عوارض خطرناک مسمومیت با فلزات سنگین 

راههای ساده مسمومیت فلزات سنگین

فلزات سنگین به طور طبیعی در پوسته زمین وجود دارند و ممکن است وارد محیط زیست، منبع تامین آب، غذا، دارو و یا مکمل‌های گیاهی، به ویژه نمونه‌های ساخت کشور‌های دیگر، مصرفی ما شوند. در بیش از یک قرن گذشته با آمدن صنایع مدرن، فلزات سنگین از زمین استخراج و در ترکیبات مصالح ساختمانی، ظروف غذاخوری، مواد سوختی، نگهدارنده‌های چوب و فلزات، باتری اتومبیل و… استفاده می‌شوند. این فلزات در واقع گروهی از عناصر فلزی هستند که بسیار سمی بوده و انسان‌ها همیشه در معرض آلودگی به آنها قرار دارند.

این فلزات نقش مفیدی در بدن انسان‌ها ندارند و سمی‌ترین آنها سرب، کادمیم، جیوه و آرسنیک است. البته در گروه فلزات سنگین آهن، کبالت، مس، روی و منگنز نیز جای دارند که مقادیر کم آن برای بدن ضروری ولی جذب بیش از حد آنها خطرناک و سمی است. فلزات سنگین اغلب از طریق آب، هوا و غذا می‌توانند وارد بدن شوند و به دلیل آن که خاصیت تجمعی در بافت‌های بدن دارند تماس با مقادیر کم آن در طولانی‌مدت می‌تواند بروز مسمومیت در مصرف‌کننده منجر شود.

نگرانی درباره جیوه و دیگر فلزات سنگین سمی به موضوعی داغ و بحث برانگیز برای افرادی که نگران سلامتی خود هستند، تبدیل شده است. بسیاری از افرادی که با مسائل و مشکلات سلامتی مواجه شده و نمی‌توانند به سادگی دلایل این شرایط را مشخص کنند، بیشتر بر سمیت فلزات سنگین و نیاز به سم زدایی بدن از فلزات سنگین متمرکز می‌شوند، اما این به معنای مسمومیت آن‌ها با فلزات سنگین نیست.

فلزات سنگین چه چیز‌هایی هستند؟

فلزات سنگین به طور طبیعی در پوسته زمین وجود دارند و ممکن است وارد محیط زیست، منبع تامین آب، غذا، دارو و یا مکمل‌های گیاهی، به ویژه نمونه‌های ساخت کشور‌های دیگر، مصرفی ما شوند. رایج‌ترین فلزاتی که انسان را تحت تاثیر قرار می‌دهند شامل سرب، کادمیوم، آرسنیک، آلومینیوم، جیوه و کروم می‌شوند. مسمومیت زمانی رخ می‌دهد که به طور معمول طی مدت زمانی طولانی در معرض سطوح بالای فلزات سنگین قرار می‌گیرید.

مسمومیت با فلزات سنگین

مسمومیت با فلزات سنگین می‌تواند به دو شکل مزمن یا حاد باشد. به عنوان مثال، اگر به عنوان یک کودک در معرض رنگ‌های ساختمانی قرار گرفته یا آبی که در لوله‌های سربی جاری بوده است را مصرف کرده باشید، شما می‌توانید به یک مسمومیت مزمن مبتلا شوید. سرب به شدت سمی است و هیچ سطح بی خطری برای خوردن، تنفس یا نوشیدن آن برای انسان وجود ندارد.

رنگ‌های حاوی سرب یا سرب در آب آشامیدنی از جمله منابع اصلی مواجهه با این ماده هستند. اگرچه پژوهش‌هایی در زمینه وجود سرب در مواد غذایی و نوشیدنی ها، مانند آبمیوه‌ها و برخی غلات صبحانه صورت گرفته است، اما غذا به عنوان منبع اصلی مواجهه با آن در کودکان محسوب نمی‌شود.

عوارض مسمومیت با فلزات سنگین

سرب: میوه و سبزیجاتی که از مکان‌های نزدیک به شهرها، مکان‌های صنعتی یا مجاور جاده‌های شلوغ تهیه می‌شوند، رنگ و گرد و غبار خانه‌ها، لوله‌کشی‌های قدیمی آب آشامیدنی، باتری ماشین، رنگ مو، جوهرها، برخی قوطی‌های کنسرو، سیگار و شیر حیواناتی که در مناطق آلوده رشد می‌کنند از جمله منابع آلوده به سرب هستند. از عوارض تماس با سرب می‌توان به کاهش ضریب هوشی، بیش‌فعالی بچه‌ها، سردرد، خستگی، تحریک‌پذیری، بی‌اشتهایی، بی‌خوابی، افسردگی و فشار خون بالا اشاره کرد.

جیوه: آمالگام،‌ (ماده‌ای که برای پر کردن دندان به کار می‌رود)، آفت‌کش‌ها، ‌مواد زاید صنعتی،‌ ماهی‌های صید شده از آب‌های آلوده به جیوه و… از منابع آلوده به جیوه هستند. جیوه به دلیل تمایل خاص به بافت مغز عامل مهمی در بروز افسردگی، اختلالات روانی، اشکال در تمرکز، سردرد و خستگی است. همچنین این فلز سمی می‌تواند با آسیب‌های عصبی بر پیشرفت بیماری MS و خطر بروز سرطان بیفزاید و اگر جنین در رحم مادر در معرض جیوه قرار گیرد عوارضی چون فلج مغزی، عقب‌افتادگی ذهنی و نقایص مادرزادی را ایجاد خواهد کرد.

کادمیم: پوشش‌های فلزی سطل‌ها، قوطی‌های حلبی، ظروف مخصوص یخ یخچال، مخازن آب، حشره‌کش‌ها، قهوه فوری، ‌برخی غذاهای کنسروی، برخی نوشیدنی‌های کولادار، ‌رنگ‌های غیرمجاز خوراکی و تمامی حیواناتی که داروهای ضدکرم حاوی کادمیم دریافت می‌کنند از جمله منابع اصلی آلودگی به کادمیم هستند. از عوارض تماس با این فلز می‌توان به اثرات سو بر کلیه‌، ایجاد ضایعات استخوانی مثل استئوپروز و استئومالاسی، خطر افزایش فشار خون، ابتلا به سرطان و اختلال در سیستم ایمنی اشاره کرد.

آلومینیوم: دیگ‌ها و ماهی‌تابه‌های آلومینیومی که برای طبخ سبزی، میوه‌ها و غذاهای اسیدی استفاده می‌شوند، خوشبوکننده‌ها، آنتی‌اسیدهای حاوی آلومینیوم، قوطی‌های آلومینیومی، مواد آرایشی، برخی خمیردندان‌ها و آرد سفید تصفیه‌شده، برخی افزودنی‌های ضدکلوخه نمک و بیکنیگ‌پودر منابع آلوده به آلومینیوم هستند. از عوارض تماس با آلومینیوم نیز می‌توان به اختلالات سیستم عصبی مرکزی و اختلال حافظه که ممکن است خطر بیماری آلزایمر را افزایش دهد، اختلال در متابولیسم استخوان و خطر پوکی استخوان، سمیت کبدی و کلیوی و همچنین احتمال تجمع آلومینیوم در مفاصل و ایجاد آرتریت اشاره کرد.

علائم مسمومیت با فلزات سنگین

علائم مسمومیت با فلزات سنگین می‌توانند متفاوت باشند، اما بر اساس سن، نوع فلز و مقدار و مدت مواجهه در نظر گرفته می‌شوند. از جمله علائم معمول این شرایط می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• سردرد
• مسائل سلامت روانی
• مشکلات قلبی
• ناباروری
• آسیب کلیوی و استخوانی
• اختلال در عملکرد سیستم عصبی مرکزی
• حالت تهوع
• استفراغ
• بی اشتهایی
• سردرگمی یا پریشانی تنفسی

مواجهه با فلزات سنگین در کجا رخ می‌دهد؟

قرار گرفتن منظم در معرض سطوح بالای فلزات سنگین کار آسانی نیست. بیشتر افرادی که از سطوح بالای مواجهه رنج می‌برند در کارخانه‌ها یا معادن کار می‌کنند، یعنی مکان‌هایی که فلزات سنگین به وفور یافت می‌شوند. در مواجهه مزمن، فلزات سنگین از این فرصت برخوردار هستند تا در کلیه‌ها و دیگر اندام‌های بدن انسان نفوذ کنند.

از دیگر روش‌های قرار گرفتن در معرض فلزات سنگین می‌توان به دود تنباکو، برخی ماهی‌ها و نرمتنان صدفدار، ظروف پخت و پز آلومینیومی، آلودگی هوا و آب اشاره کرد. بیشتر مردم نیازی نیست نگران مسمومیت با فلزات سنگین باشند، اما در نظر گرفتن اقدامات احتیاطی و پیشگیرانه برای کاهش مواجهه با آن‌ها ایده خوبی است. فلزات سنگین می‌توانند در بخش‌های مختلف محیط زندگی ما مانند هوا، خاک، غذا و آب وجود داشته باشند، از این رو، نمی‌توان به طور کامل از مواجهه با آن‌ها پرهیز کرد، اما به عنوان مثال می‌توان با پرهیز از مصرف مقادیر زیاد ماهی‌هایی مانند تن، کوسه و خالمخالی از مواجهه با جیوه پرهیز کرد.

چگونگی دفع فلزات سنگین از بدن

درمان های طبیعی برای دفع فلزات سنگین با استفاده از مکمل های طبیعی امکان پذیر است. در واقع لازم است که با کمک مواد غذایی این فلزات سنگین تجزیه شده و از بدن دفع شوند. بدون شک مکمل ها و مواد غذایی طبیعی بدون عوارض جانبی بوده و روش مطمئنی هستند.

از آنجایی که فلزات سنگین در بافت‌ها رسوب و در بدن باقی می‌مانند باید از طریق متصل کردن این فلزات به بعضی مولکول‌ها آنها را از بدن دفع کرد. ویتامین E و سلنیوم از جمله مواد ضدسرطان و خنثی‌کننده آثار سمی فلزات سنگینی چون جیوه و سرب هستند. نان گندم و جو، حبوبات، ماهی، زرده تخم‌مرغ، سبزیجات حاوی برگ سبز تیره و گوجه‌فرنگی مواد غذایی حاوی سلنیوم و مغزها از جمله منابع خوب ویتامین E محسوب می‌شوند.

جلبک کلرلا خاصیت سم زدایی قوی‌ای دارد که برای مقابله با هر نوع ترکیب آسیب‌رسان از فلزات سنگین گرفته تا هر نوع عنصر مخرب دیگر مفید است؛ چون این جلبک حاوی میزان زیادی کلروفیل می باشد. در نتیجه برای خلاص شده از شر فلزات سنگین تجمع یافته در بدن می‌توانید از قرص‌های جلبک کلرلا استفاده کنید. البته توصیه می‌کنیم اگر داروی خاصی مصرف می‌کنید و یا شرایط خاصی دارید قبل از مصرف هر نوع مکملی با پزشک مشورت کنید.

گشنیز این سبزی معطر به سادگی یافت می‌شود و جزو سبزی‌های پرطرفدار در بین ایرانی‌ها است. گشنیز حاوی ویتامین‌های زیادی به خصوص ویتامین های A، K و همچنین ویتامین‌های B، C و E می‌باشد. توصیه می‌کنیم از هر فرصتی برای مصرف این سبزی معطر استفاده کنید.

سیر یک ماده‌ی غذایی با خواص درمانی فوق‌العاده است که برای مقابله با بیماری‌های زیادی مورد استفاده قرار می‌گیرد. ترکیبات سیر تمیزکننده و ضدعفونی کننده هستند و هر نوع سم و ترکیب زاید را از بدن دفع می‌کنند. اگر می خواهید بدنتان را از شر فلزات سنگین خلاص کنید سیر را به برنامه ی غذایی تان اضافه کنید. می‌توانید با مشورت با پزشک از مکمل‌های سیر نیز استفاده کنید.

آهن، کلسیم‌ و منیزیم نیز از جمله مواد معدنی هستند که جذب سرب و کادمیم را کاهش می‌دهند. گوشت قرمز، لبنیات و غلات سبوس‌دار به ترتیب از منابع خوب این املاح به شمار می‌روند.

درنهایت باید گفت هیچ فردی از قرار گرفتن در معرض فلزات سنگین مصون نیست و همه ما دارای مقداری از آن‌ها در بدن خود هستیم. با این وجود، مقدار فلزات سنگین موجود در بدن انسان بر اساس عوامل مختلفی از فردی به فرد دیگر متفاوت است. به عنوان مثال، کودکانی که پدر و مادر آن‌ها هر دو سیگار می‌کشند، ممکن است هرچه بیشتر مستعد مواجهه با آرسنیک باشند.

آزمایش مواجهه با فلزات سنگین ساده نیست و به گفته کارشناسان قرص‌ها و محصولاتی که برای مقابله و معکوس کردن سمیت فلزات سنگین تبلیغ می‌شوند از پشتیبانی علمی برخورار نیستند. پس اگر با برخی علائم مسمومیت با فلزات سنگین مواجه هستید برای بررسی دقیق شرایط به پزشک مراجعه کنید.

روش های تشخیص فلزات سنگین در بدن

برای اندازه گیری فلزات سنگین در بدن می توان برخی مایعات بیولوژیکی بدن مانند ادرار، خون، سرم و یا حتی برخی بافت های بدن و یا مو و ناخن را تحت آزمایش قرار داد. برخی عناصر فلزات سنگین فقط در نوع خاصی از مایعات بیولوژیکی بدن قابل تشخیص می باشد. برای مثال متیل جیوه، ترکیب آلی که از طریق مصرف ماهی آلوده به بدن منتقل می شود، فقط در خون قابل رویت می باشد و در ادرار تشخیص و اندازه گیری دقیق آن ممکن نیست. اثر فلزات سنگین در مو و ناخن معمولا در گذر زمان مشخص می شود و برای بررسی مواردی که اخیرا وارد بدن گردیده مناسب نمی باشند. برای آنالیز بافت های بدن نیز معمولا بیوپسی بافت مورد نظر در آزمایشگاه استفاده می شود.

علاوه بر دستگاه طیف سنج Atomic Absorption که در بالا به آن اشاره شد، دستگاه آنالیز آزمایشگاهی طیف سنج جرمی پلاسمای جفت شده القایی یا اصطلاحا دستگاه ICP-MS نیز با دقت و حساسیت بالا و به طور همزمان قادر به اندازه گیری عناصر فلزات سنگین در نمونه های آزمایشگاهی مختلف می باشد.

آزمایش عناصر فلزات سنگین در بدن

با توجه به نوع علائم و امکانات حال حاضر و تشخیص پزشک معمولا هر آزمایشگاهی نوعی از فلزات سنگین و سمّی را مورد آنالیز با دستگاه جذب اتمی و دستگاه ICP-MS قرار می دهد. تعدادی از رایج ترین عناصر فلزات سنگین که در آزمایشات بدن به طور معمول تحت آنالیز قرار می گیرند سرب Pb، جیوه Hg، آرسنیک As و کادمیم Cd می باشند.

علاوه بر آن، عناصر آهن Fe، مس Cu، سلنیم Se، مولیبدن Mo و روی Zn که مقادیر کم آن در بدن برای بهبود عملکرد طبیعی بدن لازم است اما مقادیر بالای آنها با علائم سمّیت همراه است نیز مورد آنالیز و اندازه گیری در آزمایشگاه های تشخیص طبی قرار می گیرند.

بیشتر بخوانید:

علائم و نشانه های مسمومیت با گاز مونوکسید کربن چیست؟

۹ درمان خانگی برای مسمومیت غذایی

مسمومیت با گاز آمونیاک در بابل ۱۸ مصدوم بر جای گذاشت