بیماری سلیاک چیست؟ چه علائمی دارد و چگونه درمان می شود؟

علایم و راه درمان بیماری سلیاک چیست؟

بیماری سلیاک (به انگلیسی: Coeliac disease) یا اسپروی سلیاک یک اختلال خودایمنی روده باریک با زمینه ژنتیکی (ارثی) است. در این بیماری گوارشی پرزهای روده باریک آسیب دیده و در جذب مواد اختلال دارد. در صورتیکه بیماران مبتلا به سلیاک پروتئینی از دسته گلوتن (gliadin) که در برخی از غلات مانند گندم، جو، چاودار و گاه جوی دوسر وجود دارد را مصرف کنند دچار علایم عدم تحمل می‌شوند. ظاهراً ورود گلوتن به سلولهای پرزهای روده موجب پاسخ سیستم ایمنی می‌شود. واکنش التهابی ایجاد شده موجب تحلیل پرزهای روده (villous atrophy) وکاهش فعالیت آنزیمهای روده می‌شود.

چون بخش عمده‌ای از جذب مواد غذایی در روده در پرزهای روده انجام می‌گیرد تخریب پرزها موجب سوء جذب می‌شود. اغلب موارد بیماری سلیاک، ژنتیکی هستند. بیماری سلیاک واگیردار یا سرطانی نیست. این بیماری معمولاً به هنگام دوران شیرخوارگی یا اوایل کودکی (دو هفتگی تا یک سالگی) آغاز می‌شود. امکان دارد علایم هنگامی ظاهر شوند که کودک اول بار شروع به خوردن غذاهای حاوی گلوتن می‌کند. در بزرگسالان، علایم ممکن است به تدریج و در عرض چند ماه یا حتی چند سال پدیدار شوند. شیوع سلیاک در اروپا یک در پانصد است. دراستان تهران نیز ۱۵۰ مبتلا به‌این بیماری شناسایی شده‌اند. بیماری سلیاک هم‌چنین به نام‌های اسپروی غیر حاره‌ای و آنتروپاتی حساس به گلوتن هم نامیده می‌شود.

سلیاک، بیماری وراثتی است و نسلی به نسل دیگر، و در خانواده انتقال می‌یابد.گاهی اوقات این بیماری برای اولین بار به دنبال رژیم غذایی بعد از عمل جراحی”>جراحی، بارداری، تولد نوزاد، عفونت‌های ویروسی و یا استرس‌های روحی فعال می‌شود. بیماری سلیاک، افراد را به گونه‌ای متفاوت، تحت تاثیر قرار می‌دهد. در گروهی از بیماران، علائم از دوران کودکی، و در تعداد دیگر در بزرگ‌سالی بروز می‌کند.تحریک‌پذیری از عمومی‌ترین علائم بیماری سلیاک در کودکان است.

به طور کلی علائم بیماری سلیاک ممکن است یک یا چند مورد از موارد زیر باشد:

دردهای تکرار شونده شکمی، اسهال خونی، کاهش وزن، اسهال چرب، کم‌خونی غیر قابل توضیح، نفخ، دردهای استخوانی، انقباضات عضلانی، خستگی، تاخیر رشد، درد در مفاصل، تشنج، سوزن سوزن شدن پاها، آفت‌های دردناک دهانی، آسیب‌های پوستی دردناک به نام Herpetiforms، تاخیر در قاعدگی یا نامنظم شدن دوران عادت ماهانه، تاخیر در رشد دندان‌ها، کم خونی و تاخیر در رشد و کاهش وزن از علائم سوء تغذیه یعنی دریافت ناکافی مواد مغذی که این موارد به عنوان یک مشکل جدی برای تمامی افراد به خصوص کودکان، ممکن است پیش آید.

بعضی از افراد مبتلا به سلیاک هیچ علامتی ندارند، زیرا قسمت سالم روده قادر به جذب مواد مغذی کافی برای پیش گیری از بروز علائم است. با وجود این مسئله، این افراد همچنان در معرض خطر ابتلا به بیماری‌های همراه سلیاک خواهند بود.
به طور معمول تشخیص سلیاک سخت است. زیرا تعدادی از علائم آن شبیه به علائم بیماری‌های دیگر مانند نشانگان روده تحریک‌پذیر، بیماری کرون، کولیت زخمی، دیورتیکولوزیس، عفونت‌های روده کوچک، نشانگان خستگی مزمن و افسردگی است.
تحقیقات اخیر نشان می‌دهند که سطح آنتی بادی‌های خاص در خون افراد مبتلا به سلیاک بالاتر از حد طبیعی است.این آنتی‌بادی‌ها توسط سیستم ایمنی خود فرد در پاسخ به ترکیباتی که به بدن آسیب می‌رساند، ایجاد می‌شوند. بنابراین برای تشخیص بیماری سلیاک، پزشکان، سطح آنتی‌بادی‌هایی از خون را که، به گلوتن حساس هستند می‌سنجند، این آنتی‌بادی‌ها آنتی گلیادین، آنتی‌اندومیزیوم و آنتی‌رتیکولین هستند.
به دنبال تایید بیماری سلیاک توسط نتایج آزمایشگاهی و علائم موجود، پزشک ممکن است بخش کوچکی از روده کوچک را برای تعیین میزان آسیب به پرزهای روده کوچک از طریق نمونه برداری، مورد بررسی قرار دهد، زیرا نمونه برداری از روده کوچک بهترین روش برای تشخیص سلیاک است.
غربال گری برای بیمارن سلیاک روشی است که می‌توان به وسیله آن افراد بدون علامت را مشخص کرد. در این افراد نیز آزمون آنتی‌بادی‌های بیماری سلیاک در آنها تشخیص داده شده است. که باید تحت آزمایش و بررسی قرار گیرند. آمار نشان می‌دهد که در حدود 10 درصد از اقوام درجه یک بیماران، مانند پدر و مادر و فرزندان آن‌ها مبتلا به سلیاک هستند. باید خاطر نشان کرد هر چه قدر طول مدت تشخیص بیماری، طولانی تر و زمان عدم درمان، مدت‌دارتر باشد شانس پیشرفت بیماری، سوءتغذیه و ایجاد بیماری‌های همراه، افزایش خواهد داشت.

شایعترین علائم گوارشی شامل اسهال، نفخ، کاهش وزن، استئاتوره (اسهال چرب) می‌باشد. اسهال چرب، حجیم و رنگ پریده‌است. از دیگر علائم این بیماری خستگی، آسیب به رشد کودک، آتروفی و ضعف عضلانی است. سوءجذب آهن و ویتامین B۱۲ موجب کم خونی، سوء جذب کلسیم و ویتامین D موجب استئوپنی، شکستگیهای پاتولوژیک استخوان و هیپرپاراتیروئیدیسم ثانویه می‌شود. سایر عوارض بیماری آمنوره، ناباروری، تنگی پیلور، اکیموز و پتشی (کمبود ویتامین K)، خیز و درماتیت هرپتیفورم می‌باشد. شیوع سرطانهای روده در بیماران سلیاکی بالاست.برخی از افراد مبتلا به سلیاک هیچ علامتی ندارند، زیرا قسمت سالم روده قادر به جذب مواد مغذی کافی برای پیش‌گیری از بروز علائم است. برخی از بالغین مبتلا تنها خستگی و کم خونی دارند.

دلیل بیماری سلیاک

• تصویر آندوسکوپی رودهٔ یک بیمار مبتلا به سلیاک
• بیماری سلیاک یک بیماری مادرزادی است که به علت عدم تحمل به گلوتن ایجاد می‌شود. گلوتن پروتئینی است که در اغلب غلات وجود دارد.

عوامل افزایش دهنده خطر

• سابقه خانوادگی بیماری سلیاک
• حاملگی
• سایر آلرژی‌ها

علايم در كودكان

1-مشكلات يادگيري، رفتاري و تمركز.

2-تحريك پذيري، اسهال، استفراغ، نفخ شكم، كوتاهي قد و رشد ناكافي، نقص در ميناي دندان.

چگونگی تشخيصی

غربالگري سلياك در كودكي و نوجوانی.

1-آزمايش خون براي شناسايي پادتن هاي ENDOMYSIUM ،سطح آنتي بادي ضد گليادين و سطح آنتي بادي ضد بافتي ترانس گلوتاميناز.

2-بيوپسي (نمونه برداري از بافت) از روده كوچك براي شناسايي آسيب به پرزهاي روده اي.

3-آزمايش خون براي تشخيص كم خوني،سطوح كلسيم،آهن و فوليك اسيد.

درمان بیماری سلیاک

اساس درمان بیماری سلیاک، رژیم غذایی فاقد گلوتن است که در آن کلیه مواد غذایی حاوی گلوتن حذف می‌شوند. در بیشتر افراد، رعایت رژیم ذکر شده سبب توقف علائم می‌شود، به دنبال رعایت رژیم بدون گلوتن، آسیب‌های ایجاد شده در روده کوچک ترمیم و از ایجاد آسیب‌های بیشتر پیش‌گیری می‌شود. ترمیم پرزهای روده کوچک از زمان آغاز رعایت رژیم فاقد گلوتن شروع می‌شود و زمان دوره بهبودی، به طور معمول 3 تا 6 ماه خواهد بود، که البته این دوره در بزرگسالان به 2 سال هم می‌رسد.

رژیم فاقد گلوتن، نیاز همیشگی فرد مبتلا به سلیاک است. خوردن هر نوع ماده حاوی گلوتن به هر اندازه و هر مقدار، می‌تواند به روده کوچک آسیب برساند. در رژیم فاقد گلوتن، مصرف کلیه مواد غذایی حاوی گندم، جو، چاودارواحتمالاً جودوسر ممنوع است. بیشتر حبوبات، ماکارونی، غلات و اکثر غذاهای فراوری شده، دارای گلوتن هستند. با وجود محدودیت‌هایی که وجود دارد، بیماران مبتلا به سلیاک می‌توانند رژیمی متعادل با انواع غذاها، شامل نان و ماکارونی داشته باشند.

برای مثال به جای آرد گندم از آرد سیب زمینی، برنج، سویا و آرد لوبیا استفاده کنند. لازم به ذکر است که برای مصرف جو دوسر نظریات متفاوتی وجود دارد، زیرا بعضی از افراد قادر به تحمل آنها هستند و بعضی دیگر نمی‌توانند آن را تحمل کنند. تحقیقات بیشتری برای تایید مصرف یا عدم مصرف جو دوسر توسط بیماران سلیاک ادامه دارد و تا تایید کامل این مطلب، بیماران می‌توانند طبق نظر پزشک یا مشاور تغذیه‌ای خود عمل کنند.گوشت، ماهی، برنج، انواع میوه و سبزی، فاقد گلتون هستند. بنابراین این گروه از بیماران می‌توانند به راحتی از این گروه‌های غذایی در برنامه غذایی روزانه خود استفاده کنند.

پیروی از رژیم فاقد گلوتن نیاز به دقت ویژه‌ای دارد. زمانی که در رستوران یا مدرسه و… غذا می‌خورید، باید مراقب منابع پنهانی گلوتن باشید. منابع پنهانی گلوتن شامل نگه‌دارنده‌ها و تثبیت کننده‌های استفاده شده در مواد غذایی مختلف هستند که در محصولات غذاهای تولید شده در داروها و دهان شویه‌ها وجود دارند. در صورتی که ترکیبات موجود در محصولات، بر روی آن درج نشده باشد شما می‌توانید با کارخانه تولید کننده تماس بگیرید و از وجود یا عدم وجود این مواد مطلع شوید.

نكته: برنج، ذرت (بلال)، برنج وحشي، لوبياي سويا، ارزن و دانه آفتاب گردان فاقد گلوتن ميباشند.

نكته:جو دوسر(OATS): فاقد گلوتن است، اما گاهي اوقات در كنار ساير غلات حاوي گلوتن روييده و يا همراه با آنها آسياب ميگردد. از اينرو معمولاً آلوده به گلوتن مي باشند. همچنين جو دوسر حاوي اونين(AVENIN) است كه براي مخاط روده سمي بوده و ميتواند آغازگر واكنش آلرژيك در بيماران مبتلا به سلياك باشد.

شيوع بيماري سلياك

1. شيوع آن در 1 درصد جمعيت است. به عبارتي از هر 100 تا 300 نفر يكي مبتلا به سلياك است.
2. اين بيماري ارثي است و چنانچه يكي از بستگان نزديك شما مبتلا به سلياك باشد، احتمال مبتلا شدن شما به اين بيماري 10 تا 20 درصد است.
3. بسياري از موارد اين بيماري معمولاً تشخيص داده نشده، و يا به اشتباه نشانگان روده تحريك پذير و يا بيماري كرون تشخيص داده ميشوند.
4. افرادي كه مبتلا به ديابت وابسته به انسولين، كوليت روده و مشكلات تيروئيد مي باشند بيشتر مستعد ابتلا به سلياك ميباشند.

براي اينكه فردي به بيماري سلياك دچار گردد 3 چيز بايستي روي دهد:

1- به ارت بردن ژن اين بيماري (داشتن زمينه ژنتيكي).

2-مصرف گلوتن.

3-عوامل آغازگر اين ژن (استرس، تراما (عمل جراحي و يا حاملگي)، عفونتهاي ويروسي)

بر اساس نتایج تحقیقات دانشمندان دانشگاه منچستر، خوردن شیر مادر خطر بروز بیماری سلیاک را کاهش می دهد. به گزارش خبرنگار سایت پزشکان بدون مرز ، این دانشمندان با مطالعه رابطه شیر مادر و بیماری سلیاک دریافتند، کودکانی که به مدت طولانی تری از شیر مادر تغذیه می کنند، در صورتی که بعد از، از شیر گرفتن آنها در رژیم غذائیشان گلوتن وجود داشته باشد، 52 درصد کمتر به بیماری سلیاک مبتلاء می شوند. در بیماری سلیاک، بیمار نسبت به گندم و گلوتن حساسیت دارد.

به طور کلی:

در این‌ شرایط‌ به‌ پزشک‌ خود مراجعه‌ نمایید

اگر شما یا کودکتان‌ علایم‌ بیماری‌ سلیاک‌ را دارید.
اگر علایم‌ در عرض‌ 3 هفته‌ پس‌ از آغاز رژیم‌ فاقد گلوتن‌ برطرف‌ نشده‌ باشند.
اگر کودک‌ دوباره‌ وزن‌ از دست‌ رفته‌ را به‌ دست‌ نیاورد یا رشد و نمو مناسبی‌ مطابق‌ انتظار نداشته‌ باشد.
اگر تب‌ به‌ علایم‌ اضافه‌ شود.

نقش یک آنزیم در درمان مبتلایان به سلیاک

با تشخیص بیماری سلیاک در مورد هر فرد ، او باید تحت رژِیم غذایی قرار گیرد و برای همیشه از مصرف هر ماده حاوی گندم بپرهیزد اما این محدودیت به زودی به پایان می رسد.محققان هلندی می گویند آنزیمی به نام AN-PEP که ابتدا برای فرآیندسازی مواد غذایی ایجاد شد ، قادر به شکستن گلوتن درمعده و قبل از رسیدن آن به روده کوچک است. این یافته حائز اهمیت است زیرا روده کوچک محل آغاز سلیاک است.
استفاده از این آنزیم برای درمان سلیاک شانس بزرگی است.

به گفته سرپرست این تحقیق دکتر کونیگ از دانشگاه لیدن پیش بینی اینکه آیا درمان با آنزیم فوق را می توان جایگزین رژِم غذایی فاقد گلوتن نمود یا خیر بسیار دشوار است اما لااقل بیماران می توانند گاهی بعنوان یک گزینه درمانی همراه با غذای دارای گلوتن آن را مصرف کنند.
البته این آنزیم ها فعلا در آزمایشگاه ونه در انسان بررسی شده اند. هیچ مدل حیووانی هم برای بیماری سلیاک وجود ندارد بنابراین در حیوانات قابل آزمایش نیستند.

دکتر کونیگ می گوید آنزیم AN-PEP بسیار موثر بوده و کاملا پروتئین های گلوتن را به قطعاتی که دیگر باعث التهاب روده نمی شوند می شکند.
AN-PEP از آسپرژیلوس نایجر ، یک قارچ شناخته شده ، گرفته می شود. به دلیل آنکه قارچ آسپرژیلوس در فرآیندسازی مواد غذایی مورد استفاده قرار گرفته است بنظر نمی رسد درمان با آنزیم گرفته شده از آن اثرات جانبی داشته باشد.
به هر حال مرحله بعدی این مطالعات بررسی آنزیم فوق در شرایط بدن انسان است.

تاثیر شیر مادر در جلوگیری از بیماری سلیاک در کودکان

تغذیه با شیر مادر ، از کودکان در برابر عدم تحمل گلوتن که بیمای سلیک نامیده می شود ، حفظ می کند.نتایج یک تحقیق نشان میدهد هرچه کودک از شیر مادر بیشتر تغذیه کند ، احتمال این بیماری در او کمتر است.اما کاملا مشخص نیست که آیا این حفاظت آشکار دائمی است و یا اینکه چطور شیر مادر چنین تاثیری را اعمال می کند.افرادی که مبتلا به بیماری سلیاک هستند یک حساسیت دائمی یاعدم تحمل نسبت به گلوتن (پروتئین موجود در غلاتی همچون گندم و جو) دارند.مطالعات متهددی نشان داده اند که نحوه تغذیه نوزادان و فاککتورهای ژنتیکی هردو در بیماری سلیاک حائزاهمیت هستند.در این مطالعه مشخص زمانی که برای اولین بار به نوزادانی که بطور مرتب از شیر مادر تغذیه کرده بودند ، غذاهای حاوی گلوتن دادند ظهور بیماری سلیاک 53 درصد کاهش داشت.

محققان معتقدند برای این یافته ها ممکن است توضیحات مختلفی وجود داشته باشد و بهرحال تحقیقات بیشتر در این مورد را ضروری می دانند.وضعیت شیوع سلیاک در ایران درحالي كه يك درصد ازجمعيت ‪ ۷۰‬ميليوني كشور به بيماري سلياك مبتلا هستند اما فقط نيم درصد آنان شناسايي شده‌اند. اين بيماري عمدتا ريشه ژنتيكي دارد و مبتلايان به آن نسبت به ماده گلوتن موجود در آرد گندم و جو حساسيت دارند و بايد از مواد غذايي جايگزين استفاده كنند.

براي شناسايي مبتلايان به اين بيماري در استان اصفهان تست غربالگري از سه هزار فرد كه احتمال ابتلاي آنان به اين بيماري داده مي‌شد به عمل آمد و ‪ ۲۰۰‬بيمار مشكوك به ابتلا در استان شناسايي شده اند كه پس از انجام آزمايش‌هاي تخصصي ابتلاي ‪ ۱۲۰‬نفر آنان تاييد شد.دراستان تهران نيز ‪ ۱۵۰‬مبتلا به‌اين بيماري شناسايي شده‌اند و در برخي از استانهاي ديگر كشور نيز اقدامات محدودي براي شناسايي مبتلايان به اين بيماري انجام شده است.

هزينه آزمايشهاي تشخيصي اين بيماري بيش از يكصدهزار تومان است و امكان انجام غربالگري با توجه به‌هزينه بالاي آزمايشها در جامعه وجود ندارد و بيشتر مطالعات انجام شده برروي افرادي كه احتمال ابتلاي آنان به اين بيماري وجود داشته انجام شده است.هزينه استفاده ازمواد غذايي جايگزين گلوتن براي بيماران مبتلا به سلياك سنگين است.اين بيماري بيشتر زمينه ژنتيكي دارد و ممكن است باعوارضي مانند ديابت تيپ يك، تيروئيد، بيماري‌هاي كبدي، ناباروي، صرع و حتي برخي سرطانهاي گوارشي همراه شود. عقب ماندگي از عوارض ابتلا به اين بيماري در دوران كودكي است.

سلياك و زايمان

محققان سوئدي مي‌گويند: خطر زايمان زودرس و تاخير رشد درون رحمي جنين در زناني كه تا زمان حاملگي از بيماري سلياك خود بي‌اطلاع هستند زياد است.

تشخيص و درمان زودهنگام اين زنان پيش از حاملگي عوارض حاملگي را كمتر مي‌كند.با تشخيص زود هنگام بيماري در اين زنان و شروع رژيم غذايي بدون گلوتن التهاب روده كوچك كم مي‌شود. به اين ترتيب با درمان التهاب روده كوچك از سوء جذب مواد غذايي در اين زنان پيشگيري مي‌شود.با درمان سوء جذب عوارض حاملگي نيز در اين زنان كاهش مي‌يابد.

محققان بيماستان دانشگاهي اوربو در سوئد اطلاعات حاصل از ‪ ۲/۸ميليون تولد در فاصله سال‌هاي ‪ ۱۹۷۳تا ‪ ۲۰۰۱از مادران سالم را با ‪ ۲۰۷۸تولد از مادران مبتلا به سلياك كه بيماري فقط در ‪ ۱۱۴۹تن از آنها پيش از زايمان تشخيص داده شده بود با هم مقايسه كردند. نتايج اين مطالعه كه در نشريه “‪ “gastroenterologyبه چاپ رسيد نشان داد تاخير رشد داخل رحمي، تولد نوزاد كم وزن، زايمان زودرس و كاهش وزن جفت تنها در زناني كه تا هنگام حاملگي بيماري سلياك در آنها تشخيص داده نمي‌شود ديده شد.

در حالي كه تشخيص زود هنگام اين بيماري دستكم دو سال قبل از بارداري از بروز تمام عوارض ناخواسته مذكور پيشگيري مي‌كند.اين مطالعه بر تشخيص زودرس اين بيماري در سال‌هاي اوليه عمر تاكيد مي‌كند. اين بيماري دستكم يك تا دو سال پيش از حاملگي بايد تشخيص داده شود. با شروع درمان و بهبود التهاب روده از سوء تغذيه مادر باردار پيشگيري مي‌شود.در زناني كه سابقه تولد زايمان زودرس و يا تولد نوزاد كوچك دارند و از خستگي و ضعف و دردهاي شكمي رنج مي‌برند بايد به بيماري سلياك مشكوك شد.

عوامل‌ افزایش‌ دهنده‌ خطردرسلیاک

• سابقه‌ خانوادگی‌ بیماری‌ سلیاک‌
• حاملگی‌
• سایر آلرژی‌ها

پیشگیری‌

• در حال‌ حاضر نمی‌توان‌ از آن‌ پیشگیری‌ به‌ عمل‌ آورد.

عواقب‌ مورد انتظار

• با رعایت‌ یک‌ رژیم‌ سفت‌ و سخت‌ فاقد گلوتن‌، می‌توان‌ انتظار یک‌ زندگی‌ طبیعی‌ را در اغلب‌ بیماران‌ داشت‌. روند بهبود در عرض‌ 3-2 هفته‌ آغاز می‌شود.

عوارض‌ احتمالی‌

در موارد نادر، حذف‌ گلوتن‌ از رژیم‌ غذایی‌ با بهبودی‌ سریع‌ همراه‌ نخواهد بود.

بيماري سيلياك در كشورهاي در حال توسعه

در دهه 80 ميلادي با استفاده از تست هاي ساده سرلوژيكي به تدريج مشخص شد كه شيوع بيماري سيلياك در كشور هاي مختلف خاورميانه و شمال افريقا و هند ( كشورهاي در حال توسعه ) تقريبا به همان اندازه كشورهاي غربي است . شيوع سيلياك در مناطقي كه در معرض خطر قرار دارند 3% تا 5% است .

تظاهرت كلينيكي سيلياك به طور مشخصي با سن و مدت گستردگي بيماري تغيير مي كند . مطالعات كلينيكي نشان داده است كه ظهور اين بيماري در اروپا و خاور ميانه با نشانه هاي غير اختصاصي يا حتي بدون نشانه هاي معمولي همراه است كه در بعضي اوقات نشانه هي هم ندارد .

با توجه به انكه گندم يك غذاي عمده و همگاني در اغلب كشورها بوده اين امكان وجود دارد در پي استفاده زياد نسبت به ان مقاومت و خود ايمني پيدا كنند و موجب پديد امدن نشانههايي خفيف تر مي گردد كه اين نشانه ها مي توتنند با سندروم روده تحريك پذير( Ibs ) يا اختلالات معدی روده اي شناخته نشده اشتباه شود. يك شاخص عمده سيلياك (CD) در كشورهاي جهان سوم توام بودن آن با اسهال مزمن يا كم خوني فقر آهن است .

بهترين روش براي تشخيص CD در بيماراني كه اسهال دارند تست سريولوژيكي (واكنش آنتي ژن – آنتي بادي ) و بیوسپی روده كوچك مي باشد . با توجه به كمبود امكانات لازم براي تامين رژيم فاقد گندم (gloten Free ) در كشورهاي خاورميانه ارائه يك رژيم مداوم ومفيد هم براي بيماران و هم پزشكان
كار سخت است.

ارتباط ميان ابتلا به سلیاک و فصل تولد نوزاد

احتمال ابتلا به نوعي بيماري گوارشي به نام سلياك در كودكاني كه در فصل تابستان متولد شده اند بيش از سايرين است سلياك نوعي اختلال گوارشي نسبتا شايع است كه در نتيجه حساسيت به پروتئيني به نام گلوتن كه در گندم و برخي مواد غذايي ديگر مانند برنج و جو وجود دارد پديد مي آيد و باعث پيدايش علائمي مانند دل درد , اسهال , سوئ جذب و برخي عوارض ديررس در فرد مبتلا مي گردد. نتايج مطالعات 24 ساله پژوهشگران سوئدي روي 2151 كودك مبتلا به بيماري سلياك نشان مي دهد , شيوع اين بيماري دركودكاني كه در فصل تابستان به دنيا آمده اند , تا پيش از سن دو سالگي به مراتب بيش از ساير همسالان آنها است. اين محققان با توجه به نتايج اين پژوهش تماس با برخي عوامل محيطي كه ميزان آنها در طول مدت سال تغيير مي كند را در بروز اين بيماري دخيل مي دانند.

رژيم غذايي فاقد گلوتن براي بيماران مبتلا به سلياک

اصول رژيم غذايي فاقد گلوتن

«مقادير بسيار جزئي گلوتن (حتي يك مولكول) به اندازة مقادير فراوان آن مضر است» . سلياك نوعي بيماري گوارشي مزمن است كه در افراد حساس به گلوتن بروز مي‏كند. گلوتن پرتئيني است كه در غلاتي مثل گندم، جو، جوي سياه و چاودار پيدا مي‏شود و با تأثير بر پرزهاي روده باعث كاهش جذب غذا و در نتيجه بروز علامتهاي مختلف مي‏شود. تنها درمان بيماري سلياك رژيم غذايي فاقد گلوتن براي تمام عمر مي‏باشد.

مبتلايان به سلياك لازم است بدانند كه با رعايت برنامه غذايي و حذف كامل غلات غيرمجاز ذكر شده به طور كامل بهبود مي‏يابند وليكن بايد تا پايان عمر در پرهيز كامل از چنين غلاتي بوده و برنامه غذايي مناسب خويش را رعايت نمايند.اين مطالب جهت كمك به افرادي كه نيازمند به رعايت رژيم فاقد گلوتن مي‏باشند تهيه شده است، در اين جزوه غذاهاي اصلي كه شما مي‏توانيد از آنها استفاده كنيد و همچنين غذاهايي كه مجاز به استفاده از آنها نيستيد ذكر شده است، در انتهاي آن نيز طرز تهية نان و يك نوع شيريني فاقد گلوتن شرح داده شده است.

آنچه مبتلايان به سلياك بايد در مورد تغذية خود بدانند:

رژيم غذايي در بيماران مبتلا به سلياك بسته به شدت بيماري از لحاظ پرهيز و نحوة استفاده ساير مواد غذايي متفاوت بوده و فرد بايد همواره مورد پيگيري تغذيه‏اي نزد مشاوران تغذيه قرارگرفته و از لحاظ كفايت انرژي و مواد مغذي موجود در برنامة غذايي خود توسط مشاوران تغذيه اطمينان حاصل نمايد. اين افراد نياز به انرژي مناسب براساس نيازهاي شخصي خود داشته و بايد از برنامه غذايي با پروتئين بالا (به ميزان 100 تا 120 گرم روزانه براي بالغين و 3 تا 4 گرم به ازاي هر كيلوگرم وزن بدن براي كودكان) برخوردار باشند. همچنين مايع بصورت روزانه توصيه مي‏شود كه مشاور تغذيه با توجه به وضعيت جسماني بيمار به تدريج چربي رژيم غذايي به ميزان بيشتري در نظر مي‏گيرد.

فرد مبتلا به سلياك لازم است بداند كه نسبت به پروتئين كلية غلاتي كه بطور معمول از آنها نان تهيه مي‏شود نظير گندم، جو، جوي سياه و چاودار، عدم تحمل دارد. لذا به هيچ وجه مجاز به مصرف چنين غلاتي نمي‏باشد مانند انواع نانهاي معمولي، ماكاروني و اسپاگتي، انواع كيك و بيسكويت‏هاي معمولي و انواع كلوچه ها، همچنين مصرف كليه محصولات غذايي كه در تهية آنها از اينگونه غلات استفاده شده است، ممنوع مي‏باشد مانند سوسيس، كالباس و سوپهاي آماده، حتي اگر مشكوك به استفاده از آرد اين غلات در تهيه و پخت برخي از غذاها مي‏باشد، بايد از آنها استفاده ننمايد بنابراين سوپهاي آماده و سس‏هايي كه در رستورانها عرضه مي‏شوند و حتي سبزيجات پخته شده در رستورانها ممنوع مي‏باشد.
بهتر است در هنگام خريد خوراكي‏ها به مواد غذايي مورد استفاده درتهيه آنها دقت نموده و آنهايي را كه شامل غلات و آردهاي ممنوعه هستند، استفاده نكنيد.

غذاهايي كه حاوي گلوتن مي‏باشد و بايد از آنها پرهيز كرد:

• تمام غذاهايي كه معمولاً حاوي گندم و جو، جو دوسر و گندم سياه يا چاودار و آرد آنها.
• انواع نان‏هاي معمولي، نان خشك، بيسكويت، باگت، نان سفيد و سياه.-كليه گوشت‏هاي كنسرو شده، سوسيس، كالباس، كتلت، كباب كوبيده رستورانها، شنيسل گوشت و مرغ، ماكاروني، رشته‏فرنگي، غذاهاي حاوي جو، شوربا، فرني، با آردهاي فوق.
• سس سفيد و سس گوجه فرنگي، نشاسته گندم.
• قهوه فوري، نسكافه، شير شكلات، نشاسته گندم.
• كليه شيريني‏هاي تهيه شده با آرد گندم، گز، سوهان، حلوا، ترحلوا، شكلات و بعضي از انواع آب نبات، كمپوت و انواع مواد غذايي كنسرو شده و كليه غذاهايي كه با آرد غيرمجاز تهيه شود.
• چيپس سيب زميني، كشك، مارگارين، سركه سفيد، سس‏هاي آماده.
• شكر قهوه‏اي، آجيل بو‏داده، دارچين.
• ويفرها و انواع بيسكويت.

نكته:

بهتر است در ماههاي ابتدايي رعايت رژيم فاقد گلوتن از مصرف شير و فرآورده‏هاي حاوي شير جلوگيري كرد.
هرگاه به غذايي مشكوك بوديد بهتر است مصرف نكنيد.

نكته:

در صورتي كه فرد مبتلا دچار اسهال مي‏باشد، مصرف شير براي دو ماه اول درمان ممنوع مي‏باشد و بجاي استفاده از شير، فرد مي‏تواند از ماست جهت تأمين نيازهاي مواد معدني و پروتئيني خود استفاده نمايد و پس از رفع و بهبود اسهال مي‏توان از شير به تدريج در برنامه غذايي خود استفاده نمايد.
چون در مبتلايان به سلياك كمبود اسيدفوليك، آهن، ويتامين B12 و نيز كلسيم شايع مي‏باشد. رژيم غذايي اين افراد بايد از نظر دارا بودن چنين مواد معدني و ويتامين‏هايي غني باشد و در صورت لزوم از قرص آهن، اسيد فوليك و مولتي ويتامين استفاده شود.

نمونه‏اي از رژيم فاقد گلوتن كه بيمار مبتلا به سلياك مي‏تواند از آنها استفاده نمايد:

آشاميدنيها:

چاي، آب، شير بدون چربي و يا كم چربي، نوشابه‏هاي غيرالكلي

نان‏ها، غلات و حبوبات:

نان ذرت يا تهيه شده با آرد ذرت، بلال، سيب‏زميني، برنج، عدس، لوبياي قرمز و در حالت بهبود انواع حبوبات بصورت كامل (افراد مبتلابه سلياك مي‏توانند از ذرت و يا آرد برنج، انواع شيريني‏ها و رشته را تهيه نموده و مصرف كنند كه در پايان طرز تهيه 2 مورد از آنها شرح گرديده است.)

پنير و تخم مرغ:

پنير كم چرب و پاستوريزه، تخم مرغ به هر شكل

دسرها:

ميوه، بستني خانگي، ژلاتين ساده يا با ميوه، دسرهاي تهيه شده با آرد ذرت

ميوه و سبزي:

ميوه بصورت پخته و تازه در صورت تحمل و طبق توصيه مشاور تغذيه و نيز سبزي‏هاي پخته يا كنسرو شده (آلو، گوجه، عصارة آنها و ميوه‏ها با پوست و هسته در ابتدا توصيه نمي‏شوند)

گوشت‏ها:

انواع گوشت‏هاي بي‏چربي، كم چربي بصورت كباب شده يا بخارپز، ماهي و مرغ

سوپها:

انواع سوپ‏هاي تهيه شده با آرد ذرت يا برنج و فرني با آرد برنج

شيريني‏ها:

انواع شيريني‏هاي تهيه شده از سيب زميني، آرد برنج و ذرت، عسل، مربا، مارمالاد، شكر و شربت‏ها

آجيل‏جات:

بادام، پسته، گردو، فندق، آفتاب‏گردان و بطور كلي تمام آنها در صورت عدم بروز اسهال و تحت نظر مشاور تغذيه

روغن:

روغن ذرت، روغن زيتون، آفتاب‏گردان، روغن بادام زميني، روغن مايع

نكته:

درميان انواع تنقلاتي كه از غلات تهيه شده‏اند، برشتوك به دليل اينكه از ذرت تهيه شده است، مجاز مي‏باشد و چيپس در صورتي كه از آرد غلات ممنوعه عاري باشد نيز مجاز مي‏باشد. لازم به ذكر است كه خميردندانCrest فاقد گلوتن مي‏باشد.

پس برای درمان نکات زیر را فراموش نکنیم :

1. تنها راه درمان اين بيماري پيروي از رژيم غذايي 100 بدون گلوتن تا پايان عمر ميباشد.
2. پس از حذف گلوتن از رژيم غذايي روده باريك بسرعت شروع به بازسازي خود ميكند. اما در مواردي نيز اين بازسازي انجام نگرفته و بايستي از داروهاي سركوبگر سيستم ايمني (استروئيدها) براي بيمار تجويز گردد.
3. حذف گندم، جو، جو دوسر، جوي سياه و يا چاو دار و همچنين تمام فراورده هايي كه حاوي اين غلات ميباشد. نظير: نانها، بيسكوئيت ها، كيكها، كلوچه ها، شيريني ها، پاستا (ماكاروني)، سوپ ها، سسها، پيتزا.
4. مصرف مكمل هاي غذايي (ويتامينها و مواد معدني) براي برطرف شدن آثار سوء تغذيه.