حکم تقسیم و مصرف گوشت قربانی در اسلام

گوشت قربانی را چگونه توزیع کنیم | احکام و نحوه تقسیم گوشت

قربانی کردن فقط به عید قربان محدود نمی‌شود و به مناسبت‌های مختلف در روزهای عید فطر، ماه محرم و صفر، ماه رمضان و … انجام می‌شود. اما موضوع اصلی این است که توزیع گوشت قربانی باید به چه صورتی انجام شود و چه کسانی می‌توانند این گوشت را مصرف کنند. در این مقاله به حکم تقسیم و مصرف گوشت قربانی می‌پردازیم.

گوشت قربانی را چگونه توزیع کنیم؟

یکی از اعمال توصیه شده در دین، قربانی کردن به معنای «جدا کردن یک چیز از خود فرد» است. قربانی انواع مختلفی دارد و می‌تواند قربانی جان، مال، نفس و … باشد. نماز خواندن، روزه گرفتن، وقف، صدقه، کمک علمی و بسیاری از کارهای دیگر نوعی قربانی هستند و پاداش بزرگی دارند. یکی از انواع قربانی، کشتار انواع دام و تقسیم گوشت قربانی بین افراد مختلف است.

در بسیاری از موارد نیز قربانی کردن گوسفند برای درمان بیماری‌های جسمی و شفا صورت می‌گیرد. اهمیت قربانی کردن در دین اسلام تا حدی است که یک عید، به عنوان «عید قربان» برای آن در نظر گرفته شده است تا با قربانی کردن، راه نزدیکی به خدا هموارتر شود.

اهمیت قربانی کردن در دین اسلام

عمل قربانی کردن برای نزدیکی و خرسندی خداوند و در جهت تقویت تقوا و اطاعت‌پذیری انجام می‌شود. در سوره حج آیه ۳۷ درباره قربانی کردن ذبح چنین آمده است که «لَن یَنَالَ اللَّهَ لحُومُهَا وَ لَا دِمَاؤُهَا وَ لَاکِن یَنَالُهُ التَّقْوَى‏ مِنکُمْ» (هرگز گوشت‌ها و خون‌هایشان (=قربانی‌ها) به خدا نمى‏‌رسد؛ بلکه تقواى شما به او مى‌رسد.

قربانی کردن بر چه کسانی واجب است؟

بر اساس احکام دین، بر کسانی که مشغول اعمال حج هستند، واجب است که در روز دهم ذی‌الحجه یا همان عید قربان، شتر، گاو، بز و یا گوسفندی را در منا ذبح کنند. کسی که قربانی بر او واجب بوده و در ایام عید بنا بر دلایلی نتواند قربانی کند، این واجب از او ساقط نمی‌شود و باید بعدا قیمت قربانی را صدقه کند.

بر دیگرانی که در احرام نیستند، مستحب است در روز عید قربان یکی از این حیوانات (شتر، گاو، بز و یا گوسفند) را بنا بر سنت الهی قربانی کنند. در این مورد لازم نیست که حتما قربانی‌کننده قبلا به حج رفته و حاجی شده باشد.

بنابراین برای کسانی که در روز عید قربان در مراسم حج حضور ندارند، کسانی که از قبل به سفر حج رفته‌اند و هر کسی که بخواهد با قربانی و اطعام کردن دیگران به خدا نزدیک شود، مستحب است که قربانی کند.

مخصوصا در مورد افرادی که از لحاظ مالی، استطاعت کافی دارند، هیچ عملی بهتر از قربانی کردن در روز عید قربان نیست. بنا بر احکام دین، اگر شخصی که قربانی بر وی واجب نبوده است، به نیت قربانی حیوانی را خریده باشد و بعد آن حیوان بمیرد یا گم شود، قربانی دیگر بر او لازم نیست.

گوشت قربانی عید قربان را چطور تقسیم کنیم؟

در بسیاری از موارد تقسیم کردن گوشت قربانی به درستی صورت نمی‌گیرد و فرد قربانی‌کننده بسیاری از بخش‌های گوسفند مثل کله پاچه، سیرابی، شیردان و … را برای خود یا نزدیکان برمی‌دارد. همواره در طی قربانی کردن معنی این کار یعنی جدا کردن از خود را مد نظر داشته باشید و برای رضا و قرب الهی این کار را انجام دهید.

امامان معصوم (ع) یک سوم گوشت قربانی را به همسایگان، یک سوم آن را به نیازمندانی که درخواست داشتند و یک سوم باقی مانده را برای خانواده خود نگه می‌داشتند.

در روایت‌های دینی درباره توزیع گوشت قربانی آمده است: «وَ کَانَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ وَ أَبُو جَعْفَرٍ (ع) یَتَصَدَّقَانِ بِثُلُثٍ عَلَى جِیرَانِهِمْ وَ بِثُلُثٍ عَلَى السُّؤَّالِ وَ بِثُلُثٍ یُمْسِکَانِهِ لِأَهْلِ الْبَیْت». و علیّ بن الحسین و ابو جعفر (ع) ثلث قربانى را صدقه همسایگان و ثلث دیگر را صدقه سائلان (مستمندان) می‌کردند و ثلث سوم را براى خانواده نگاه می‌داشتند.

به همین خاطر مستحب است که قربانى سه قسمت شود: یک سوم آن را قربانی کننده خودش بخورد، یک سوم را صدقه دهد و یک‌ سوم را هدیه بدهد. در ضمن احتیاط آن است که خودش چیزى از گوشت قربانی بخورد، اگر چه واجب نیست. بنابراین اگر کسی علاقه‌مند بود تمام گوشت قربانی را برای خود نگه دارد، منعی نخواهد داشت. در مورد تقسیم و توزیع گوشت قربانی اهل سنت هم همین قاعده حکم می‌کند.

با پوست قربانی چه کنیم؟

از آنجایی که حیوان ذبح شده، پوست و مو هم دارد، اگر صاحب قربانی یا قربانی ‌کننده، پوست قربانی را نیاز ندارد، بهتر است آن را صدقه کند. به این معنی که فروختن پوست قربانی برای خود شخص جایز نیست. در این مورد در حدیثی آمده است: «هر کس پوست قربانی خود را بفروشد، گویا قربانی نکرده است.» همچنین دادن پوست، گوشت و دیگر قسمت‌های حیوان قربانی، به عنوان مزد به قصاب، درست نیست.

حکم خوردن گوشت قربانی برای سادات

در مورد سادات و صدقه دادن به آن‌ها احکامی وجود دارد که در مورد گوشت قربانی هم حکم می‌کند. از آنجایی که بخشی از گوشت قربانی به عنوان صدقه و بخشی از آن به عنوان هدیه بین افراد دیگر تقسیم می‌شود، سادات هم می‌توانند به عنوان گروهی که از این هدیه با صدقه بهره‌مند می‌شوند، از آن استفاده و مصرف کنند.

توزیع گوشت قربانی به سادات به عنوان صدقه مستحبی، اشکال ندارد. همچنین اگر سادات از توزیع کننده یا قربانی کننده درخواست کند، می‌توان از گوشت قربانی به سادات هدیه داد. خوردن گوشت قربانی برای سادات نیز بلامانع است. البته خوردن آلت تناسلی حیوان نر یا ماده، بیضه، غده، خون جاری، مثانه و زهره‌دان حیوان، چه توسط سادات و چه توسط هر کسی که مجاز به خوردن گوشت قربانی است، مکروه تحریمی است.

آیا نگه داشتن گوشت نذری قربانی برای خانواده جایز است؟

در مورد نگه داشتن گوشت قربانی و نذری توسط صاحب نذر یا قربانی کننده هم احکامی وجود دارد. بر اساس فتوای آیت‌الله مکارم شیرازی، کسی که نذر می‌کند یک گوسفندی را قربانی کند می‌تواند به اندازه یک دهم گوشت را برای خودش بردارد و بقیه را به فقرا بدهد.

همچنین اگر قربانی کننده گوسفندى را نذر امامزاده کرده، باید گوشت آن را به زوّار و فقراى آن محل بدهد و چنانچه خودش هم جزو زوّار باشد، مى‌تواند سهمى از آن ببرد.

اگر نذر و قربانی به نیت و مخصوص فقرا بوده است، در این صورت فرد قربانی کننده نمی‌تواند قسمتی از آن را بردارد مگر خودش فقیر باشد. اما اگر نذر، مطلق بوده باشد و در نذر قید نشده بوده که مختص به گروه یا فرد خاصی است، فرد قربانی‌کننده می‌تواند مقداری از گوشت قربانی را برای خودش بردارد.

اگر هم حیوانی را نذر کرده باشید که آن را به هیئت بدهید، اگر هیئت نتواند از برخی از قسمت‌های قربانی مثل کله پاچه، سیرابی و … استفاده کند و آن را به صاحب نذر برگرداند، مصرف آن برای نذری‌دهنده مجاز است.

در حالت کلی همانطور که بیان شد، معصومین گوشت قربانی را به سه قسمت مساوی تقسیم می‌کردند و یک قسمت آن را به همسایگان و یک قسمت از آن را به نیازمندان می‌دادند و یک قسمت از گوشت قربانی که باقی می‌ماند برای خانواده خودشان نگه می‌داشتند.

پس نگه داشتن یک قسمت از سه قسمت گوشت قربانی جایز است. هر چند برخی علما تنها برداشتن یک دهم آن را توصیه می‌کنند و برخی دیگر برداشتن کل آن را بلامانع می‌دانند.

سوالات متداول

آیا می‌توان یک قربانی را به نیت چند نفر انجام داد؟ در قربانی مستحب (مثل عقیقه) اشکالی ندارد که یک قربانی را به نیت چند نفر انجام داد. برای قربانی کردن چند نفر می‌‌توانند با هم شریک شوند و یک حیوان قربانی کنند.

توزیع گوشت نذری باید در چند قسمت انجام شود؟ برای توزیع گوشت نذری، مستحب است که گوشت به سه قسمت تقسیم شود، یک قسمت برای خود قربانی کننده، یک قسمت به عنوان هدیه به اطرافیان و یک قسمت به عنوان صدقه به فقرا انجام شود.

آیا نذری‌ کننده می‌تواند از گوشت قربانی بخورد؟ بله. در توزیع گوشت نذری، بهتر است قربانی کننده از گوشت قربانی به عنوان اولین وعده در روز عید قربان بخورد.