حقایقی درمورد زندگی یزید بن معاویه و هلاکت او

زندگینامه یزید بن معاویه

یزید پسر معاویه (۲۵ق. / ۶۴۵م. ــ ۶۴ق./ ۶۸۳م.) دومین خلیفه سلسله اموی (حکومت: ۶۶۱ ــ۷۵۰ م.)، که پس از پدرش معاویه بن ابی سفیان (م. ۶۰ق.) نزدیک چهار سال حکومت کرد (۶۰ ــ ۶۴ق) و در شام (دمشق) در گذشت.

او نخستین کسی بود که بر خلاف سنت خلفای پیشین، به انتصاب پدرش و به صورت موروثی مدعی خلافت شد. بیعت گرفتن اجباری او از خویشاوندان نزدیک و برخی صحابه پیامبر(ص) که با مقاومت برخی از آنان رو به رو شد، وقایع دلخراشی را در تاریخ اسلام رقم زد.

واقعه کربلا در سال ۶۱ قمری، که به شهادت امام حسین بن علی (ع) انجامید و موجب شد تا یزید به یکی از منفورترین شخصیت های تاریخ نزد شیعیان تبدیل گردد.

مادر یزید، میسون بنت بحدل از اعراب بدوی بود و چون به معاویه شوهر کرد و به شام (دمشق) آمد، دوری از وطن خویش را تاب نیاورد و معاویه او را طلاق داد و میسون به صحرا بازگشت.

بنا بر احتمال منابع، او در این هنگام یزید را باردار بوده یا یزید شیرخوار وی بوده است. یزید کودکی خود را در قبیله میسون گذراند که مردمانش از قبایل حُوّارین (در منطقه حمص شام) با پیشینه مسیحیت و بت پرستی در زمان پیش از اسلام و اهل فصاحت و شعر عربی بودند.

برخی معتقدند که رشد و پرورش یزید تحت تأثیر عقاید مسیحیان تازه مسلمان این قبیله در تکوین شخصیت او مؤثر بوده و حمایت­ های او از مسیحیان پس از رسیدن به خلافت و به خصوص شعرای آنان و نیز وجود مشاوران مسیحی در دربار او و نیز سازش با اروپائیان، تأثیر این پرورش را بر شخصیت یزید تأیید می­‌کند.

بیوگرافی یزید بن معاویه

ویژگی های شخصی و اخلاقی یزید بن معاویه

در بسیاری از منابع تاریخ اسلام، یزید به لحاظ اخلاقی شخصی فاسد و هوس‌ باز معرفی شده است. بلاذری (م. ۲۷۹ق) او را نخستین حکمران ارشد خلافت اسلامی می‌داند که گناهانی مانند شراب‌خواری را آشکارا مرتکب شد.

مسعودی (م. ۳۴۶ق) از ابومخنف، نقل کرده که در ایام یزید، شراب‌خواری و فسق به دست کارگزاران او در مکه و مدینه به صورت علنی رواج یافت.

شهرت یزید در لهو و لعب و عدم پایبندی‌ اش به موازین و اخلاقیات اسلامی، گویا شهره خاص و عام بوده است و حتی برخی صحابه مشهور پیامبر (ص) و نیز امام حسین (ع) به صراحت او را فاسق و اهل گناه و هرزگی خوانده‌اند.

بدین رو، وقتی معاویه پس از شهادت امام حسن (ع) اصرار داشت تا برای خلافت یزید از بزرگان بیعت گیرد، با مشکلاتی رو به رو شد و کسانی مانند امام حسین (ع)، عبدالله بن زبیر و عبد الله بن عمر تن به بیعت ندادند.

از عبدالله بن عمر نقل است که در این باره گفته است: «‌بیعت کنیم با کسی که با میمون ها و سگ‌ها بازی می‌کند و شراب می‌ نوشد و آشکارا فسق می‌کند ؟! عذر ما نزد خدا چیست ؟!‌»
بنابر منابع تاریخی، در سال ۵۲ ق یزید با سپاهیان مسلمان، که برخی بزرگان صحابه نیز در میان آنان بودند، به سوی روم رفت. او با همسرش ام‌کلثوم میان راه ایستاد و سرگرم عیاشی و می‌گساری شد.

اما سپاهیان که از پیش رفته بودند، به وبا و آبله مبتلا گشتند و خسارت و تلفات سنگینی دیدند. هنگامی که یزید مطلع شد، شعری با این مضمون بر زبان آورد که او را باکی نیست اگر مسلمانان از تب و آبله و وبا هلاک شوند. خبر به معاویه رسید و او به خشم آمد و دستور داد تا یزید به اردوگاه ملحق شود.

یزید و واقعه کربلا

از فجیع­‌ ترین وقایع ایام حکومت یزید بن معاویه، واقعه کربلا است؛ که گویند زشت‌ تر از آن در اسلام به وقوع نپیوسته است. در ذی الحجه سال ۶۰ ق، امام حسین (ع) و جمعی از خاندان رسول خدا (ص) به دعوت مردم کوفه، عازم عراق شدند؛

اما کوفیان بر اثر فشار حکومت یزید بیعت شکسته، امام (ع) را همراه جمع اندکی از یارانش تنها گذاشتند. امام حسین (ع) به همراه خانواده و یارانش، به دست سپاهیان حکومت یزید و به دستور والی او عبیدالله بن زیاد به شهادت رسیدند؛

سرهای شهدای کربلا در کوفه و شام به نمایش گذاشته شد و اهل­‌بیت پیامبر (ص) به اسارت در آمدند. شرح واقعه کربلا در منابع کهن و معاصر به تفصیل آمده است.

نقش یزید بن معاویه در واقعه کربلا

فتوحات نظامی یزید بن معاویه

در زمان حکومت یزید، به سبب درگیری ها و قیام­ های داخلی که علیه یزید صورت گرفت، روند فتوحات مسلمانان از حرکت باز ایستاد. او با مسیحیان اروپا رویه مسالمت­ آمیزی اختیار کرد و حتی از برخی نقاط که در زمان معاویه با صرف هزینه ها و تلفات بسیار فتح شده بود، عقب نشست و با دریافت رشوه سپاه خود را از قبرس فرا خواند.

هم­چنین به یزید بن جنادة بن ابی ­امیه دستور داد تا قلعه مسلمانان در جزیره «‌ارواد‌» را خراب کند و به شام برگردد. یزید هم­چنین نیروهایش را از «‌رودس‌» فرا خواند. با این حال در سال ۶۱، مالک بن عبدالله خثعمی را به جنگ رومیان فرستاد که این جنگ به عنوان جنگ «‌سوریا‌» معروف است.

یزید در شرق و در نواحی خوارزم، سلم بن زیاد (والی خراسان) تا نواحی سمرقند، پیش رفت. او سغد و بخارا را فتح کرد و در سال۶۲ هجری با اهل خوارزم به چهارصد هزار دینار صلح کرد.

سلم بن زیاد هنگامی که در سغد بود سپاهی را نیز به «‌خجند‌» فرستاده بود؛ اما آنان شکست خوردند. سپس سلم به مرو رفت و با سغدیان جنگید تا این­که خبر یافت که یزید به هلاکت رسیده است. در افریقا نیز عقبة بن نافع در سوس ادنی‌ به فتوحاتی دست یافت.

مرگ یزید بن معاویه

درباره مرگ یزید روایت‌هایی شده که با هم متفاوتند. مثلا گفته شده که روزی میمون خود را بر خری وحشی سوار کرده بود، خر وحشی می‌دوید و یزید نیز در حالی که مست بود، در پی‌اش می‌تاخت تا اینکه از اسب فرو افتاد و گردنش شکست.

در برخی کتب آمده است: «یزید روزی با اصحابش به قصد شکار به صحرا رفت. به اندازه دو یا سه روز از شهر شام دور شد، ناگاه آهویی ظاهر شد. یزید به اصحابش گفت خودم به تنهایی در صید این آهو اقدام می‌کنم؛ کسی با من نیاید.

آهو او را از این وادی به وادی دیگر می‌برد. نوکرانش هر چه در پی او گشتند اثری نیافتند. یزید در صحرا به صحرانشینی برخورد کرد که از چاه آب می‌کشید. مقداری آب به یزید داد ولی بر او تعظیم و سلامی نکرد.

یزید گفت اگر بدانی که من کیستم بیشتر مرا احترام می‌کنی ! آن اعرابی گفت ای برادر تو کیستی ؟ گفت من امیرالمومنین یزید پسر معاویه هستم. اعرابی گفت سوگند به خدا، تو قاتل حسین بن علی (ع) هستی ای دشمن خدا و رسول خدا.

اعرابی خشمگین شد و شمشیر یزید را گرفت تا بر سر یزید بزند اما شمشیر به سر اسب خورد. اسب در اثر شدت ضربه فرار کرد و یزید از پشت اسب آویزان شد. اسب سرعت می‌گرفت و یزید را بر زمین می‌کشید.

آنقدر او را بر زمین کشید که او قطعه قطعه شد. اصحاب یزید در پی او آمدند، اثری از او نیافتند، تا اینکه به اسب او رسیدند و فقط ساق پای یزید روی رکاب آویزان بود.»

همچنین از شیخ صدوق درباره چگونگی مرگ یزید بن معاویه آمده که: «یزید شب با حال مستی خوابید و صبح او را مرده یافتند، در حالیکه بدن او تغییر کرده مثل آنکه قیر مالیده شده باشد. بدن نحسش را در باب الصغیر دمشق دفن کردند.»

در کتابی نیز درباره علت مرگ وی آمده است: «سبب مرگ یزید، اصابت پاره‌ سنگی از منجنیق به یک طرف صورت او بود که همین امر باعث شد مدّتی مریض شود، بعد مُرد.»

البته برخی نیز گفته‌اند که وی به وسیله «سلمی» دخـتـر «حجر بن عدی کندی» و با همکاری «عبدالرحمان» برادرزاده حجر، مسموم شده و به مجازات رسیده است.

سرانجام یزید پس از سه سال و هشت ماه حکومت در چهاردهم ربیع‌ الاول سال ۶۴ هجری در سن ۳۸ سالگی مُرد و در «حوارین» دفن شد.