جمع بین دو نماز چیست ؟

نظریه شیعه درباره جمع بین دو نماز

آیت اللّه العظمی سبحانی در ارتباط با جمع بین دو نماز میگوید :
«جمع بین الصلاتین» از مسائل مهم فقهی و حساس است که از طرف دانشمندان محقق شیعه مورد بحث و بررسی قرار گرفته است، زیرا برخی تصور می کنند، جمع بین دو نماز نوعی خواندن نماز در غیر وقت شرعی است. برای روشن شدن موضوع، ابتدا نکاتی را یادآور می شویم:

دیدگاه مذاهب اسلامی در ارتباط با جمع بین نماز

1. همه گروه های اسلامی در این مسئله اتفاق نظر دارند که در «عرفات» می توان هر دو نماز ظهر و عصر را در وقت ظهر، با هم و بدون فاصله ادا کرد، و در «مزدلفه» نیز جایز است نماز مغرب و عشا را در وقت عشا بجا آورد.

2. حنفی ها می گویند: جمع بین نماز ظهر و عصر در یک وقت، و نماز مغرب و عشا در یک وقت، تنها در همان دو مورد «عرفه» و «مزدلفه» جایز است و در سایر موارد، جایز نیست.

3. حنبلی ها، مالکی ها و شافعی ها می گویند: جمع بین نماز ظهر و عصر و یا جمع میان نماز مغرب و عشا در یک وقت خاص، علاوه بر دو مورد یاد شده، در حال سفر نیز جایز است. برخی از این گروه ها، با هم خواندن دو نماز را در موارد اضطراری، مانند زمانی که باران ببارد و یا نمازگزار بیمار یا در هراس از دشمن باشد، جایز می دانند.

دیدگاه شیعه در مورد جمع بین دو نماز

4. شیعه بر آن است که هر یک از نمازهای ظهر و عصر و نمازهای مغرب و عشا، یک «وقت خاص» دارند و یک «وقت مشترک»؛

الف. وقت خاص نماز ظهر، از آغاز ظهر شرعی(وقت زوال) است تا مقدار زمانی که چهار رکعت نماز خوانده می شود؛ در این مدت محدود، تنها نماز ظهر را می توان بجا آورد.

ب. وقت خاصّ نماز عصر، زمانی است که از آن لحظه تا وقت غروب، تنها به اندازه مدت خواندن نماز عصر، فرصت باشد.

ج. وقت مشترک بین دو نماز ظهر و عصر، از انتهای وقت خاص نماز ظهر، تا ابتدای وقت خاص نماز عصر است.

سخن شیعه آن است که در تمام این وقت مشترک، می توان نماز ظهر و عصر را با هم و بدون فاصله خواند. اهل سنت به خاطر دیدگاه خاصی که در تقسیم وقت (از زوال تا غروب) دارند، هیچ گاه به وقت مشترک قائل نیستند، زیرا معتقدند از اوّل زوال تا زمانی که سایه شاخص به اندازه آن گردد، وقت مختص نماز ظهر است و نمی توان نماز عصر را در این وقت بجا آورد. از آن به بعد وقت نماز عصر آغاز می گردد تا غروب، و مختص به آن می باشد.
با چنین دیدگاهی هرگز نمی توان بین دو نماز جمع کرد، زیرا لازمه آن این است که انجام یکی از آن دو، در غیر وقت خود باشد. شیعیان معتقدند این تقسیم بندی، مربوط به وقت فضیلت هر دو نماز است، نه وقت اجزاء؛ یعنی بهتر است نماز عصر را موقعی خواند که سایه شاخص به اندازه آن باشد، ولی اگر کسی قبل از آن هم بخواند مجزی است. دقت بفرمایید!

سیره پیامبر اکرم صلی اللّه علیه وآله وسلم

از طرف دیگر روایات فراوانی نقل شده که رسول خدا صلی اللّه علیه وآله وسلم، در سفر و احیاناً در حضر بدون کوچک ترین عذر، میان دو نماز جمع نموده است. آنان برای حفظ دیدگاه خود در تقسیم وقت، ناچار شدند این روایات را به نحو بسیار بعید توجیه کنند. به تفسیر این روایات از دیدگاه شیعیان و اهل سنت توجه کنید:

الف. شیعه بر آن است که بر مبنای این روایات، پس از اتمام نماز ظهر، می توان نماز عصر را بجا آورد و همچنین پس از خواندن نماز مغرب، می توان نماز عشا را ادا نمود و این مسئله به زمان یا مکان و یا شرایط خاصی بستگی ندارد، بلکه در همه جا و همه وقت، جایز است.

ب. دیگران به خاطر نفی وقت مشترک و منحصر کردن وقت به وقت اجزاء، می گویند: مقصود روایت این است که نماز ظهر، در آخر وقت آن، و نماز عصر در اول وقت آن به جا آورده شود.

دقت در فلسفه جمع بین دو نماز، بی پایگی این تفسیر را روشن می سازد، زیرا علت تجویز جمع بین الصلاتین، ایجاد سهولت برای امت اسلامی است که بتوانند در تمام حالات هر دو نماز ظهر و عصر را؟ مثلاً؟ در یک زمان بخوانند و این در صورتی تحقق پیدا می کند که جز به مقدار چهار رکعت از اول و چهار رکعت از آخر، بقیه زمان ها «وقت مشترک» هر دو نماز باشد.

مشکلات دیدگاه اهل سنت در مورد جمع بین دو نماز

اگر جمع بین دو نماز را مطابق با نظر اهل سنت تفسیر کنیم و بگوییم نماز ظهر را باید در وقتی بجا آورد که با پایان آن، سایه شاخص به اندازه خود آن شود و سپس بلافاصله نماز عصر را بخواند، در این صورت به جای تسهیل، کار را مشکل و پیچیده تر کرده ایم، زیرا شناخت اول وقت و آخر آن در تمام اعصار، به خصوص در مناطقی که ابزار و ادوات دقیق موجود نباشد، بسیار کار مشکلی است.