آشنایی با خوس دوزی هنر دیرینه از صنایع دستی هرمزگان

هنر خوس دوزی چیست؟

خوس دوزی : صنایع ­دستی هرمزگان از جمله صنایعی است که بیش­تر جنبه ی مصرف محلی داشته و خوس­ دوزی یکی از انواع رودوزی­ های این منطقه است. این هنر شامل دوخت نوارهای باریک خوس یا همان نقده بر روی پارچه ­های توری ریز­بافت و پارچه­ هایی است که می­توان آنها را شمارش کرد و در طرح ­های هندسی، منحنی، دانه ­ای، اسلیمی و خشتی پایه بلند است.

علاوه بر پارچه ی توری این هنر بر روی پارچه ی مخمل نیز کار می­ شود که برای پارچه ی مخمل از سوزن مخصوصی به ­نام سوزن چنایل استفاده می ­شود. تاریخچه ی این هنر زیبا بر ما پوشیده است اما آنچه مسلم و واضح است این هنر در زمان صفویه در بندرعباس و بلوچستان از رونق زیادی برخوردار بوده است.

بعد از دوره ی صفویه در پیشرفت این سوزن ­دوزی گا م­های موثری برداشته شد و این هنر در زیباترین شکل ممکن نمودار شد. از این هنر بیشتر برای تزیین و تولید پرده­های توری، روسری ­های توری (جلبیل)، و چادرهای توری (معمولا به رنگ مشکی یا تیره)، لباس عروس، شال، جلد قرآن، شلوار، روتختی، رویۀ کوسن، کلاه، پیراهن، جلیقه ی زنان و بسیاری دیگر استفاده می ­شود.

نقوشی که بیشتر در خوس ­دوزی موردتوجه است نقش ستارگان به ­شکل شش­پر، هشت­ پر و دوازده­ پر است و از سایر طرح ­های رایج می­ توان به نقوش نه خشت، کندو عسلی، شش قلب، خشت در خشت، ستاره ی کوچک، حاشیه ی برگ انجیری، قلبی خالی، تک­دوزی، پردوزی، گوشواره، نقش گل، ستاره ی چهار­پر، گل فرفره­ای، خرچنگ،کاکل ­ای، پروانه، عقربی، پیاله­ ای، نگاره ی طاووسی، حاشیه ی قلبی، حاشیه ی چشم گاو و غیره اشاره کرد.

زیبایی در طرح و نقش هنر خوس دوزی

در هنر خوس دوزی از چه نخی استفاده می شود؟

نوع نخی که در خوس ­دوزی استفاده می­ شود، نقده­ای طلایی یا نقره­ ای است. در این سوزن ­دوزی با توجه به ساده بودن طرح­ ها، احتیاجی به طراحی و نقش ­اندازی روی پارچه نیست، بلکه هنرمند با سلیقه و ذوق خود شروع به سوزن ­دوزی می­کند. در این نوع سوزن ­دوزی پشت و روی پارچه معمولاً یکنواخت بوده و از تلالؤ خاصی برخوردار است.

نوع نخی که در خوس ­دوزی به­کار می­رود، نخ نقده طلایی یا نقره­ای است که به نخ خوس مشهور است و به ­همین دلیل به دوختی که با این نخ ­ها انجام می­ شود خوس­دوزی می­گویند. در صورت اجرای ظریف و تمیز، پشت و روی پارچه یکنواخت و هر دو روی پارچه نقش­دار می­شود. هنرمندان این خطه گاهی خوس­ دوزی را با انواع رودوزی­ های دیگر از جمله گلابتون و پولک­دوزی تلفیق و اثری بدیع و متفاوت خلق می­کنند.

با هنر خوس دوزی بیشتر آشنا شوید؟

معرفی خوس دوزی

خوس دوزی از هنرهای سنتی و قدیمی ایران زمین می‌باشد که در دوره‌ی صفوی مورد استقبال مردم بوده است. در زمان گذشته برای خوس دوزی از فلز نقره به عنوان نخ استفاده میکردند اما امروزه نوار های نازک پلاستیکی رنگین جایگزین آن شده است. رنگ های دردسترس خوس دوزان بسیار متنوع است اما رنگ طلایی و نقره ای از محبوب ترین رنگ ها در این کار است. . خوس دوزی در صنعت هنر های دستی جایگاه خود را دارد که دراین حوزه نمونه کار های زیادی با ذوق و سلیقه ی بانوان ایرانی پدیدار شده است.

روش دوختن در خوس دوزی

خوس دوزی نوعی دور دوزی است که در این هنر رعنا ، خوس را بر روی پارچه هایی نظیر تور، مخمل و… میدوزند. این پارچه ها معمولا به رنگ های سیاه، سفید، سبز و زرشکی وجود دارند.دراین حرفه پارچه ی مخمل سوزن مخصوص خود را دارد که چنایل نامیده میشود. خوس دوزان تنها به نخ ، سوزن و پارچه ویژه این پیشه نیاز دارند ، و با نخ کردن سوزن طرح را روی پارچه می دوزند.

برای انجام خوس دوزی ، نیاز به کشیدن طرح بر روی پارچه نیست و خوس دوزان با اشتیاق و سلیقه خود طرح را اجرا میکنند.خوس دوزی در کنار گلابتون و پولک دوزی هم به کار برده میشود که از ترکیب این هنر های دستی گیرا کارهنری بسیار زیبایی پدید می‌آید.

نکته : خوس دوزی از صنایع دستی که به صبر و حوصله زیادی احتیاج دارند می‌باشد.

کاربرد خوس دوزی

خوس دوزی یک هنردستی پرطرفدار است.که پارچه ها به وسیله طرح های ان نقش های جذاب و جمیل به خود میگیرند. طرح های خوش منظرخوس دوزی بر روی دمپای شلوار زنان ،تزئین پرده های توری ، لباس عروس ، جلد قرآن ، روی کوسن ، کلاه، پیراهن ، جلیقه زنان ،شلوار،رو سرویس های توری، چادرهای توری ، لباس های محلی ، روسری و شال ، رو میزی ، روتختی و… دیده میشود. اگرچه این هنر جنبه استفاده‌ی محلی دارد اما علاقه‌‌مندان به عرصه هنر های سنتی از کارهای موجود در این صنعت بسیار استقبال میکنند.

شهر های مرتبط با هنر خوس دوزی

شهر های جنوب کشور چون: استان های هرمزگان ، بلوچستان ، فارس، کردستان مراکز تولید خوس دوزی هستند و بازار های این مناطق به وسیله ی این هنر شگفت انگیز ، اراسته شده است. در هرمزگان خوس دوزی بر روی اکثر لباس های محلی به چشم می‌آید و گردشگران به عنوان سوغات و یا یادگاری از خرید انها استقبال میکنند. خوس دوزی توسط بانوان شکل گرفته است و خانم ها در نمایشگاه های صنایع دستی پارچه های مزین شده با خوس دوزی خود را به فروش می‌رسانند.

نقش های مورد استفاده در خوس دوزی

در خوس دوزی نگاره ها مقبولیت عام دارند و به صورت نگاره کندو عسلی، نگاره شش قلب، نگاره خشت در خشت، نگاره ستاره کوچک ، نگاره شش پر کوچک ، نگاره عقربی ، نگاره قلبی خالی ، نگاره مکینه تابوکی ، نگاره گوشواره ای، نگاره پیاله ای، نگاره طاووسی به طرح مینشیند.

نقش های مورد بهره وری دیگر خوس دوزی به نام های :

حاشیه برگ انجیر ، تک دوزی ، پر دوزی، نقش گل ، ستاره چهار پر ، گل فرفره ای ، خرچنگ کاکله ای ، پروانه ، نقش توپی ، نقش شش پر، نقش موشکی، حاشیه قلبی ، حاشیه شش چشم گاو و…شناخته شده است.

همچنین بخوانید:

معرفی کامل سوغاتی‌ و صنایع دستی شهرهای ایران