معرفی داروی نیتروگلیسرین و موارد مصرف آن

نیتروگلیسرین چیست؟

نیتروگلیسرین (Nitroglycerin) که در بیشتراوقات فقط “زیرزبانی” یا TNG خوانده می ‌شوند از جمله داروهایی هستند که بیماران قلبی با آن آشنایی زیادی دارند. از این دارو برای درمان فشار خون بالا هم استفاده می‌شود. تاری دید، خشکی دهان، سرگیجه، سردرد، کاهش فشار خون، بثورات جلدی، بی‌‌خوابی و ضعف برخی از عوارض مصرف این دارو است.

این دارو یک داروی سریع‌ الاثر است که به سرعت باعث گشاد شدن عروق کرونر قلب و در نتیجه افزایش جریان خون در این عروق می ‌شود و باعث افزایش جریان خون از طریق عروق جانبی به نقاط کم خون می ‌شود. همچنین فشار پایان دیاستولی بطن چپ و حجم پایان دیاستولی بطن چپ (پیش بار)‌ را کاهش می ‌دهد.

علاوه بر آن مصرف اکسیژن ماهیچه ی قلب را کاهش می‌ دهد و در مجموع سعی می ‌کند از نیاز اکسیژنی قلب بکاهد و در عین حال اکسیژن لازم را به قلب برساند تا بافت قلب دچار آسیب نشود. به این ترتیب درد قلبی کاهش می ‌یابد، برون ‌ده قلب زیاد می شود و فشارخون پایین می آید.

از آنجاییکه این دارو بسیار سریع آزاد شده و در کوتاه‌ترین زمان می‌تواند درد حاد ناشی از آنژین را برطرف کرده و به بیمار آرامش ببخشد جزء کارآمدترین داروهای قلبی-عروقی به حساب می‌آید. این دارو با اشکال مختلفی مثل قرص زیر زبانی، خوراکی، موضعی و تزریقی وجود دارد.

نام تجاری: Nitrostat ،NitroQuick ،Nitro-Dur ،Nitro-Bid

موارد مصرف نیتروگلیسرین

مورد اصلی مصرف این دارو درد قفسه صدری، نارسایی احتقانی قلب و درمان سکته حاد قلبی است.

مکانیسم اثر نیتروگلیسرین

اثر ضد آنژین: نیتروگلیسرین با شل کردن عضلات صاف بستر عروقی (شریانی و وریدی) مصرف اکسیژن میوکارد را کاهش می‌دهد. همچنین، این دارو عروق کرونر را گشاد می‌کند و به انتشار مجدد جریان خون در بافتهای ایسکمیک منجر می‌شود. احتمالاً اثرات این دارو بر عروق کرونر و اثرات سیستمیک آن (که ممکن است با مصرف اشکال مختلف نیتروگلیسرین مختصر تغییری داشته باشند) توجیهی برای مصرف این دارو در درمان آنژین هستند.

اثر گشادکننده عروق: نیتروگلیسرین موجب گشاد شدن عروق محیطی می‌شود، در نتیجه شکل تزریق وریدی این دارو برای کاهش فشار خون طی عمل جراحی و برای کنترل فشار خون در موارد هایپرتانسیون قبل از جراحی مؤثر است. از آنجایی که گشاد شدن عروق محیطی بازگشت خون وریدی به قلب (پیش بار) را کاهش می‌دهد، نیتروگلیسرین برای درمان ادم ریوی و نارسایی احتقانی قلب نیز به کار می‌رود. گشاد شدن شریان‌ها موجب کاهش مقاومت شریانی (پس بار) می‌شود. بنابراین، این دارو با کاهش کار بطن چپ، به قلب نارسا کمک می‌کند. ترکیب این اثرات در درمان بعضی از بیماران مبتلا به انفارکتوس حاد میوکارد مؤثر است (در حال حاضر، مصرف نیتروگلیسرین در نارسایی احتقانی قلب و انفارکتوس میوکارد از موارد مصرف تأیید نشده این دارو محسوب می شود).

فارماکوکینتیک نیتروگلیسرین

پیوند این دارو به پروتئین حدود 60 درصد است. نیمه عمر نیتروگلیسرین 4-1 دقیقه است. اثر دارو از راه انفوزیون وریدی تقریباً بلافاصله، از راه زیرزبانی پس از 30 دقیقه شروع می‌شود. طول اثر دارو از راه انفوزیون وریدی چند دقیقه، از راه زیرزبانی 60-30 دقیقه و از راه پوستی 24-8 ساعت است. نیتروگلیسرین، پس از‌ آن که تقریباً به طور کامل متابولیزه شد، از طریق کلیه‌ها دفع می‌شود.

موارد و مقدار مصرف نیتروگلیسرین

الف) پیشگیری از حملات مزمن آنژینی.

بزرگسالان: مقدار mg 9-2.5 از راه خوراکی هر 12-8 ساعت مصرف می‌شود. با درمان با مقدار 1.25 سانتی متر از پماد شروع شده و هر بار تا بروز اثرات مورد نظر، 1.25 سانتی متر بر این مقدار افزوده می‌شود. محدوده مقدارمصرف پماد از 12.5-5 سانتی متر است، ولی مقدار معمول مصرف 5-2.5 سانتی متر است. به‌ جای آن می‌توان روزی یک بار پلاستر دارو را به محل‌های بدون مو چسباند. برای جلوگیری از بروز تحمل، اشکال موضعی دارو نباید در طی شب مصرف شوند.

ب) درمان آنژین صدری حاد

پیشگیری از حملات آنژینی یا به حداقل رساندن احتمال بروز این حملات قبل از حوادث استرس زا که باید دارو بلافاصله مصرف شود
بزرگسالان: بلافاصله بعد از نشانه‌های حمله آنژینی، یک قرص زیرزبانی در زیر زبان یا در گوشه دهان قرار داده می‌شود. می‌توان هر پنج دقیقه یک بار به مدت 30-15 دقیقه این مقدار را تکرار کرد.

پ) درمان هایپرتانسیون، نارسایی احتقانی قلب، آنژین.

توجه: نیتروگلیسرین برای کنترل هایپرتانسیون در جراحی، نارسایی احتقانی قلب ناشی از انفارکتوس میوکارد، رفع آنژین صدری درموارد حاد و برای کنترل فشار خون طی جراحی، از راه انفوزیون وریدی مصرف می‌شود.

بزرگسالان: سرعت اولیه انفوزیون پنج میکروگرم در دقیقه است که می‌توان هر 5-3 دقیقه یک بار، مقدار پنج میکروگرم در دقیقه بر آن افزود تا پاسخ مناسب حاصل شود. در صورت عدم دستیابی به پاسخ مناسب با سرعت 20 میکروگرم در دقیقه، باید مقدار مصرف هر 5-3 دقیقه یک بار به میزان 20-10 میکروگرم در دقیقه افزایش یابد.

ت) انفارکتوس حاد قلبی.

بزرگسالان: ابتدا mcg 25-12.5 از راه وریدی تجویز شده و به دنبال آن mcg 20-10 در دقیقه انفوزیون می‌گردد. می‌توان در صورت نیاز هر 5 تا 10 دقیقه دوز را mcg 10-5 افزایش داد.

حداکثر مقدار قابل استفاده mcg 200 در دقیقه است. در صورتی که فشار متوسط شریانی به کمتر از 80 میلی متر جیوه افت کند یا فشار سیستولیک به زیر 90 میلی متر جیوه برسد دوز دارو را کاهش داده و یا مصرف آن قطع گردد.

ث) کریز فشار خون.

بزرگسالان: مقدار 100-5 میکروگرم در دقیقه از راه وریدی تجویز می‌شود.

مصرف داروی نیتروگلیسرین در دوران بارداری و شیردهی

در گروه C قرار دارد ، در این گروه از داروها، مطالعات بر روی حیوانات باردار نشانگر این بود که دارو روی جنین اثرات جانبی دارد، اما مطالعات کافی روی انسان‌ها در انجام نشده است. در صورتی که منافغ استفاده از دارو برای زنان باردار از مضرات دارو بیشتر باشد، ممکن است دارو تجویز شود.

در دوران شیردهی، پزشک معالج باید بعد از مقایسه اثرات مثبت و منفی مصرف دارو در این گروه، به تجویز نیتروگلیسرین اقدام کند.

موارد منع مصرف نیتروگلیسرین

شکل تزریقی این دارو در موارد تامپوناد قلبی، پریکاردیت constrictive ضربه اخیر به سر و خونریزی مغزی نباید مصرف شود.

عوارض جانبی نیتروگلیسرین

• اعصاب مرکزی : سردرد (در بعضی موارد به صورت ضربان دار)، سرگیجه، ضعف، تاری دید.
• قلبی ـ عروقی: افت فشار خون در حالت ایستاده، تاکیکاردی، فلاشینگ، طپش قلب، سنکوپ.
• پوست: گشاد شدن عروق پوستی، تحریک پوست (با مصرف موضعی).
• دستگاه گوارش: تهوع، استفراغ.
• موضعی: سوزش زیر زبان، خشکی دهان.
• سایر عوارض: واکنش‌های حساسیت مفرط (بثورات پوستی، درماتیت)، دیزوری، ناتوانی جنسی، تکرر ادرار، راش، واکنش‌های بیش حساسیتی.

توجه: در صورت بروز بثورات پوستی، درماتیت، تاری دید یا خشکی دهان، باید مصرف این دارو قطع شود.

تداخلات دارویی نیتروگلیسرین

مصرف همزمان نیتروگلیسرین با فرآورده‌های حاوی الکل، داروهای پایین‌آورنده فشار خون یا داروهای گشادکننده عروق ممکن است کمی فشار خون ناشی از اثرات نیتروگلیسرین را تشدید کند.

مصرف همزمان با الکالوئیدهای ارگوت ممکن است موجب بروز آنژین شود. نیتروگلیسرین خوراکی ممکن است فراهمی زیستی آلکالوئیدهای ارگوت را افزایش دهد. از مصرف همزمان با مهارکننده‌ های فسفودی استراز (مانند سیلدنافیل) پرهیز شود.

مسمومیت با نیتروگلیسرین و درمان

تظاهرات بالینی: عمدتاً ناشی از گشاد شدن عروق و متهموگلوبینمی است و عبارت اند از افت فشار خون، سردرد ضربان دار مداوم، طپش قلب، اختلالات بینایی، برافروختگی پوست، تعریق (پس از آن پوست سرد و سیانوتیک می‌شود)، تهوع و استفراغ، کولیک، اسهال خونی، ارتواستاز، تنفس سریع در شروع درمان، تنگی نفس، کاهش سرعت تنفس، برادیکاردی، بلوک قلبی، افزایش فشار داخل جمجمه همراه با کانفوزیون، تب، فلج، هایپوکسی بافت (ناشی از متهموگلوبینمی) که به سیانوز منجر می‌شود و اسیدوز متابولیک، کوما، تشنجات کلونیک و کلاپس گردش خون، مرگ ممکن است بر اثر کلاپس گردش خون یا خفگی عارض شود.

درمان: شامل شستشوی معده و به دنبال آن مصرف ذغال فعال برای خارج کردن باقیمانده محتویات معده می‌شود. مقدار گازهای خون و غلظت متهموگلوبین باید پیگیری شود. مراقبت‌های حمایتی شامل حمایت تنفسی و تجویز اکسیژن، حرکت دادن اندام‌های انتهایی برای کمک به بازگشت خون وریدی و خواباندن بیمار در حالت درازکش است.

هشدار ها در رابطه با مصرف نیتروگلیسرین

1- درموارد زیر باید با احتیاط فراوان مصرف شود: کم خونی شدید، خونریزی مغزی، ضربه اخیر به سر، گلوکوم، پرکاری تیروئید، سابقه انفارکتوس اخیر قلبی، کاهش حجم خون و فشار پایین در مویرگ‌های ریوی.
2- با مصرف طولانی مدت نیترات‌ها، ممکن است نسبت به اثر آنها تحمل شود و در نتیجه، نیاز بیمار به دارو افزایش یابد. برای اطمینان از حفظ اثر مطلوب دارو، پیگیری دقیق وضع بیمار توصیه می‌شود.
3- در صورت لزوم قطع مصرف دارو، به دنبال مصرف مقادیر زیاد یا طولانی مدت، به منظور جلوگیری از بروز حمله واجهشی آنژین ناشی از قطع مصرف دارو، مقدار مصرف باید به تدریج کاهش داده شود.
4- در صورت بروز تاری دید یا خشکی دهان یا تشدید آن مصرف دارو باید قطع شود.

توصیه های دارویی نیتروگلیسرین

1- قرص معمولی و پیوسته رهش نیتروگلیسرین باید همراه با یک لیوان آب و با معده خالی مصرف شود.
2- هنگام استفاده از قرص زیرزبانی، تا زمانی که قرص حل نشده باشد، از خوردن یا نوشیدن باید خودداری شود.
3- هنگام استفاده از پماد نیتروگلیسرین، پیش از مصرف، پوست باید تمیز شود. در هر بار مصرف، پماد باید بر روی سطح بدون مو مالیده شده و گسترده شود. پس از گسترده شدن، دارو را نباید روی پوست ماساژ داد.
4- از جویدن و خرد کردن قرص پیوسته رهش باید خودداری کرد.
5- با بروز اولین علائم حمله آنژین، باید نشست و از قرص زیرزبانی استفاده نمود و در صورت بروز سرگیجه یا از حال رفتن باید احتیاط کرد. اثر قرص‌ها معمولاً طی 5 دقیقه ظاهر می‌شود.
6- قرص معمولی پیوسته رهش همچنین فرآورده‌های موضعی نیتروگلیسرین از بروز حمله آنژین صدری جلوگیری می‌نمایند و سبب رفع درد ناشی از حمله نمی‌شوند.
7- قرص‌های زیرزبانی نیتروگلیسرین نباید در معرض هوا قرار گیرند زیرا ممکن است اثر آنها کاهش یابد.
8- به هنگام برخاستن از حالت خوابیده یا نشسته، باید احتیاط نمود.
9- به هنگام ایستادن به مدت طولانی یا فعالیت بدنی و همچنین در آب و هوای گرم باید احتیاط نمود.
10- سردرد، عارضه معمولی نیترات‌ها است که با ادامه درمان کاهش می‌یابد. در صورت تداوم یا تشدید سردرد، مراجعه به پزشک ضروری است.
11- در صورت فراموش شدن یک نوبت مصرف دارو،‌ اگر تا نوبت بعدی 2 ساعت (قرص معمولی، زیرزبانی و پماد) یا 6 ساعت (قرص پیوسته رهش) فاصله باشد، از مصرف آن باید خودداری نمود.

روش نگهداری نیتروگلیسرین

همه اشکال دارویی نیتروگلیسرین باید در دمای اتاق ۱۵ درجه سانتی گراد تا ۳۰ درجه سانتی گراد نگهداری داشته شوند. قرص زیر زبانی نیتروگلیسیرین به ویژه به رطوبت حساس ترند. باید مراقب بود قرص زیر زبانی هر شش ماه باید جایگزین گردد.

بیشتر بخوانید:

قرص هایی که باعث ایست قلبی می شوند!

موارد مصرف و عوارض قرص متوهگزال

پروپرانولول ( PROPRANOLOL ) ، داروی تپش قلب و پیشگیری کننده …

گردآوری توسط بخش سلامت

مجله دلگرم