معرفی قره‌ضیاءالدین و جاذبه های گردشگری آن
قره‌ضیاءالدین کجاست؟
قره‌ضیاءالدین یکی از شهرهای استان آذربایجان غربی در شمال غرب ایران است. این شهر مرکز شهرستان چایپاره می‌باشد. این شهر در بخش مرکزی شهرستان چایپاره واقع شده است.
این شهر پیش‌تر یکی از شهرهای شهرستان خوی به‌شمار می‌رفت. اهالی قره‌ضیاءالدین به زبان ترکی آذربایجانی سخن می‌گویند. جمعیت این شهر در سال ۱۳۸۵ خورشیدی بالغ بر ۲۲٬۵۸۹ نفر بوده‌است که از این تعداد ۱۱٬۳۵۶ نفر مرد و ۱۱٬۲۳۳ نفر زن بوده‌اند؛ همچنین شمار خانوارهای این شهر، ۵٬۵۵۸ خانوار بوده است.
قسمت‌های قره ضیاءالدین امروزی ترکیبی از روستاهای میرزا کندی، آوک و حاچا می‌باشد که در حال حاضر اراضی مربوط به آوک به آوک یئرلری و مزارع مربوط به حاچا به حاچا یئرلری معروف هستند.
وجه تسمیه قره‌ضیاءالدین
قره ضیاءالدین:در بین اهالی منطقه به صورت قره ضیا (qərəziya) تلفظ می شود. این نام از دو بخش مجزا تشکیل یافته‌است: یک قسمت آن «قره» یا «قرا» است و نام «ضیاءالدین» هم بخش دوم آن بوده‌است. قره یا قراء در بسیاری از کاربردهای سایر مناطق ترک نشین به معنی بزرگ و با عظمت و باشکوه معنی می‌شود مثلاً قره داغ = کوه بزرگ و با شکوه یا قره باغ= باغ بزرگ و با شکوه قره چای و قره آغاج و… لازم است ذکر شود در منطقه روستاهایی هم به همین نام وجود دارد مثلاً روستای قره آغاج و…
چایپاره (چایپارا): در مورد وجه چایپاره (چایپارا) این نظر وجود دارد: عده‌ای بر این عقیده هستند که چایپاره درست است و دلیل آن این که رودخانه (آغ چای) با مسیر حرکت غرب به شرق، این بخش را به دو قسمت یا پاره مساوی تقسیم می‌کند. (از «چای» در زبان ترکی به معنای رودخانه و «پارآ» فارسی به معنای تکه و قسمت)همچنین عده‌ای بر این عقیده‌اند به خاطر وابستگی بخش عظیمی از کشاورزی شهرستان به رود آغ چای این نام گذاری صورت گرفته و چای در ترکی به معنای رودخانه و پارا نیز در ترکی به معنای گرانبها و ارزشمند می‌باشند و معنای نام این شهرستان هم رودگران بها می‌شود.
روستای قدیمی این شهرستان عبارت اند از: چورس، خانگاه، قره آغاج، حاجی لار، بستام،.. لازم است ذکر شود که در بسیاری از موارد از روستای خانگاه (محل زندگی خان هاًاحمدی”) اشتباهاً به صورت خانقاه (محل جمع خانه پیروان اهل حق یا علوی و… (جمع خانه دراویش)) نیز استفاده شده است که این منطقه کاملاً با این معنی در تضاد می‌باشد و هیچگونه اهل حق، علی‌الله، گوران و… وجود ندارد و همه ترک اصیل می‌باشند.
آثار تاریخی قره‌ضیاءالدین
قلعه اورارتویی روستاهای بسطام: قلعه مذکور متعلق به تمدن اورارتویی سده ۸ (پیش از میلاد) واقع در غرب شهر قره ضیاءالدین به مسافت ۷ کیلومتر از شهر قره ضیا ءالدین. برابر سنگ نوشته‌ای که در بالای درب قلعه مخروجه دژ بسطام به طول ۷۲ و به عرض ۱۶ سانتی‌متر به خط میخی بدست آمده است.
هر چند سنگ نوشته‌های دیگری از تمدن اورارتویی از منطقه بدست آمده اما از متن سنگ نوشته مذکور چنین بر می‌آید که روسا پسر ارگشتی قلعه بسطام را معبدی برای خالدی بنا کرده‌است که نام اولیه آن روزاهلنی بوده‌است ولی از آنجا که زیر بنای این شهر را روسا پسر ارگشتی گذارده‌است در منابع ارمنی این قلعه بنام شهر روسا معروف گردیده‌است که پروفسور هینتس هم برابر این اطلاعات شهر مزبور را روسا نامیده‌است.
علاوه بر موارد فوق در قلعه بسطام آثار مربوط به ارمنیان نیز موجود می‌باشد که بنام اورارتویی معروف است ولی در حفاریهای محوطه قلعه قرون وسطی در ارتفاعات قلعه بسطام سنگی با لبه‌های نامنظم به دست آمده که نقش صلیب ارمنی بر روی آن کنده شده‌است. با انحلال و شکست اورارتوها از دولت‌های همسایه، ارمنیان تازه‌وارد تمدن اورارتوی در منطقه شدند و در طول اقامت طولانی خود در منطقه آثار تاریخی چندی از خود بجا گذاشته‌اند که نمونه‌هایی از آن تا بحال باقی است که از جمله آنها یک قلعه و یک اتاق به نام بوزخانه در قسمت جنوبی شرقی روستای مذکور می‌باشد.
دژ بسطام قره‌ضیاءالدین
قلعه یا “دژ بسطام” در نزدیکی روستایی به همین نام در 44 کیلومتری غرب بخش قره ضیاء الدین از توابع شهرستان خوی تو استان آذربایجان غربی قرار گرفته است. قدمت این دژ که تو منطقه ای به وسعت 32 هکتار واقع شده، بر اساس کتیبه ای که از روسای دوم یکی از پادشاهان اورارتویی کشف شده، به سال های 645 و 685 قبل از میلاد می رسه و یکی از مهم ترین و باشکوه ترین شهرهای اورارتویی زمانی خود بوده. این قلعه با سلطه قوم ماد بر این منطقه به صورت متروک مونده و فقط در دوران قرون وسطی (همزمان با دوره مغول) توسط گروهی از مسیحیان مورد سکونت قرار گرفت که از آنها نقش صلیب هایی روی صخره ها نمایانه. کاوش های باستانی حاکی از اینه که این قلعه طی 50 سال و تو 3 مرحله ساخته شده و دارای معبد، بازار و مقر حکومتی، برج، بارو، دروازه و راه های مخفی ویژه ایه . قلعه دارای دیوارهای مستحکم سنگیِ که روی صخره ای بلند مشرف به دره ای بزرگ قرار داره . بر اساس آثار اورارتویی دژ بسطام یه پائین قلعه، یه میان قلعه که معبد خدایان اورارتور و یکی از انبارهای بزرگ آذوقه در آنجا قرار داشته و یه بالا قلعه داشته است.
قرمزی مسجد چورس قره ضیاءالدین
در دوره صفویه شهرهای مرزی ایران به دلیل حمله‌های مکرر نظامیان عثمانی ارزش و اعتبار خود را از دست دادند و از آنجا که شهر خوی نیز در منطقه مرزی دو کشور واقع بود ویران و مرکزیت آن به روستا ی چورس انتقال یافت. با رونق روستای چورس که امنیت و آبادی آ ن از زمان سلطان خان سوء باشی آغاز و تا دوره ایوب خان و پسرش مرتضی قلی خان بزرگ ادامه یافت و با انعقاد معاهده قصر شیرین (ذهاب) در سال ۱۰۴۹ ه ق، با صلح نسبی که میان دو کشور ایجاد شد با رونق راه‌های تجاری قدیم (جاده خوی، طرابوزان شاخه‌ای از جاده ابریشم) چورس از این رونق اقصادی بهره‌ها برده و بناهایی در آن روستا ساخته شد که از بناهای زیبای آن دوره می‌توان به مسجد اقعی (قرمزی مسجد) چورس اشاره نمود.
قرمزی مسجد که به مسجد مرتضی قلی خان معروف است بنایی است به طول و عرض ۱۹ * ۹۱ متر و با زیر بنایی به مساحت تقریبی ۳۶۰ متر مربع دارای چهار ستون سنگی در داخل مسجد که طاقها و گنبدهای مسجد بر روی این ستونها استوار است تماماً سنگی و به صورت هشت بعدی و در بالای ستونها چهار بعدی و بزرگتر می‌باشد. ارتفاع هر ستون ۲ متر و محیط ستونها در پایین ۶۰/۲ و در بالای ستون ۳۳/۳ متر می‌باشد ارتفاع سقف از کف مسجد در محل قوس هر ستون و دیوار ۴ متر و در وسط گنبدها حدود ۶ متر می‌باشد حجاری مختصری نیز که به ستونها شکل یک گل را می‌دهد دیده می‌شود. طاق مقرنس مسجد از آجر پخته ساخته شده و دیوارهای ضخیم آن از درون مسجد از سنگ به «قرمزی مسجد» ناشی از همین سرخ رنگ بودن تمام آجرها می‌باشد.
زیارتگاه حضرت ابوالفضل العباس قره ضیاءالدین
مهمترین زیارتگاه منطقه چایپاره، زیارتگاه حضرت ابو الفضل واقع در روستای حمزیان می‌باشد. در مورد تاریخچه این زیارتگاه نقل است: دو نفر مالک ملک فعلی این مکان بودند که در مورد چگونگی تقسیم آن با یکدیگر اختلاف پیدا کرده و به همین خاطر یکی از آن دو نفر سهم خود را وقف حضرت عباس می‌نماید ولی شریک دوم، سهم خود را جدا نموده و شروع به به حصار کشی می‌کند در حین حصار کشی این شخص متوجه می‌شود سنگی که قبلاً در دیوار نهاده رها نموده و به محل اصلیش برگشته‌است این واقعه سه روز متوالی اتفاق می‌افتد که سر انجام این شخص از عمل سنگ متحیر گشته و سهم خود را وقف حضرت عباس می‌کند. در حال حاضر در این زیارتگاه تقدس یافته‌است. علاوه بر مناطق تاریخی فوق قسمت شمالی بزطام با مناظر زیبای طبیعی با جریان رودخانه آغ چای منظره بسیار دلربایی بوجود آورده‌است که در نهایت منتهی به پروژه سد آغچای می‌گردد.
پل دوقوز گوز (پل نُه دهنه کسیان) قره ضیاءالدین
این پل مهمترین پل ارتباطی در محور جاده حمزیان بوده که این جاده منطقه چایپاره، ماکو، شوط و پلدشت را با شهرستان خوی و سایر شهرستانها در دوران پیشین بخصوص در زمان رضا شاه و اوایل دوره پهلوی دوم وصل می‌کرد. این پل در دوره رضا شاه توسط مهندسین خارجی بطول ۵۰ متر و به ارتفاع ۷ متر بر روی رودخانه آغ چای احداث و در اوایل دوره محمد رضا شاه توسط احمد خان بیات ماکو مرمت گردید ولی با احداث جاده ترانزیتی ایران–اروپا، جاده حمزیان و به تبع آن پل مزبور اهمیت خود را از دست داد ولی بخاطر سبک معماری خاص خویش به یکی از آثار تاریخی منطقه تبدیل گردید.
یغین داش قره ضیاءالدین
از جمله محل‌های تاریخی اطراف قره ضیاءالدین است که مربوط به دوره جنگ‌های ایران و روس می‌شود. بنا به روایتی که بین مردم وجود دارد در یکی از جنگ‌ها عباس میرزا امر می‌کند که هر سرباز عازم جنگ سنگی برداشته و در محلی بیندازد و در هنگام مراجعت از جنگ دوباره امر به برداشتن یک سنگ از محل سنگ‌های انباشته شده می‌کند؛ لذا امروزه در حدود ۴ کیلومتری جاده سد ارس از جاده ترانزیتی بازرگان در دو طرف جاده تلی از سنگ وجود دارد که مربوط به این واقعه می‌شود.
بیشتر بخوانید:
بازدید از مناطق دیدنی و تفریحی محلات
آشنایی با مناطق دیدنی و گردشگری چمستان
گردآوری توسط بخش گردشگری
مجله دلگرم
