زردی نوزادان در بدو تولد + درمان خانگی
زردی در نوزادان neonatal jaundice
آمار نشان میدهد بیش از 70 درصد از نوزادانی که به دنیا می آیند با بیماری زردی مواجه اند و این موضوع برای والدین آنها بسیار نگران کننده است.دلگرم در این مقاله قصد دارد شما را با راهکار های مناسب برای درمان زردی در نوزادان آشنا کند.با مجله ی اینترنتی دلگرم همراه باشید.
مقدمه ای در مورد زردی در نوزادان
اما چرا نوزادان به زردی دچارمیشود نشانه ها و علائم آن چیست؟ درمان زردی درکودکان چیست؟
هموگلوبین موجود در گلبولهای قرمز بدن ما در نهایت تبدیل به رنگدانه زردرنگی به نام «بیلی روبین» میشود که کبد مسئول دفع این ماده از طریق صفرا به خارج از بدن است.
بالا بودن میزان بیلی روبین خون میتواند ارثی یا نشانهای از بیماریهای کبدی باشد. بتدریج و با افزایش عدد «بیلیروبین» مناطق دیگر پوست مانند شکم و اندامها زرد میشود. بنابراین تشخیص زردی بر اساس مشاهده زردی در پوست و چشمان نوزاد است.
ایکتر نوزادی به معنی زرد شدن رنگ پوست نوزادان میباشد.
تمام نوزادانی که بدنیا میآیند، دچار درجاتی از بالا رفتن سطح بیلیروبین خون میشوند (یعنی بیش از ۲ میلیگرم بر دسیلیتر)،
اما تنها نیمی از نوزادان زردی قابل مشاهده پیدا میکنند که در سطح بالای ۵ میلیگرم بر دسیلیتر قابل مشاهده است (در بزرگسالان وقتی بیلیروبین به ۲ میلیگرم بر دسیلیتر میرسد، زردی آشکار میگردد).
نوزاد ترم در پزشکی به نوزادانی گفته میشود که ۳۷ هفته یا بیشتر را در رحم مادر گذرانده باشند. درصد زردی در نوزادان نارس به ۸۰٪ کل نوزادان میرسد.
دو دسته اصلی از زردی در نوزادان وجود دارد که هیپربیلیروبینمی غیر مستقیم و هیپربیلیروبینمی مستقیم نامیده میشوند.
از بین علتهای بالا رفتن بیلیروبین غیر مستقیم، میتوان به زردی فیزیولوژیک، سندرم کریگلر نجار، سندرم ژیلبرت، زردی شیرمادر، ناسازگاری گروه خونی ABO و Rh و کمبود G6PD اشاره نمود.
عفونت، کلستاز یا آسیب سلولهای کبدی ممکن است هیپربیلیروبینمی کونژوگه (مستقیم) ایجاد کند که سمیت عصبی ندارد، اما از نظر راهنمایی به وجود بیماری زمینهای مهم است.
سپسیس نوزادی، بیماریهای متابولیک نوزادان (مثلاً گالاکتوزمی[ی ۲] و یا تیروزینمی[ی ۳])، کمبود آلفا یک آنتی تریپسین و سندرم آلاژیل نمونههایی از بیماریهایی هستند که ایجاد هیپربیلیروبینمی مستقیم میکنند.
زردی چیست؟
واژه زردی نوزادان از دو قسمت «زردی»، به معنی تغییر رنگ پوست یا مخاطها به رنگ زرد و «نوزاد» به معنی کودک تازه متولد شده تا ۲۸ روز اول زندگی، تشکیل یافته است.
اصطلاح ایکتر نوزادی؛ از لغت یونانی ίκτερος بهره برده که ایکتروس به معنی زردی است. هیپربیلیروبینمی نوزادی روی جنبه آزمایشگاهی چنین اختلالی تاکید میکند یعنی بالا بودن بیلیروبین خون؛ که در بزرگسالان میزان طبیعی بیلیروبین خون ۱٫۲ میلیگرم بر دسیلیتر است و هر میزانی بالای ۲٫۵ باعث زردی مشهود بالینی خواهد شد.
اما در نوزادان این میزان با بزرگسالان متفاوت است و زردی بالینی تنها در سطح بالای ۵ میلیگرم بر دسیلیتر قابل مشاهده است.
زردی طول کشیده، به مواردی گفته میشود که بر خلاف زردی نوزادان سالم (مثلاً زردی فیزیولوژیک و یا زردی شیرمادر)، بیش از دو هفته در نوزادان ترم (۳۷ هفته و بالاتر) یا بیش از سه هفته در نوزادان نارس (زیر ۳۷ هفته) طول بکشد.
چرا رنگ پوست نوزاد زرد میشود؟
زردی از تخریب بخشی از گلبولهای قرمز در نوزاد بهوجود میآید و ضایعات باقیمانده از گلبولهای قرمز به بیلیروبین كه عامل ایجاد كننده زردی در نوزاد بهشمار میرود، تبدیل میشود.
زردی به دو شكل در نوزاد مشاهده میشود:
زردی محلول در آب
در این نوع زردی همانطوركه از نامش پیداست، بیلیروبین محلول در آب است و چون محلول است، كبد آن را از طریق ادرار كردن دفع میكند.
زردی غیرمحلول در آب
در نوع دوم زردی، بیلیروبین محلول در آب نیست و از راه ادرار كردن دفع نمیشود و در بدن باقی میماند، در صورتیكه درمان آغاز نشود و میزان بیلیروبین بیش از حد شود، در مغز نوزاد رسوب كرده و عقبماندگی ذهنی نوزاد را همراه دارد.
چگونه متوجه زردی نوزاد شویم؟
زردی در نوزادان از همان روزهای اولیه تولد آغاز می شود. علائم آن معمولا با زردی پوست و گاهی چشم ها بروز می کند. زردی ابتدا تنها صورت را دربرمی گیرد، ولی رفته رفته قفسه سینه، ناحیه شکم، پاها و کف پا و اندام های تحتانی را نیز درگیر می کند زردی در نوزادان گاهی باعث خستگی مفرط و سوءتغذیه می شود. نوزادانی که در 24 ساعت اول پس از تولد دچار این علائم می شوند، باید حتما تحت آزمایش میزان بیلی روبین قرار بگیرند. البته برای احتیاط بهتر است طی 5 روز اول تولد، کودک تحت بررسی قرار بگیرد تا از عدم ابتلا به زردی در او مطمئن شوید.
به دستش نگاه كنیم یا چشمش؟
زردی اولین اثرش را روی چشمها میگذارد و سفیدی چشمها بهزردی میگراید. پس از چشمها روی گونهها، سپس صورت خودش را نشان میدهد. با بالا رفتن درجه بیلیروبین در بدن، زردی در سینه، پشت و شكم نوزاد بروز میكند. پس از آن انتظار این است كه دستها و پاها درگیر زردی شوند. اما چون میزان گردش خون در این قسمتها كمتر است، احتمال بروز زردی در آنها هم كمتر است.
خودتان میتوانید تشخیص دهید؟
زردی را میتوان از روی چشم تشخیص داد. اما تشخیص چشمی قابل اعتماد نیست و بهترین راه تشخیص زردی آزمایش خون و اندازهگیری میزان بیلیروبین نوزاد است.
همه نوزادان زرد میشوند؟
تقریبا بچهای نیست كه با زردی بهدنیا بیاید. چون تا زمان تولد نوزاد جفت كار كبد را انجام میدهد و زردی را دفع میكند. بیشتر بچهها یكی، دو روز پس از تولد زردی خود را نشان میدهند. پس از سه، چهار روز میزان زردی بالا میرود و در روز هفتم یا هشتم تولد درجه زردی به اوج خود میرسد.
چه زمانی زردی در نوزادان خطرناك است؟
حد خطرناك بودن زردی در نوزاد بستگی به سن، وزن، نارس یا بهموقع دنیا آمدن او دارد. بهطور مثال اگر نوزادی با وزن سه و نیم یا چهار كیلوگرم و پس از 9 ماه به دنیا آمده باشد و میزان بیلیروبینش هم 12 باشد، این میزان بیلیروبین برای این نوزاد سالم، طبیعی است و مشكلی ایجاد نمیكند و بیلیروبین ایجاد شده نیز از طریق كبد دفع میشود.
حالا اگر نوزادی با وزن دو كیلوگرم بهدنیا بیاید و درواقع نارس باشد، درصورتی كه میزان بیلیروبین او 12، 13و 14 باشد برای این بچه خطرناك است و باید تحت درمان قرار بگیرد. این درحالی است كه همین میزان بیلیروبین همانطور كه گفته شد برای كودك سالمی كه با وزن طبیعی و پس از دوره كامل بارداری بهدنیا آمده است، مشكلی ایجاد نمیكند.
حالا اگر میزان بیلیروبین نوزاد بین 17 تا 20 باشد، این از نظر ما خطرناك است، چون احتمال رسوب در مغز وجود دارد و با رسوب بیلیروبین، نوزاد دچار عقبماندگی ذهنی میشود. نوزادانی كه بیلیروبین بالایی دارند، باید زیرنظر متخصص باشند و زودبهزود مورد بررسی قرار بگیرند. البته احتمال اینكه زردی نوزاد بالای عدد 20 شود بسیار كم است و از هر 100 بچهای كه بهدنیا میآید، تنها ممكن است چهار یا پنج کودک با بیلیروبین بالای20 درگیر شوند.
زردی از شیر مادر
گاهی نیز زردی ناشی از شیر مادر است که در هفته اول تولد نوزاد ایجاد شده و به علت کم بودن شیر مادر و تغذیه ناکافی نوزاد به وجود میآید. این نوع زردی ربطی به ترکیبات شیر مادر ندارد، در این نوع زردی درمان براساس تغذیه مکرر و بیشتر شیر مادر است. البته در مواردی زردی مربوط به ترکیبات نامطلوب در شیر مادر است که پس از هفته اول ایجاد میشود و تشخیص این نوع زردی فقط با مشاوره با پزشک متخصص اطفال امکانپذیر است.
زردی ناشی از ناسازگاریهای خون
گاهی نیز زردی ناشی از ناسازگاریهای خون است و در صورت تطابق نداشتن گروه خونی مادر و نوزاد این نوع زردی به وجود میآید. به طور معمول در مادرانی که گروه خونی O دارند، اگر نوزادشان گروه خونی A یا B داشته باشد، احتمال این نوع زردی وجود دارد. البته این حالت در تمامی مادران که گروه خونی O دارند اتفاق نمیافتد.
این نوع زردی شدید بوده و حتما از سوی متخصص اطفال نیاز به بستری و درمان دارد.البته در موارد دیگر نیز زردی ناشی از RH است یعنی در صورتی که RH مادر (فاکتور موجود در گلبول قرمز خون) منفی و RH نوزاد مثبت باشد، احتمال ایجاد این نوع زردی وجود دارد. هماکنون با تزریق آمپول «روگام» از ایجاد این نوع زردی در حاملگی بعدی جلوگیری میکنند.
فاویسم یا زردی ناشی از پرخونی
این نوع زردی معمولا در نوزادانی که مادرانشان دیابتی یا نوزادان دچار تاخیر رشد داخل رحمی در زمان بارداری باشند، دیده میشود که این زردی به ویزیت متخصص و درمان نیازدارد. زردی ناشی از کمکاری تیروئید نیز وجود دارد که این نوع زردی به علت کاهش هورمون تیروئید در بدن نوزاد ایجاد میشود و با تشخیص بموقع و درمان کمکاری تیروئید میتوان این نوع زردی را معالجه کرد.
تأثیر لامپ فلورسنت بر زردی نوزاد
از سال ها پیش شنیده ایم که اگر کودکی دچار زردی شد، با قرار دادن او زیر نور لامپ های فلورسنت (مهتابی) می توان او را درمان کرد. درست است که نور درمانی (فتوتراپی) یکی از راه های درمانی زردی در نوزادان محسوب می شود، ولی استفاده از نور مهتابی هیچ پایه و اساس علمی نداشته و تأثیر چندانی در درمان زردی ندارد، بلکه نور فلورسنتی که برای درمان این بیماری استفاده می شود، طول موج های خاصی دارد که لامپ های مهتابی این طول موج و قدرت درمانی را ندارند. این لامپ های مخصوص در بیمارستان ها و در دستگاه های مخصوصی وجود دارند که نوزاد را با چشم های بسته و بدون لباس (فقط با پوشک) در این دستگاه قرار می دهند.
استفاده از نور خورشید هم به دلیل سوزاندن پوست لطیف نوزاد توصیه نمی شود.
درمان های سنتی زردی نوزاد
درمان های سنتی همیشه از زمان های قدیم مورد توجه مردم کشورمان بوده است. شیر خشت یکی از همان موادی است که حرف های ضد و نقیضی درباره استفاده و عدم استفاده آن در درمان زردی می شنویم.
شیر خشت نوعی ماده گیاهی است که در قدیم برای درمان زردی مورد استفاده قرار می گرفت. ولی در حال حاضر بسیاری از پزشکان اعتقادی به استفاده از شیرخشت و داروهایی نظیر آن ندارند. ولی تحقیقات نشان داده که مصرف قطره خوراکی شیر خشت همراه نور درمانی تأثیر بسیار زیادی در بهبود نوزادان مبتلا به زردی دارد. به طوری که سرعت بهبودی را به نحو چشمگیری افزایش می دهد.
این ماده با داشتن قندهایی چون مانیتول یکی از درمان های مهم برای زردی به شمار می رود که چنانچه به روش بهداشتی مورد استفاده قرار گیرد، بسیار موثر خواهد بود و امروز جنبه درمانی آن هم به صورت علمی به اثبات رسیده است.
از عوارض درمان نشدن زردی می توان به فلج مغزی، عقب ماندگی ذهنی، حملات صرعی، اشکال در تعادل حرکتی، ناهنجاری های دندانی و ناشنوایی اشاره کرد که دیگر قابل درمان نیستند.
علاوه بر شیر خشت، روش های سنتی دیگری هم وجود دارد که به تجربه و از لحاظ علمی به اثبات رسیده اند. آرد جو از جمله موادی است که می تواند در درمان زردی موثر واقع شود، به این صورت که آرد جوی نرم و الک شده را روی بدن نوزاد به جز روی صورت و دور ناف می پاشند. این روش همراه نور درمانی تأثیر و سرعت درمانی بیشتری خواهد داشت.
شستن بدن نوزاد با عرق کاسنی همراه با آب ولرم نیز در درمان زردی موثر است.
همچنین می توانید ترنجبین و آب را مخلوط کرده و پارچه ای را در آب خیس کرده و به پشت گوش و پیشانی نوزاد بمالید.
راهکار دیگر حجامت است، به طوری که در پشت گوش نوزاد خراش کوچکی ایجاد می کنید تا چند قطره خون از آن جاری شود. این کار باید تحت نظر متخصص آن انجام شود.
این درمان های جایگزینی ساده در کنار درمان های طبی می توانند در درمان زردی نوزادان موثر باشند، البته به شرطی که به صورت کاملا بهداشتی انجام گیرند.
پیشگیری از زردی در نوزادان
راه پیشگیری نیز تغذیه مکرر نوزاد با شیر مادر پس از تولد است. حتی در روزهای اول تولد که شیر مادر کم است نیز تغذیه مکرر نوزاد در پیشگیری از زردی موثر است. در انتخاب رنگ لباس نوزاد هم از طیف زرد استفاده نشود، چون تشخیص زردی را از سوی والدین به تاخیر میاندازد.
عوارض درمان نکردن و بی توجهی به زردی چیست؟
عدم توجه والدین به درمان زردی در کودکان احتمال بالا رفتن عدد زردی وجود داشته و در صورت افزایش آن احتمال عقب افتادگی ذهنی و تاثیر آن در مغز نوزاد بسیار زیاد میشود. در مواردی که زردی بسیار بالا باشد باید خون نوزاد تعویض شده تا بیماری او درمان شود.
ویدئو های مربوط به زردی نوزادان
پزشکان مربوطه به درمان زردی در نوزادان
گردآوری شده ی مجله ی اینترنتی دلگرم
مرجان امینی