درس یازدهم تفکر و سواد رسانه‌ای کلاس دهم | دروازه‌بانی خبر
درس یازدهم تفکر و سواد رسانه‌ای کلاس دهم |
فعّالیت گروهی (صفحهٔ ۷۹ کتاب درسی)
فرض کنید شما عضو شورای سردبیری یک بخش خبری پنج دقیقه‌ای در تلویزیون هستید و قرار است از میان اتّفاقات و اخباری که به دستتان رسیده است، خبر تهیّه کنید. ابتدا به صورت انفرادی خبرهای مورد نظر خود را مشخّص کنید.
– با توجه به محدودیت زمانی (5دقیقه) کدام عنوان‌های خبری را نادیده می‌‌گیرید؟ کدام‌ها را کوتاه و کدام‌ها را مشروح پوشش می‌دهید؟
|
اخبار |
|
1000 کیلومتر شنا برای نام خلیج فارس |
|
میوه فروشی که عکسش جهانی شد! |
|
ثبت میدان امیر چخماق یزد به عنوان میراث فرهنگی جهانی |
|
دریاچه ارومیه هفت سال دیگر زنده می‌شود |
|
ششمین قهرمانی پیاپی یوونتوس در سری فعّالیت گروهی (صفحهٔ ۸۲ کتاب درسی)به سه گروه تقسیم شوید. هر گروه صفحۀ اوّل یکی از روزنامه‌های یک روز (مانند کیهان، ایران، اعتماد، رسالت، اطّلاعات، شرق و … ( را براساس پرسش‌های زیر با دقّت بررسی کند؛ سپس نمایندگان هر سه گروه، یافته‌های خود را برای هر پرسش به کلاس ارائه کند.
گفت‌وگوی کلاسی (صفحهٔ ۸۲ کتاب درسی)اکنون با مقایسۀ نتایج کار گروه‌ها به پرسش‌های زیر پاسخ دهید. فیلم «سواد رسانه‌ای در مطبوعات» را ببینید. شما در بررسی روزنامه‌ها تا چه اندازه به نکات مطرح شده در فیلم توجّه کرده‌اید؟ دروازه‌بانی خبر تجربه‌ای که شما در خصوص گزینش، چینش و پردازش چند خبر از بین تعداد زیادی از اخبار داشتید، نمونۀ بسیار ساده‌ای از دروازه بانی خبر است. شما در نقش عضو شورای سردبیری یک بخش خبری در تلویزیون ظاهر شدید و مانند دروازه‌بان بین منبع و گیرنده خبر، تعیین کردید چه خبرهایی انتخاب و یا رد شوند و اینکه خبرهای انتخابی چگونه چینش و پردازش شوند. در بررسی سه روزنامه نیز تأثیر دروازه‌بانی خبر را در موقعیت واقعی تحلیل کردید. تصویر زیر مدلی از دروازه‌بانی خبر را نشان می‌دهد.
واقعیت این است که هر رسانۀ ارتباط جمعی، اعم از روزنامه، رادیو، تلویزیون و… باید در بین حوزۀ گسترده‌ای از داده‌های خبری و اطلاعاتی که دنیای امروز درگیر آن است، دست به گزینش بزند، زیرا هرگز قادر نیست تمامی حوادث و اطلاعات را منعکس نماید. دروازه‌بانی، فرایند گسترده‌ای از کنترل اطلاعات، شامل تمام جنبه‌های رمزگذاری پیام، نه فقط انتخاب، بلکه ممانعت از نشر، انتقال، شکل‌دهی، ارائه و عرضه، تکرار، زمان بندی در طول مسیر انتقال از منبع به گیرنده است. به عبارتی دیگر، دروازه‌بانی شامل تمام جنبه‌های انتخاب، نگه داشتن و کنترل پیام است. لطفاً لابه‌لای سطرها را بخوانید! دیدگاه‌ها و ارزش‌های تولیدکنندۀ پیام در انتخاب کلمات، تصاویر، صداها و همه ابزارهایی دخالت دارد که برای انتقال یک پیام رسانه‌ای به کار می‌رود. امّا این ارزش‌ها و دیدگاه‌ها در نگاه اوّل و به راحتی قابل تشخیص نیست. مخاطب منفعل در صورتی که پیوسته در رویارویی با این گونه پیام‌ها قرار گیرد، تحت تأثیر عقاید و ارزش‌های سازندگان پیام قرار میگیرد و آنها را می‌پذیرد. به ویژه وقتی برخی دیدگاه‌ها کم رنگ و بی‌اهمّیت انگاشته یا حذف شده باشد. «… پس بندگان مرا بشارت ده، آنان که سخن را با دقّت می‌شنوند و بهترین آن را پیروی می‌کنند. آنان‌اند که خداوند هدایتشان کرده است و آنان‌اند همان خردمندان». (سورۀ زمر، آیات ۱۷ و ۱۸)
گفت‌وگوی کلاسی (صفحهٔ ۸۵ کتاب درسی)به تفاوت روایت دو خبرنگار از یک رویداد دقّت کنید: ای کسانی که ایمان آورده‌اید، اگر فردی فاسق با خبری به نزدتان آمد، تحقیق کنید تا مبادا ندانسته به قومی بی گناه حمله کنید و بعداً از عمل خود پشیمان شوید. (سورۀ حجرات، آیه 6) برجسته‌سازی چیست؟ یکی دیگر از راهکارها و شیوه‌هایی که رسانه‌ها در انتقال پیام به کار می‌گیرند برجسته‌سازی است. استخراج یک پیام از میان دیگر پیام‌ها یا از میان عبارت‌های یک پیام؛ در حالی که موضوعات دیگر مطرح شده از سوی رسانه، کوچک و کم اهمیت جلوه کند، برجسته‌سازی نام دارد. برجسته‌سازی در هر کدام از رسانه‌های جمعی، به شیوه‌ای خاص انجام می‌شود. به عنوان مثال، برجسته‌سازی یک خبر در مطبوعات با استفاده از فنون صفحه‌‌بندی، اندازه عنوان، استفاده از عکس، نقش، طرح و جایگاه خبر در صفحه انجام می‌شود. در رادیو، برجسته‌سازی با اولویت دهی در ترتیب شنیدن خبر، میزان زمان اختصاص داده شده به آن و نیز تغییر در لحن و صوت گوینده انجام می‌شود. در تلویزیون، برجسته‌سازی خبر با اولویت دادن به خبر، استفاده از خلاصه خبر، میزان زمان اختصاص داده شده، استفاده از عکس، دستانه (اسلاید)، فیلم و… صورت میگیرد. تمام تلاش رسانه‌ها در بهره گیری از برجسته‌سازی (با توسل به ابزارها و روش‌های مختلف)، هدایت مخاطبان و افکار عمومی به این سمت است که به چه موضوعی بیش از سایر موضوعات توجه کرده و در مورد آن فکر کنند. رسانه‌ها می‌توانند از برجسته‌سازی برای مهم جلوه دادن مطالب کم اهمیت و یا مطالب پر اهمیت استفاده کنند. استفاده از قابلیت‌های گرافیک می‌تواند به برجسته‌سازی موضوعات در رسانه‌ها (البته به جز رادیو) کمک کند. رسانۀ بی طرف؟! بسیاری از خبرگزاری‌ها و شبکه‌های خبری، خود را کاملاً بی طرف می‌دانند و می‌گویند در ارائۀ اخبار بدون تعصب و جهت گیری عمل می‌کنند. اما آیا این مسئله ممکن است؟ هر تولیدکنندۀ رسانه‌ای باید برای تولیدات خود به انتخاب دست بزند. این انتخاب‌ها بازتابی از ارزش‌ها و دیدگاه‌های تولیدکنندگان رسانه‌ای است و فقط به اخبار منحصر نیست و در مورد همۀ تولیدات رسانه‌ای مصداق دارد. برای مثال، در اسناد لانۀ جاسوسی یکی از جاسوسان امریکایی در تحلیلی که برای مقامات بالادستی خود از وضعیت رسانه‌ها ارائه می‌دهد، از گسترش اخبار فارسی زبان شبکۀ رادیویی صدای امریکا (VOA)(VOA) و پخش فیلم‌های امریکایی که حامل فرهنگ‌های غیراخلاقی امریکا در تلویزیون ایران است ابراز خرسندی می‌کند. (28 اکتبر 1979، آبان 1358) در این سند می‌بینیم که برای رسانۀ مذکور، راهبردهایی مانند تأکید بر مشکلات ایران و ربط دادن آنها به مقاومت مردم در مقابل استبداد و مسائلی از این قبیل توصیه شده است تا با ترویج این گونه اخبار سفارشی، مردم را از گفتمان استکبارستیزی و آزادی خواهی مأیوس کند.
فعّالیت در خانه (صفحهٔ ۸۸ کتاب درسی)از طریق دیدن یا شنیدن اخبار اصلی می‌توان به اهداف فرستندۀ پیام، مثلاً یک روزنامه پی برد. صفحات اوّل یک روزنامه (چاپی یا برخط) یا بخش خبر یک شبکه را در یک هفته تعقیب کنید. عنوان (تیتر) و خبر اصلی آن را فهرست و تحلیل کنید:
بیشتر بدانید صفحه اول یک روزنامه یک روزنامه در شرایط عادی و غیر بحرانی می‌تواند به انواع مختلف صفحه آرایی شود. به طور کلی، صفحه اول یک روزنامه مانند ویترینی است که علاوه بر اشاره به محتوای روزنامه، در جلب و جذب مخاطبان برای خرید و مطالعۀ آن مؤثر است. صفحات روزنامه از محل تا، به دو نیم‌تای بالا یا اول و نیم‌تای پایین یا دوم تقسیم می‌شود. در همۀ صفحات ارزش نیم‌تای بالا به لحاظ محتوایی و بصری، بیشتر از نیم‌تای پایین است. تصویر زیر، صفحه آرایی با نوع «مجله‌ای» یا «ویترینی» را نشان می‌دهد. نمونه‌ای از صفحه اول یک روزنامه
صفحه اول مطبوعات در شرایط بحرانی و غیر عادی آنچه پیش از این ذکر شد، مربوط به شرایط عادی است و در شرایط بحرانی و غیر عادی، تیتر، نثر و ساختار گرافیکی مطبوعات دچار تغییر می‌شوند. در شرایط بحرانی، گرافیک مطبوعات به ویژه در صفحهٔ اول روزنامه می‌تواند به روش‌هایی همچون «تغییر کلی در قالب» یا ایجاد «تغییر جزئی غیر عادی» در صفحه (همچون تغییر در رنگ و اندازه قلم و تصاویر، معکوس کردن یک کلمه، شیب دادن و…) طراحی شود. نمونۀ ایجاد تغییر جزئی غیر عادی، معکوس کردن کلمه «شاه» در عبارت «شاه رفت» است. انواع قالب‌های محتوا در مطبوعاتدر مطبوعات، از قالب‌های محتوایی بصری همچون عکس، کاریکاتور، تصویرسازی، اینفوگرافیک (اطلاع نگاشت) و… و نیز قالب‌های نوشتاری مختلف مانند خبر، انواع مصاحبه، انواع گزارش، انواع مقاله، سرمقاله، یادداشت و… استفاده می‌شود.
خبر، ارزش‌های خبری و عناصر خبریبین یک سنگ دارای رگه‌های طلا و یک سنگ معمولی به نظر کدام یک از ارزش بیشتری برخوردارند؟
سنگ دارای رگه‌های طلا با ارزش تر از سایر سنگ‌ها است.
خبر چیست؟خبر، گزارشی از رویدادهای واقعی و عینی است که دارای یک یا چند «ارزش خبری» باشد. ارزش‌های خبریهفت ارزش خبری که در روزنامه نگاری معاصر تقریباً حالت استاندارد به خود گرفته‌اند عبارت‌اند از:
از جمله معیارهایی که امکان انتخاب شدن یک خبر از بین خبرهای مختلف را افزایش می‌دهد، برخورداری از یک یا چند ارزش خبری است. در ادامه با این ارزش‌های خبری بیشتر آشنا می‌شوید: تازگی: خبر باید نسبت به زمان حساس باشد. هرچه فاصلۀ رویداد تا زمان انتشار آن کوتاه‌تر باشد، خبر تازه‌تر خواهد بود. رویدادی که امروز اتفاق افتاده است اگر امروز گزارش نشود از جنبه کار روزنامه نگاری، به تاریخ پیوسته است. خبر تازه مثل نان تازه و خبر کهنه مانند نان بیات است. البته، در پاره‌ای از مواقع جنبه‌های تازه‌ای از یک خبر کهنه نیز آشکار می‌شود که علی القاعده در این صورت هم دارای ارزش تازگی است. به عنوان مثال، پیدا شدن جعبه سیاه یک هواپیما چند ماه پس از سقوط، می‌تواند جزئیاتی تازه از حادثۀ سقوط را ارائه کند. شهرت: اشخاص، اشیا، مکان‌ها، نهادها، وقایع و مفاهیمی که دارای «شهرت» هستند، از ارزش خبری برخوردارند و همیشه مورد توجه مردم هستند. معیار معروف بودن و یا شهرت، تداعی تصویری از آن موضوع در ذهن به محض شنیدن نام آن است. به عنوان مثال، بیشتر مردم ایران، به محض شنیدن نام «برج میلاد»، تصویر آن برج به ذهنشان می‌آید. مجاورت: مخاطبان رسانه‌ها ترجیح می‌دهند که ابتدا از خبرهای مربوط به محله، شهر، کشور و کشورهای هم جوار خود اطلاعات کسب کنند. اخباری که به لحاظ جغرافیایی به ما نزدیک‌ترند، دارای ارزش و اهمیت بیشتری برای ما هستند. به عنوان مثال، وقوع یک حادثه در معدنی در استان گلستان برای ما مهم‌تر از حادثۀ مشابه در کشور اسپانیا است. علاوه بر «مجاورت جغرافیایی» شکل دیگری از مجاورت وجود دارد که «مجاورت معنوی» نام دارد. مجاورت معنوی مبتنی بر مشابهت‌های فرهنگی، عقیدتی، قومی، ملی، اجتماعی و… است. مثلاً حوادثی که برای مسلمانان در سراسر جهان رخ می‌دهند برای ما مهم و دارای ارزش خبری هستند. دربرگیری: رویداد هنگامی ارزش دربرگیری دارد که در زمان حال و آینده بر روی تعداد زیادی از افراد جامعه تأثیری داشته باشد. دربرگیری یک رویداد ممکن است نفع یا زیان مادی یا معنوی افراد جامعه را سبب شود. به عنوان مثال، خبر تعویض شناسنامه‌ها و صدور شناسنامه‌های هوشمند، برای همه مردم مهم است و همه آنها را در بر میگیرد. فراوانی و مقدار: این ارزش خبری عمدتاً به اعداد و ارقام مربوط می‌شود. هر چقدر ارقام بزرگ‌تر می‌شوند، از ارزش خبری بیشتری برخوردار می‌شوند. به عنوان مثال، مسمومیت غذایی 100 دانشجو در یک دانشگاه در مقایسه با مسمومیت غذایی 10 دانشجو، از بخت بیشتری برای گزینش و تبدیل شدن به خبر برخوردار می‌شود. برخورد، اختلاف و درگیری: این گونه از رویدادها حاوی برخوردهایی هستند که در شکل‌های گوناگون جلوه گر می‌شوند. اخبار مربوط به برخورد انسان علیه انسان، انسان علیه طبیعت، فجایع طبیعی، حوادث مربوط به حیات وحش، سرقت‌ها، تصادف‌ها و… از جمله اخبار حاوی این نوع ارزش خبری هستند. استثنا و شگفتی: این نوع رویدادها از وجه غیر عادی بودن و یا عجیب و استثنایی بودن برخوردارند. اختراعات، اکتشافات، حوادث غیر عادی، رویدادهای برخلاف پیش‌بینی و… را می‌توان نمونه‌ای از ارزش شگفتی و استثنا دانست. «زنی نود ساله در ایالت راجستان هند نوزادی دختر به دنیا آورد» مثالی در همین خصوص است. از دیگر نمونه‌ها، پیرترین فرد جهان، بلندترین آسمان خراش دنیا و… هستند.
عناصر خبرییک خبر، علاوه بر بهره مندی از ارزش‌های خبری، از «عناصر خبری نیز برخوردار است. هر اندازه که عناصر خبری موجود در خبر کامل‌تر باشند، اطلاعات بیشتری در اختیار مخاطب قرار گرفته و برای او جذاب‌تر خواهد بود. عنصرهای تشکیل دهنده عناصر خبری عبارت‌اند از:
لطیفه‌های رسانه‌ای – من هر وقت پیام تبلیغاتی واسم میاد، نخونده حذفش می‌کنم. این اواخر اپراتور پیام داده: بذار حرفمو بزنم اگه غیرمنطقی بود بعد پاکش کن! یک بار دیگر صفحۀ عنوانی فصل سوم را مشاهده کنید. قرار بود در این فصل شما تحلیل تولیدات رسانه‌ای را با دو سؤال از سؤالات کلیدی سواد رسانه‌ای تمرین کنید؛ همان سؤال‌هایی که با علامت مشخّص شده است. اگر با مطالعۀ متون و فعّالیت‌های این فصل تا حدودی «توانایی تشخیص فرستنده / ارتباطگر و اهداف او را در فرستادن پیام رسانه‌ای» به دست آورده‌اید در جهت هدف اصلی آن گام برداشته‌اید.
آموزش درس یازدهم – کتاب تفکر و سواد رسانه ای
حتماً بخوانید:
|
