بیماری ادرار سیاه یا آلکاپتونوری چیست؟ آیا این بیماری خطرناک است؟

بیمار آلکاپتونوریا یا ادرار سیاه به چه علت بروز می دهد؟

بیماری ادرار سیاه یا آلکاپتونوری (Alkaptonuria) یک بیماری ژنتیکی است که از اختلال در متابولیسم آمینواسیدهای فنیل آلانین و تیروزین ناشی می شود. در این بیماری نوزادان توانایی فروگشت اسید هموجنتیسیک را ندارند و این ماده وارد خون و ادرار آنها می‌شود. اسید هموجنتیسیک یکی از متابولیت‌های تیروزین است. در این بیماری ژن آنزیم “هموجنتیستیک اسید اکسیداز” ( با نام کاملِ هموجنتیسات ۱و۲-دی اکسیژناز و با علامت اختصاری HGD) جهش یافته‌است.

لازم به ذکر است که فرد ژن‌های سازنده آنزیم اسید هموجنتیسیک را به صورت ناقص دریافت میکند و مشکل ژنتیکی است.آلکاپتونوری بیماری نادری است که باعث بروز اختلال در سیستم گوارش می‌شود. این بیماری نخستین بار توسط آرچیبلد ادوارد گرود، پزشک انگلیسی، در سال 1909 میلادی معرفی شد.

گرو با کشف این بیماری موفق شد بین یک نقص ژنی(بیماری آلکاپتونوریا) و یک نقص آنزیمی(نبود آنزیم هموجنتیسیک اسید اکسیداز) ارتباط ایجاد کند که با این امر اندیشه‌های اولیه نظریه یک ژن یک آنزیم شکل گرفت. هرچند گرو موفق به ارائه نظریه یک ژن یک آنزیم نشد ولی در سال ۱۹۴۰ دو محقق به نام‌های جرج بیدل و ادوارد تیتوم این نظریه را ارائه کردند.

بیماری آلکاپتونوری (ادرار سیاه) یک اختلال نادر متابولیکی با شیوع یک در یک میلیون بروز می کند که به صورت اتوزومی مغلوب به ارث میرسد و با علائم هموجنتیسیک اسیدوری( وجود هموجنتیسیک اسید در ادرار)، آرتریت (التهاب مفاصل) آکرونوزیس (رسوب رنگدانه در بافت پیوندی) مشخص میگردد .

علت بیماری آلکاپتونوری

فقدان آنزیم هموژنتیسیک اسید اکسیداز متابولیسم فنیل آلانین-تیروزین را در مرحله اسید هموژنتیسیک مهار می سازد. بنابراین اسیدهموژنتیسیک در بدن تجمع می یابد. به طور طبیعی اسیدهموژنتیسیک درخون یا ادرار وجود ندارد ولی در آلکاپتونوریا این اسید دربین سلولها و داخل سلولها به صورت گراندلریاهوموژن تجمع مییابد و مقادیر زیادی از آن از طریق ادرار دفع میگردد. اکسیداسیون و پلی مریزاسیون این ترکیب در ادرار (کهنه) و در معرض هوا قرار گرفته ماده ای شبیه ملانین و سیاه رنگ را به وجود می آورد که تیرگی ادرار نظیر جوهر(urine as ink) را سبب میگردد.

اسید هموژنتیسیک علاوه بر رسوب مستقیم در بافتها با مهار آنزیم لیزیل ئیدروکسیلاز ،مهارکننده بیوسنتز کلاژن نیز هست بدین ترتیب که اسیدهموژنتیسیک نگهداری شده در بدن به طور انتخابی به الیاف کلاژن بافت همبند و تاندونها و وتر عضلانی و غضروفها متصل شده و آنها را به رنگ آبی مایل به سیاه در می آورد.اوکرونروز اصطلاحی است که تیره شدن بافتها را توصیف می کند به دلیل تجمع پلیمر سیاه اسیدهموژنتیسیک در غضروف و بافتهای مزانشیمی دیگر میباشد.

اوکرونروز در بافتهای مختلف مانند غضروفها (بینی. گوش. دنده. حنجره . نای . مفاصل) و تاندونها و نسوج نرم (گونه. دست.فقرات….)اپیدرم. اندوکارد و انتیمای عروق . کلیه . پروستات. ریه . صلبیه ملتحمه و قرنیه. پرده صماخ رخ می دهد ولی بیشتر در گوشها ،بینی و گونه ها دیده میشود که به دلیل تجمع پلیمر سیاه اسیدهموژنتیسیک در غضروف و بافتهای مزانشیمی دیگر میباشد.

علائم بیماری آلکاپتونوری (ادرار سیاه)

در اثر تجمع اسید هموجنتیسیک در بدن، تخریب گسترده مفاصل (بویژه در غضروف­های مهره کمر، که منجر به بروز زود هنگام کمردرد در دوران جوانی می­ گردد) و بروزآرتریت (التهاب مفاصل)، تشکیل سنگ در کلیه­ ها و اثر بر پروستات رخ می­دهد. رسوب این ماده در دریچه های قلب (بویژه دریچه آئورت و میترال) موجب اختلالات دریچه ای قلب می­ شود. در مراحل پیشرفته بیماری، رسوب هموجنتیسیک اسید در بافت های پیوندی منجر به تغییر رنگ پوست و چشم­ها به رنگ قهوه ای تیره می­شود که به این حالت اصطلاحاً آکرونوزیز (Ochronosis) گفته می­شود. این حالت نیز در مغز و غده پینه آل و سلول­های عصبی دیده شده است.

روش تشخیص بیماری آلکاپتونوری

آلکاپتونوریا توسط آزمایش ادرار تشخیص داده می­ شود. همچنین انجام گاز کروماتوگرافی و کروماتوگرافی مایع نیز میزان بالایی از آلکاپتون را نشان می دهد. انجام تست های مولکولی می تواند حضور این بیماری را تایید نماید.

راه‌های پیشگیری از ادرار سیاه

یکی از دلایل تغییر رنگ ادرار، کم آبی بدن است و زمانی که بدن با کم‌آبی روبه‌رو باشد، ادرار غلیظ‌تر و رنگش تیره‌تر می‌شود؛ بنابراین وقتی چنین شرایطی به وجود آمد، باید آب و مایعات بیشتری بنوشید؛ با نوشیدن مقدار کافی مایعات، به سلامت خود نیز کمک خواهید کرد.

درمان بیماری آلکاپتونوری

برای درمان این بیماری از رژیم عذایی که بدون تیروزین باشد استفاده می‌شود. آسکوربیک اسید (ویتامینC) می تواند از رسوب پیگمان های بیماری جلوگیری کند و مفاصل آسیب دیده می توانند مورد جراحی قرار بگیرند.

درمان موثری برای این بیماری وجود ندارد و تنها راه درمان این بیماری استفاده از دارویی است که از تشکیل آلکاپتون در این بیماران جلوگیری می‌کند، نام این دارو، نیتیسینون (nitisinone) است که آنزیم تولید کننده اسید هموجنتیسیک (آلکاپتون) را مهار می کند.

همچنین تشخیص زودهنگام این بیماری و تغذیه مناسب از پیشرفت بیماری جلوگیری خواهد کرد. همچنین رژیم غذایی کم پروتئین و بدون تیروزین، مصرف آسکوربیک اسید با دور 500 میلی گرم جهت کاهش آسیب به بافت پیوندی تجویز می‌شود مفاصل آسیب دیده می­ توانند مورد جراحی قرار بگیرند. مشاوره ژنتیک قبل از ازدواج و بارداری می تواند از مبتلا شدن فرزند به این بیماری جلوگیری نماید.

همچنین بخوانید:

علت بوی تند و بد ادرار چیست؟چگونه آن را درمان کنیم؟

درمان سختی ادرار (احتباس ادرار) در منزل

عوارض نگه داشتن طولانی مدت ادرار

علت سوزش ادرار چیست؟چگونه سوزش ادرار خود را درمان کنیم؟خانم ها بخوانید