نیز در همین محوطه قرار دارد. مسجدی دو ایوانه که جزو معدود مساجدی است که به سبک خراسانی معماری شده است. بنای اولیه مسجد با مقایسه معماری و تزیینات بنا متعلق به دوره سلجوقیان است که بر اثر زلزله ای مهیب آسیب دید اما ایوانی مشهور به ایوان قبله و دو شبستان آن سالم باقی ماند. بخش های آسیب دیده در زمان صفویه بازسازی شد و یک شبستان هم در زمان قاجار به این مسجد اضافه می شود.

مدرسه علمیه علیا فردوس

وجود چند مدرسه در شهر آباد و پر رونق تون امری طبیعی بوده است. علاوه بر این مدرسه مدارس دیگری نیز در این منطقه برپا بوده است. میرعلی بیک این مدرسه را در دوران صفویه بنان نهاد. مدرسه ای هشت ضلعی که چهار ایوان داشته و پس از گذر از هشتی وارد حیاطی گود می شوی که چند پله ای از سطح ورودی پایین تر است. دور تا دور بنا به جز یک ضلع پر از حجره هایی است که محل تحصیل طلاب بوده است.

نمازخانه این مدرسه زیباترین بخش آن است که با هنر مقرنس کاری آراسته شده است. این مدرسه خشتی و آجری به مدت چند قرن محل تحصیل طلاب بوده تا اینکه به واسطه زلزله 1347 تخلیه شد.

قلعه دختر فردوس

اگر به تاریخ اسماعیلیه علاقمند باشید حتما می دانید یکی از قلاع مستحکم و استراتژیک اسماعیلیه قلعه دختر یا قلعه حسن آباد بود. این قلعه نیز همانند تمام قلعه های اسماعیلیه بر بلندای کوه قرار گرفته و حصارهای مستحکم سنگی آن را احاطه کرده اند. قلعه متعلق به قرون 5 و 6 هجری است. آثار برح های مراقبتی قلعه هنوز هویداست. اگر چرخی در قلعه بزنید اتاق ها، حمام و حتی چوب ها و میخ های به کار رفته در قلعه را خواهید دید. نکته شگفت انگیز آنکه زلزله سال 1347 پرده از راز بزرگی برداشت. کشف تونل زیرزمینی که این قلعه را به مرکز شهر باستانی تون و همچنین دیگر قلعه مهم اسماعیلیان یعنی قلعه کوه متصل می کرد. در این تونل کشف شده آثار و بقایای چندین جسد کفن پوش نیز کشف شد.

قنات بلده فردوس

قنات رمز ادامه حیاط در کویر است. اگر باغ های سرسبز فردوس هوش از سرتان پرانده حتما پای یک قنات قدیمی و چند صد ساله در میان است. قنات بلده اما فقط یک رشته قنات ساده نیست، بلکه مجموعه ای از 15 قنات و دو چشمه آب است که وظیفه آبرسانی به مزارع و باغات شهر تون را بر عهده داشته است. آنچه این قنات و سیستم آبیاری هوشمندش را جذاب تر می کند قدمت آن است که احتمالا به دوران ساسانی بازمی گردد. قنات اما محلی برای تامین آب شرب اهالی تون نیز بوده است و کار تصفیه آب را هم به شیوه هوشمندانه ای انجام می داده است. یک روش برای حفظ آب قنات از تبخیر و همچنین جلوگیری از نفوذ بیش از حد در خاک استفاده از خاک رس بوده است که بسیار ساده و هوشمندانه است.

قلعه کوه فردوس

یکی دیگر از قلعه های مهم اسماعیلیان قلعه کوه است. یک قلعه دیگر مستحکم که بر بلندای کوه قرار گرفته و در کل ایالت خراسان کم نظیر است. قلعه ای با چندین برج مراقبت، دیواره های چند لایه که در شش طبقه ساخته شده بود. وجود طبقات متعدد امکان ذخیره آذوقه کافی را به ساکنین قلعه می داده است و آب انبارهایی در کنار یک چاه برای ذخیره آب تعبیه شده بود تا امکان اقامت طولانی مدت در قلعه را فراهم کند. قلعه از سه طرف مشرف به پرتگاه بوده و تنها یک ورودی داشته و گویا ستاد فرماندهی در طبقه ششم مستقر بوده است.

کویر پلوند فردوس

منطقه حفاظت شده مظفری در نزدیکی شهر فردوس، از آن دست جاذبه های طبیعی است که حتما باید سری به آن بزنید. جایی که کوه ها کویر را احاطه کرده اند و عقاب ها به پرواز در می آیند. علاوه بر مشاهده تپه ماهورهای زیبا و صفحات نمکی کویر مظفری یا پلوند می توانید منتظر دیدن کل، میش، قوچ، عقاب، شاهین، تیهو، آهو، روباه، لاک پشت و حتی گرگ باشید. پوشش گیاهی این منطقه نیز پر از گیاهان منحصربفرد و گاه درمانی است. آویشن، بومادران و حتی لاله قرمز در سینه کش کویر پلوند به چشم می خورند. اما این کویر به دم یوزهای خود نیز شهره است. یک پدیده طبیعی که در آن تپه ماهورها بیشتر به دم یوز می مانند تا تپه ماهور!

در نزدیکی این کویر زیبا می توانید سری به سنگ سوراخ بزنید. پدیده ای طبیعی و حیرت انگیز که بر بلندای یک کوه رخ داده است. یک سوراخ که درست در قله یک کوه ایجاد شده و گویی دستکند است اما این پدیده به دلیل فرسایشی است که در سنگ هایی از جنس آهک اتفاق می افتد.

آب انبار بازار (میدان) فردوس

اهمیت و نقش حیاتی آب در زندگی مردمان کویر باعث شکل گیری فضاهایی گشته که قابلیت ذخیره آب را برای استفاده مردم فراهم می نموده است. موقعیت قرارگیری این شهر و اقلیم آن باعث شده عناصری چون حوض و آب انبار در این شهر به تعداد زیادی ساخته شود. این آب انبار در مجاورت راسته بازار قدیم شهر تون و در حد فاصل بنای امامزادگان و مسجد جامع قرار گرفته است. با توجه به قرار گیری این بنا در راسته بازار و همچنین محله میدان به آب انبار میدان و آب انبار بازار مشهور می باشد.

آب انبار سادات فردوس

این آب انبار در بخش جنوبی شهر تون، در محله سادات واقع گردیده است. در گذشته دروازه طبس در مجاورت این آب انبار بوده که امروزه اثری از این دروازه باقی نمانده است. قدمت این آب انبار به دوره صفویه بر می گردد. فضاهای معماری بنا شامل ورودی، راه پله، فضای پاشیر و مخزن می باشد. ورودی این بنا از یک فضای شش ضلعی تشکیل شده که یک ضلع آن به راه پله و فضای پاشیر رسیده و در اضلاع دیگر آن سکوهایی برای نشستن افراد جانمایی شده است.

بارگاه امام زادگان فردوس

امامزاده سلطان محمد و سلطان اباهیم که از فرزندان امام موسی کاظم هستند در شهر فردوس مدفون هستند. بر سر مزار این دو بزرگوار مقبره ای بنا شده است که احتمال می رود متعلق به دوران تیموریان است. چندین لوح در داخل بنا قرار دارد که متعلق به دوران شاه اسماعیل صفوی است. بر روی در ورودی و چوبی امامزاده نیز کتیبه ای قرار دارد که تاریخ 984 ه.ق را روایت می کند. بنای امامزاده در زلزله سال 1347 آسیب فراوانی دید و دوباره بازسازی شد. گنبد اما مزاده جزو معدود گنبدهای منطقه خراسان است که با کاشی های منقوش آراسته شده است.

آبگرم معدنی هلال فردوس

آبگرم معدنی هلال فردوس درکیلومتر ۲۰ جاده اصلی فردوس به مشهد واقع شده و بیش از دویست سال قدمت دارد، از سال۱۳۴۵ تولیت آن را هلال احمر فردوس عهده دار شد که با توجه به افزایش خدمات رفاهی و اقامتی،امروزه آبگرم معدنی هلال فردوس به عنوان یکی از مهمترین جاذبه های طبیعی و قطب گردشگری سلامت و آبدرمانی شرق کشور و بزرگترین مجتمع اقامتی استان خراسان جنوبی محسوب می شود که همه روزه پذیرای جمع کثیری از مردم شریف ایران اسلامی بوده و با توجه به ظرفیت ها و قابلیت های بالای این مجتمع، توسط هیئت محترم دولت، به عنوان منطقه نمونه گردشگری کشوری مصوب و معرفی گردید.

موزه مردم شناسی فردوس

موزه مردم شناسی فردوس شامل دو بخش «آداب و رسوم حمام» و «مشاغل سنتی» شهر قدیم فردوس می‌باشد که از جمله بخش‌های موزه می‌توان به مشاغل آهنگری، نمد مالی، خراطی، دلاکی و… اشاره نمود که در هر بخش با توضیحاتی به معرفی آن پرداخته شده است. از دیگر بخش‌های موزه می توان اتاق نشیمن خانه، مطبخ خانه و نگارخانه را نام برد.

قلعه حسن آباد فردوس

قلعه حسن‌ آباد، قلعه ‌ای به ‌جای مانده از اسماعیلیان و مربوط به سده ‌های ششم و هفتم هجری قمری است که در ۸ کیلومتری شمال غرب فردوس و ۲ کیلومتری روستای حسن ‌آباد قرار دارد.

این قلعه بر بالای کوهی ساخته شده ‌است که اهالی روستای حسن ‌آباد آن را قلعه دختر می ‌نامند . این قلعه ، دارای چند حصارسنگی است و در آن آثاری از حمام و برج و بارو و میخ‌ های بزرگ آهنی مشاهده می ‌شود . در روبروی این کوه ، کوه دیگری است که شاه مرغان نامیده می‌ شود و در زمستان از دهانه چاهی که بر قله آن است دودی مشاهده می ‌شود به نظر می ‌رسد بخار آب باشد.

این قلعه دارای تونلی آجری است که به کوه قلعه ، یکی دیگر از قلعه ‌های تاریخی اسماعیلیان ، متصل است و این راه زیرزمینی این دو قلعه را به وسیله یک راه زیرزمینی دیگر به وسط شهر تاریخی تون متصل می ‌کند . در داخل این تونل زیرزمینی که پس از زمین ‌لرزه سال ۱۳۴۷ کشف شد ، اجساد بسیاری از مردگان یافت شد که در کنار هم در داخل این تونل چیده شده و دارای کفن‌ هایی با آثار اسلامی و آیات قرآن بودند.

بیشتر بخوانید:

مناطق دیدنی و گردشگری شهر زیبای آمل

مناطق دیدنی و تفریحی علی آباد کتول

مناطق دیدنی و تفریحی آذربایجان غربی

گردآوری توسط بخش گردشگری

مجله دلگرم