موانع استجابت دعا – چه کسانی دعایشان به اجابت نمی رسد؟

دعای چه کسانی مستجاب می شود؟

از امام سجاد علیه السلام سؤال می کنند که چرا دعا می کنیم اما دعایمان مستجاب نمی شود؟ امام در پاسخ موانع استجابت دعا را این گونه معرفی می کنند: وَ الذُّنُوبُ الَّتِی تَرُدُّ الدُّعَاءَ سُوءُ النِّیَّةِ وَ خُبْثُ السَّرِیرَةِ وَ تَرْکُ التَّصْدِیقِ بِالْإِجَابَةِ وَ تَأْخِیرُ الصَّلَوَاتِ الْمَفْرُوضَاتِ حَتَّى تَذْهَبَ أَوْقَاتُهَا وَ اسْتِعْمَالُ الْبَذَاءِ وَ الْفُحْشِ فِی الْقَوْلِ.

گناهانی که باعث عدم استجابت دعاست

بدی نیت ، آلودگی باطن (بد ذاتی)، باور نداشتن اجابت دعا از جانب خدا، تاخیر نماز واجب تا از بین رفتن وقت آن، ناسزا و فحش در گفتار.خوب است که انسان اموری را که مانع استجابت دعا است را بشناسد تا بتواند در مسیر رفع موانع قدم برداشته و آن ها را از بین ببرد.

چند مانع مهم در استجابت دعا

سوء نیّت

مراد از سوء نیّت؛ ممکن است نیّت های غیر الهی باشد و یا هدف های شوم و ناروا داشتن.اگر نیت های انسانی خدایی نباشد و هوای نفس و نفسانیات غلبه کند، در این صورت است که این بد نیّتی مانعی می شود برای استجابت دعا اما اگر در دعایی که می کند حتی در امور دنیایی و مادی خدا را دخیل کند عاملی می شود برای اجابت دعا؛ به طور مثال؛ خدایا من مال می خواهم که دست نیازمندان را بگیرم.نیت خدایی برکت و اقبال را به سوی زندگی انسان سرازیر می کند؛ چنانچه امام علی (علیه‌السلام) در بیانی می فرمایند: «مَن حَسُنَت نیَّتُهُ أَمَدَّهُ التَّوفیقُ: هر کس نیّتش خوب باشد، توفیق یاریش خواهد نمود»

خبث السّریرة

بد بودن باطن یعنی اینکه انسان خیرخواه مردم نباشد؛ حالت حسودی و یا خوشحالی از گرفتاری مردم داشته باشد.چنین انسانی اهل خیانت و کینه است. خیانت در کتب لغت یعنی عهد و پیمانی که با مردم، قانون و خدا بسته شده را بر خلافش عمل شود. این نوع عمل کردن خیانت است و خیانت مانع بزرگ دیگری در استجابت دعا استبدبیبنی،سوء نیت، قطع رحم، کینه توزی و خیانت همه از زیر مجموعه های خبث السریرة به حساب می آیند که از موانع استجابت دعا به شمار می آیند.

ترک التصدیق بالاجابة؛ عدم اعتقاد به اجابت

اینکه فرد تصدیق به اجابت الهی را ترک کند (و باور و یقین به اجابت دعا نداشتن) این در حالی است که در منابع توصیه شده است که آنچنان یقین به اجابت داشته باشید گویا اجابت پشت در است؛ با شک و ترددی دعا نکنید، با قطع دعا کنید.

خداوند خود در بیانی می فرماید: من اگر بخواهم دعای بنده ام را مستجاب نکنم دعا کردن را از یاد او می برم. اینکه من به بنده ای اجازه دعا کردن می دهم یعنی می خواهم دعایش را اجابت کنم اما نکته را باید بدانیم و آن اینکه در دعاها تفویض امر کنیم؛ یعنی دعا که می کنیم بگوییم خدایا هر آنچه خیر و مصلحت تو است من همان را می خواهم؛ چنین دعایی ناامید از درگاه خدا بر نمی گردد.

تَأْخِیرُ الصَّلَوَاتِ الْمَفْرُوضَاتِ حَتَّى تَذْهَبَ أَوْقَاتُهَا

تأخیر در نمازهای یومیه تا وقتی که وقت فضیلت آن بگذرد( وای از آن زمانی که نماز قضا شود.) در روایتی حضرت زهرا سلام الله از پدر گرامیشان سؤال کردند که عقوبت کسی که نماز را سبک بشمارد چیست؟ حضرت پاسخ دادند: دچار 15 عقوبت می شود؛ 6 در دنیا، 3 در لحظه موت، 3 در قبر و 3 در قیامت؛ و اما 6 عقوبت دنیایی ان عبارت است؛ رفتن برکت از عمر، برکت از رزق می رود، اعمالش قبول نمی شود، خدا نور صالحین را از چهره اش می گیرد، دعای این فرد مستجاب نمی شود و دیگر اینکه دعای دیگران هم در حق چنین فردی مستجاب نمی شود.

اسْتِعْمالُ الْبَذاءِ وَ الْفُحْشِ فِى الْقَولِ

تندی در گفتار؛ اینکه فرد از ادب و نزاکت خارج شوند، افرادی که اهل فحش و ناسزاگویی هستند دعایشان مستجاب نمی شود.

روزی امام صادق علیه السلام به یکی از بارانش،عمر بن یزید، رو کرد و فرمود: دربنی اسرائیل مردی زندگی می کرد که پیوسته دعا به درگاه خداوند متعال می نمود تا فرزندی به او عطا فرماید، ولیکن دعایش مستجاب نمیشد، از این رو به پروردگار متعال گفت: «پروردگارا آیا من از تو دورم و دعایم را نمی شنوی یا اینکه تو نزدیکی و دعایم مستجاب نمی شود؟»

به دنبال این، او را خواب برد و در خواب هاتفی ندا زد: « بی تردید تو خداوند را سه سال پیوسته، بی اخلاص می خوانی و علاوه بر این، بد زبان و هرزه گو و دلی سرکش و بی تقوا داری، هرزه گویی و بد زبانی را از خود دور کن و با تقوا باش و نیتت را اصلاح کن(تا دعایت مستجاب شود.) آن مرد به آنچه توصیه شد، عمل کرد و دعایش مستجاب شد و خداوند متعال به او فرزندی عطا فرمود.»

دعا كردن، همراه و همرنگ شدن با كلّ هستى است. طبق آیات قرآن، تمام هستى در تسبیح و قنوت هستند «كُلٌّ لَهُ قانِتُونَ» (بقره، 116) و تمام موجودات به درگاه او اظهار نیاز دارند «یَسْئَلُهُ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ» (الرحمن، 29) پس ما نیز از او درخواست كنیم تا وصله ‏ى ناهمگون هستى نباشیم.

وَ إِذا سَأَلَكَ عِبادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ فَلْیَسْتَجِیبُوا لِی وَ لْیُۆْمِنُوا بِی لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُونَ (بقره ـ 186)
و هر گاه بندگانم از تو درباره من پرسند (بگو:) همانا من نزدیكم دعاى نیایشگر را آنگاه كه مرا مى‏ خواند پاسخ مى‏ گویم. پس باید دعوت مرا بپذیرند و به من ایمان آورند، باشد كه به رشد رسند.در مقاله قبل که آیه 186 سوره بقره را مطرح کردیم نکاتی از این آیه را تذکر دادیم .

نكته‏ های آیه 186 سوره مبارکه بقره

مفهوم واقعى دعا

پس از آنكه دانستیم كه دعا در مورد نارسایی هاى قدرت ما است، نه در مورد توانایى و قدرت، و به عبارت دیگر دعاى مستجاب دعائى است كه به مضمون” أَمَّنْ یُجِیبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ یَكْشِفُ السُّوءَ” (سوره نمل آیه 62) به هنگام اضطرار و عقیم ماندن تمام تلاش ها و كوشش ها انجام گیرد، روشن مى‏شود كه مفهوم دعا درخواست فراهم شدن اسباب و عواملى است كه از دائره قدرت انسان بیرون باشد ، آن هم از كسى كه قدرتش بى‏پایان و هر امرى براى او آسان است. ولى این درخواست نباید تنها از زبان انسان صادر شود، بلكه از تمام وجود او برخیزد و زبان در این قسمت نماینده و ترجمان تمام ذرات وجود انسان و اعضا و جوارح او باشد.

شرائط اجابت دعا

توجه به كیفیت این شرایط نیز روشنگر حقایق تازه‏اى در زمینه مسأله به ظاهر بغرنج دعا است، و اثر سازنده آن را آشكار مى‏سازد .
در روایات اسلامى شرایطى بر استجابت دعا مى ‏خوانیم از جمله:

1- براى اجابت دعا باید قبل از هر چیز در پاكى قلب و روح كوشید و از گناه توبه كرد ، خودسازى نموده و از زندگى رهبران الهى الهام گرفت.
از امام صادق علیه السلام نقل شده كه فرمود: ” مبادا هیچ یك از شما از خدا تقاضایى كند مگر اینكه نخست حمد و ثناى او را بجا آورد و درود بر پیامبر و آل او بفرستد بعد به گناه خود نزد او اعتراف (و توبه) كند ، سپس دعا نماید. (سفینة البحار ، جلد اول ، صفحه 448 و 449)
2- در پاكى زندگى از اموال غصب و ظلم و ستم بكوشد، و تغذیه او از حرام نباشد. از پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله نقل شده: ” كسى كه دوست دارد دعایش مستجاب گردد باید غذا و كسب خود را پاك كند.” (سفینة البحار جلد اول صفحه 448 و 449)
3- از مبارزه با فساد و دعوت بسوى حق خود دارى نكند، زیرا آنها كه امر بمعروف و نهى از منكر را ترك مى‏گویند دعاى مستجابى ندارند، چنان كه از پیامبر اسلام صلی الله علیه و اله نقل شده: ” باید امر به معروف و نهى از منكر كنید و الا خداوند بدان را بر نیكان شما مسلط مى ‏كند و هرچه دعا كنند مستجاب نخواهد شد”! (سفینة البحار جلد اول صفحه 448 و 449)
4- عمل به پیمان هاى الهى- ایمان و عمل صالح و امانت و درستكارى یكى دیگر از شرائط استجابت دعا است. زیرا آن كس كه به عهد خویش در برابر پروردگارش وفا نكند نباید انتظار داشته باشد كه مشمول وعده اجابت دعا از ناحیه پروردگار باشد.
كسى نزد امیر مۆمنان على علیه السلام از عدم استجابت دعایش شكایت كرد و گفت : با اینكه خداوند فرموده : دعا كنید من اجابت مى‏كنم، چرا ما دعا مى‏كنیم و به اجابت نمى‏رسد؟! اما در پاسخ فرمود: ” قلب و فكر شما در هشت چیز خیانت كرده (لذا دعایتان مستجاب نمى‏شود):
1- شما خدا را شناخته‏اید اما حق او را ادا نكرده‏اید، به همین دلیل شناخت شما سودى به حالتان نداشته!.

2- شما به فرستاده او ایمان آورده‏اید سپس با سنتش به مخالفت برخاسته ‏اید . پس ثمره ایمان شما كجا است؟

3- كتاب او را خوانده‏اید ولى به آن عمل نكرده ‏اید، گفتید شنیدیم و اطاعت كردیم سپس به مخالفت برخاستید!
4- شما مى ‏گوئید از مجازات و كیفر خدا مى ‏ترسید، اما همواره كارهایى مى‏كنید كه شما را به آن نزدیك مى‏ سازد …
5- مى‏ گوئید به پاداش الهى علاقه دارید اما همواره كارى انجام مى ‏دهید كه شما را از آن دور مى ‏سازد …
6- نعمت خدا را مى‏ خورید و حق شكر او را ادا نمى‏ كنید.
7- به شما دستور داده دشمن شیطان باشید (و شما طرح دوستى با او مى‏ریزید) ادعاى دشمنى با شیطان دارید اما عملاً با او مخالفت نمى‏ كنید.
8- شما عیوب مردم را نصب العین خود ساخته و عیوب خود را پشت سر افكنده‏ اید … با این حال چگونه انتظار دارید دعایتان به اجابت برسد؟ در حالى كه خودتان درهاى آن را بسته‏ اید؟
تقوا پیشه كنید، اعمال خویش را اصلاح نموده ، امر به معروف و نهى از منكر كنید تا دعاى شما به اجابت برسد”. (سفینة البحار ج 1- صفحه 448 و 449)
این حدیث پر معنى با صراحت مى‏ گوید: وعده خداوند به اجابت دعا یك وعده مشروط است نه مطلق، مشروط به آنكه شما به وعده ‏ها و پیمان هاى خود عمل كنید در حالى كه شما از 8 راه ، پیمان شكنى كرده‏اید و اگر به این پیمان شكنى پایان دهید دعاى شما مستجاب مى‏شود.
5- دیگر از شرائط استجابت دعا توأم گشتن آن با عمل و تلاش و كوشش است.
در كلمات قصار امیر مۆمنان على علیه السلام مى ‏خوانیم:” دعا كننده بدون عمل و تلاش مانند تیرانداز بدون “زه” است”!(نهج البلاغه- حكمت 337)
بنابراین معناى دعا، ترك كسب و كار نیست، بلكه توكّل به خداوند همراه با تلاش است‏.

رفع موانع را شروع کنید

اگر با خواندن این روایت، در خود موانعی را دیدید نگران نباشید، همین که متوجه اشتباه و خطاهای خود شده اید بهترین شروع است برای تغییر، برای نزدیک شدن به استجابت؛ کافی است بخواهید و شروع کنید.بهترین و نزدیک ترین راه استغفار است، با استغفار و حرکت عملی دعاهای خود را به استجابت نزدیک کنید؛ «فَاسْتَغْفِرُوهُ ثُمَّ تُوبُوا إِلَیهِ إِنَّ رَبِّی قَریبٌ مُجیبٌ» پس، از او آمرزش بخواهید، آن گاه به درگاه او توبه کنید، که پروردگارم نزدیک و اجابت‌ کننده است. هم برای خودتان استغفار کنید و هم برای دیگران.

کسانیکه دعای‌شان به اجابت می‌رسد:

دعای این اشخاص بنا به احادیثکه در مورد از آن حضرت ج روایت شده است زودتر قبول می‌گردد:دعای والدین برای اولاد، دعای اولاد صالح و خدمت‌گذار پدر و مادر، دعای مظلوم و ستمدیده، دعای حاکم عادل و با انصاف، دعای مسافر، مخصوصا دعای مسافریکه بمنظور خانه خدا سفر می‌کند، و یا بهدف فرا گرفتن علوم شرعی مسافر می‌شود، دعای روزه‌دار در وقت افطار، دعای مسلمان برای برادر مسلمان بالخصوص دعای که در غیاب شخص صورت بگیرد، دعای مریض، و دعای مردم نیکوکار و صالح.