ژل سونوگرافی و کاربردهای آن

دسامبر 13, 2023

0 خواندن این مطلب 4 دقیقه زمان میبرد

ژل سونوگرافی چیست؟

ژل سونوگرافی در واقع مایعی نیمه چسبناک است که پل بین پروب سونوگرافی و بافت بدن می باشد. ژل های سونوگرافی عموما از ترکیبی از گلیکول پروپیلن و گلیسیرین و مقدار زیادی آب ساخته شده است. ماده اصلی تشکیل دهنده ژل های سونوگرافی آب است، درواقع می توان گفت حدود ۸۰ درصد مواد تشکیل دهنده ژل سونوگرافی آب می باشد که دلیل حلالیت بسیار بالای آن در آب به دلیل واتر بیس بودن آن است.

تمامی بافت ها مقاومت ظاهری یا به اصطلاح علمی تر امپدانس خاصی دربرابر امواج صوتی اتصاع شده از پروب سونوگرافی از خود نشان می دهند. امپدانس بافت در واقع با توجه به چگالی و الاستیسیته بافت طبقه بندی می شود. استفاده از ژل سونوگرافی باعث انتقال مستقیم امواج صوتی به بافت و ایجاد تصویر شفاف برروی مانیتور می شود.

کاربرد ژل سونوگرافی در هنگام اسکن سونوگرافی

قبل از انجام تصویربرداری سونوگرافی ، سونوگرافر مقداری ژل سونوگرافی را بر ناحیه پوستی مورد نظر قرار می دهد ، این ژل کاملاً شفاف و مقدار استفاده شده در حد یک لایه ضخیم است. به طور معمول ژل سونوگرافی سرد است ، با این وجود گرم کننده های ژل سونوگرافی برای گرم نمودن آنها قبل استفاده وجود دارد.

سونوگرافی نه تنها برای زنان بارداری که می خواهند نوزاد داخل شکم خود را ببینند ، بلکه برای تشخیص تومورهای خوش خیم یا بد خیم ، تشخیص زود هنگام گسترش سلول های سرطانی ، توده های غیر طبیعی و تجسم اندام های داخلی تو خالی بسیار مورد استفاده و مفید است.

چرا به ژل سونوگرافی نیاز داریم؟

به منظور انجام سونوگرافی، رادیولوژیست ابتدا یک لایه ضخیم از ژل شفافی را بر روی پوست بدن در محل مورد نظر می‎مالد و سپس پروب (مبدل) دستگاه سونوگرافی را بر روی آن قرار می‌دهد. در حقیقت ژل‎ سونوگرافی ماده رسانایی است که به منظور ایجاد پل ارتباطی بین پوست بیمار و پروب سونوگرافی مورد استفاده قرار می‎گیرد. هدف از استفاده این ژل‏‌ها انتقال امواج فراصوت از پروب دستگاه به بافت بدن می‎باشد.

یکی از هیجان انگیزترین تجربه‎های بارداری، زمان سونوگرافی می باشد. درست همان زمان که می‌توانید بچه درون شکم‎تان را ببینید. با اینکه مالیدن ژل قبل از انجام سونوگرافی حالتی سرد و چندش آور ایجاد می‌نماید اما برای ایجاد نتایج اسکن کاملا ضروری است. در حقیقت امواج سونوگرافی نمی‏‌توانند به آسانی در هوا گردش پیدا کنند ، لذا مقدار اندکی هوا بین دستگاه و پوست می‎تواند مشکل‎ساز شود.

به عنوان مثال این موضوع در مواردی که پوست خشک است و مقدار زیادی حفره‌های کوچک هوا در سطح آن وجود دارند، بیشتر اهمیت دارد. ژل سونوگرافی یک نوع ماده رساناست که می‌تواند پیوندی محکم بین پوست و دستگاه سونوگرافی ایجاد کند، که در نتیجه به امواج قدرت انتقال مستقیم به بافت زیرین و نقاط مورد نظر برای عکس برداری را می‎دهد. به منظور جلوگیری از انعکاس صدا که در اثر وجود حباب‎های هوا بین پروب دستگاه سونوگرافی و پوست بدن ایجاد می‌شوند؛ استفاده از ژل‎های سونوگرافی ضروری است.

در نتیجه به منظور ایجاد تماس بهینه بین پروب و پوست بدن ژل‌های سونوگرافی باید کاملا بدون حباب باشند تا انتقال صدا به طور کاملا صحیح انجام گیرد. صدای واضح ضربان قلب جنین که برای مادر در حین سونوگرافی پخش می‌شود ناشی از عملکرد درست این ژل می‎باشد.

ژل سونوگرافی از چه موادی تشکیل شده است؟

ژل مورد استفاده در سونوگرافی معمولاً حاوی پلی آکریل آمید (Polyacrylamide) یا فرآورده های فرعی ژل که تحت فرآیند الکتروفورز ( همچنین به عنوان کاتافورسیس که به حرکت نسبی ذرات پراکنده در یک محلول تحت شرایط میدان الکتریکی شناخته می شود) که معمولاً روشی عمومی در بیوشیمی بوده و هدف از ان جدا کردن ماکرومولکول ها است. این ژل سونوگرافی هم برای سونوگرافر و هم بیمار بی خطر و غیر سمی است.

ژل سونوگرافی حاوی برخی مواد شیمیایی برای بافت، ضخامت و رنگ است. مواد شیمیایی مانند پروپیلن گلیکول ، گلیسیرین، فنوکسیتانول یا رنگدانه متفاوت از یکدیگر هستند. پروپیلن گلیکول عموماً در فرآیندهای دارویی و آرایشی استفاده می شود ، مولکول شیمیایی این ماده در طبیعت پایدار و خنثی بوده و در صورت ترکیب با سایر مواد واکنش پذیر نمی باشد. همچنین به عنوان امولسیفایر عمل می کند ، که به نگهداری و اتصال مولکول های آب و سایر مواد کمک می کند.

گلیسیرین ترکیبی است که معمولاً در تولید صابون استفاده می شود که بی رنگ و شیرین است و در ترکیب ژل سونوگرافی نیز وجود دارد . پلی ال (Polyol) جزء اصلی تشکیل دهنده آن است که مولکول حاوی الکل با گروه های هیدروکسیل چندگانه متصل به آن جذب آب از هوا کمک می کند و بنابریان یک حلال خوب به حساب می آید.

فنوکسی اتانول (Phenoxyethanol) که به عنوان گلیکول اتر (glycolether) نیز شناخته می شود که حلال محلول در آب است و معمولاً در محصولات آرایشی و بهداشتی استفاده می شود و که استفاده بیش از حد از آن باعث آسیب سیستم عصبی مرکزی می شود. رنگدانه ها رنگ های مصنوعی از FD&C Blue No. 1 (اشاره به یک ساختار شیمیایی دارد) ساخته شده از نفت هستند که معمولاً در ژل سونوگرافی استفاده می شوند. این نوع رنگ ها در محصولات غذایی و آرایشی استفاده می شوند.

مایعاتی مانند آب و الکل اساسا رساناهای خوبی هستند اما با توجه به ویسکوزیته پایین و ایجاد نوسان برای استفاده بر روی بدن مناسب نیستند. ژل‎ها نیز مایعاتی هستند که مواد ضخیم کننده را برای افزایش قابلیت پخش بر روی پوست‎ در بر دارند که البته بین هیدروژل‎ها و لیپوژل‎ها تفاوت‎هایی در این بین وجود دارد. لیپوژل‏‌ها شامل روغن‎های گیاهی، سنتزی یا معدنی هستند. این گروه از ژل ها موجب تجمع چربی بر پوست می‎شوند و پاک کردن آنها از روی سطح بدن دشوار است. در نتیجه برای سونوگرافی مناسب نیستند. در نتیجه در ساخت ژل‎های سونوگرافی از هیدروژل‎ها استفاده شده است.

هیدروژل‎ها عمدتا از آب تشکیل شده اند و علاوه بر اینکه قیمت پایینی دارند، پس از انجام پروسه به راحتی از روی پوست بدن پاک می شوند و لکه‌ای از خود باقی نمی‎گذارند. با توجه به حجم بالای آب، این ژل‎ها به مواد غلظت دهنده مانند پروپیلن گلیکول، پلی آکریل آمید یا فراورده های فرعی ژل نیازمند هستند.

ژل‎ها معمولا از ترکیب آب و پروپیلن گلیکول ساخته می‎شوند و به منظور کاهش کلی اصطحکاک در فرایند سونوگرافی به کار می‎رود. وجود یک ژل چسبناک موجب می شود تا در اثر حرکت پروب پوست بدن کشیده نشود و آسیب نبیند. کارکرد دستگاه های سونوگرافی بر پایه امواج اولتراسوند میباشد.امواج اولتراسوند در گروه امواج بی خطر طبقه بندی می شوند ازین رو مورد استفاده در مسایل پزشکی قرار گرفته اند.این امواج توسط وسیله ای به نام پروب سونوگرافی به سطح مورد نظر ساطع می شود.